سلنیوم یکی از ترکیبات معدنی است که وجودش برای بدن لازم و ضروری است. فقط یکی از فواید سلنیوم بهبود کارکرد سیستم ایمنی بدن است. در ادامه مطلب حاضر، بیشتر راجع‌به سلنیوم خواهید خواند. اینکه چه فوایدی دارد، بیشتر در کدام مواد خوراکی یافت می‌شود، مصرف بیش‌ازحد آن چه پیامدها و عوارضی دارد و نیز سؤال‌های دیگری که درباره سلنیوم در ذهن دارید همگی پاسخ داده خواهند شد. همراه ما بمانید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
سلنیوم چیست؟ | موارد مصرف سلنیوم | نحوه مصرف سلنیوم | عوارض و پیامدهای کمبود سلنیوم در بدن | مسمومیت سلنیم | جدول مواد غذایی و خوراکی حاوی سلنیوم | نام‌های تجاری مکمل‌های سلنیوم در ایران
سلنیوم (Selenium) یکی از ترکیبات معدنی متعلق به گروه خردکانی‌ها (Trace Minerals) است. خردکانی‌ها آن دسته از ترکیبات معدنی‌اند که بدن در طول روز به میزان اندکی از آنها نیاز دارد (کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم).
سلنیوم یکی از ترکیبات اصلی «سلنوپروتئین‌ها» است (گروهی از پروتئین‌ها و آنزیم‌ها در بدن). وظیفه سلنوپروتئین‌ها کمک به ساختن دی. ان. ای (DNA) و محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب و عفونت‌هاست. این گروه خاص از پروتئین‌ها در تکثیر و سوخت‌وساز (دگرگشت/ متابولیسم) هورمون‌های تیروئید هم نقش دارند.
سلنوپروتئین‌ها و آنزیم‌ها، که سلنیم یکی از ترکیبات تشکیل‌دهنده‌شان است، خواص آنتی‌اکسیدانی دارند. وظیفه این مواد تجزیه و انحلال پراکسایدهاست که ممکن است به بافت‌های بدن آسیب برسانند یا در کارکرد و شکل طبیعی دی. ان. ای خلل وارد کنند. چنین ناراحتی‌هایی در بلندمدت با پیامدهایی مثل التهاب و بیماری‌های دیگر همراه می‌شوند.
طبق نتایج فراتحلیلی که دراین‌باره صورت گرفته است، دریافت میزان کافی از سلنیوم در طول روز در پیشگیری از سرطان مؤثر است.
البته هنوز راجع‌به این مسئله تردیدهایی وجود دارد و نمی‌توان با قطعیت اظهارنظر کرد، چون سنجش میزان سلنیم موجود در بدن، در فراتحلیل صورت‌گرفته، با دشواری‌هایی همراه بوده است و همیشه و برای همه مشارکت‌کنندگان لزوما درست نبوده است. به‌علاوه، پژوهش دیگری دراین‌باره صورت گرفته است که طبق نتایج آن، مصرف مکمل سلنیوم نقشی در پیشگیری از سرطان ندارد.
غده تیروئید محل حضور چند آنزیمِ حاویِ سلنیوم است که در حفظ کارکرد طبیعی و سالم غده تیروئید نقش اساسی دارند. دریافت‌نکردن میزان کافی از سلنیم در طول روز در بلندمدت به بروز اختلال‌های خودایمنی تیروئید (Autoimmune Thyroid Conditions) مثل هاشیموتو (Hashimoto’s Disease) و بیماری گریوز (Graves’ Disease) منجر می‌شود. هر دوی این بیماری‌ها باعث تولید پادتن‌هایی می‌شوند که به غده تیروئید هجوم می‌برند؛ مسئله‌ای که باعث کم‌کاری یا پرکاری تیروئید خواهد شد.
نتایج برخی تحقیقات حاکی از آن بوده است که دریافت میزان کافی از سلنیوم، در کنار مصرف داروهای مخصوصِ ناراحتی‌های غده تیروئید، اثر داروها را بهتر خواهد کرد.
از دیگر وظایف سلنوپروتئین‌ها محافظت از غشا‌های سلولی در برابر رادیکال‌های آزاد و لخته‌های خون است. وجود هر دوی اینها در بدن در بلندمدت سبب بروز ناراحتی‌های قلبی ـ عروقی خواهد شد. با دریافت میزان کافی از سلنیوم در طول روز، می‌توان از کارکرد صحیح سلنوپروتئین‌ها دراین‌باره اطمینان حاصل کرد.
البته مشخص نیست که بتوان با مصرف مکمل‌های سلنیوم از بروز این ناراحتی‌ها به‌طور کلی پیشگیری کرد. نتایج پژوهش‌ها و بررسی‌های صورت‌گرفته دراین‌باره ضدونقیض بوده است و باید منتظر تحقیقات بیشتر بود.
اگر در طول روز میزان کافی از سلنیوم جذب بدن شود، کارکرد و اثربخشی آنتی‌اکسیدان‌ها، در مبارزه با التهاب و رادیکال‌های آزاد موجود در بدن تقویت خواهد شد.
دیگر مزیت این ترکیب معدنی (سلنیم) کمک به رشد سلولی در بدن است؛ مسئله‌ای که در بلندمدت باعث تقویت و حفظ سلامت دستگاه ایمنی خواهد شد.
| سن | میزان سلنیم روزانه توصیه‌شده (میکروگرم) |
| تولد تا ۶ماهگی | ۱۵ |
| ۷ماهگی تا ۳سالگی | ۲۰ |
| ۴سالگی تا ۸سالگی | ۳۰ |
| ۹سالگی تا ۱۳سالگی | ۴۰ |
| ۱۴سالگی به‌بعد | ۵۵ |
زنان باردار و شیرده به‌ترتیب به ۶۰ و ۷۰ میلی‌گرم سلنیوم در روز نیاز دارند. در این برهه‌های زمانی، به میزان بیشتری از سلنیوم، در مقایسه با دیگران، نیاز خواهند داشت.
ترکیب معدنی سلنیم به‌طور طبیعی در خاک یافت می‌شود. گیاه ترکیب را جذب خود می‌کند و بعدها حیوانات از این گیاهان تغذیه می‌کنند. به این ترتیب است که سلنیم سر سفره‌های ما راه پیدا می‌کند. منتها باید بررسی کرد که خاک منطقه تا چه حد از حیث وجود این ترکیب معدنی غنی است. اگر خاک منطقه چنین ویژگی‌ای نداشته باشد، باید با دریافت مکمل خطر کمبود سلنیوم را از سر باز کرد. در غیر این صورت، در بلندمدت خطر بروز دو بیماری زیر وجود خواهد داشت:
سه گروه زیر بیشتر از بقیه در معرض خطر کمبود سلنیوم هستند:
مصرف بیش‌ازحد خوراکی‌ها و مکمل‌های حاوی سلنیوم ممکن است با عوارض و پیامدهایی همراه شود: از عارضه‌هایی چون ریزش مو، ناراحتی معده و احساس سرسبکی گرفته تا بیماری‌های مزمن و خطرناک چون نارسایی قلبی، اختلال دستگاه تنفسی یا نارسایی کلیه.
باید مراقب بود تا در مصرف خوراکی‌ها و مکمل‌های حاوی سلنیم زیاده‌روی نشود؛ برای مثال، بادام برزیلی یکی از خوراکی‌های غنی از این ماده معدنی است. میزان سلنیوم موجود در هر دانه بادام برزیلی از میزان توصیه‌شده روزانه (RDA) بیشتر است. زیاده‌روی در خوردن این بادام‌ها ممکن است احتمال مسمومیت سلنیم را در پی داشته باشد.
مصرف مکمل یا خوراکی‌های حاوی سلنیوم برای کسانی که مبتلا به بیماری های خودایمنی هستند چندان خوب نیست. سلنیوم با تحریک دستگاه ایمنی وضعیت بیماری را وخیم‌تر می‌کند. پیامد دیگر جذب زیاد این ترکیب معدنی احتمال تحت‌تأثیر قرارگرفتن باروری مردان است، چون سلنیوم حرکت اسپرم‌ها را کندتر می‌کند؛ البته اگر میزان زیادی از آن در بدن باشد.
بهتر است برای جذب سلنیوم کافی بیشتر به رژیم غذایی متکی باشید. میزان موجود در مواد خوراکی نیاز روزانه را تأمین می‌کند و برای بیشتر افراد، به استفاده از مکمل نیازی نیست؛ مگر آنکه مصرف مکمل به تشخیص پزشک باشد.
توصیه‌ای برای حفظ بهتر و مؤثرتر سلامت غده تیروئید:
دو ترکیب معدنی سلنیوم و ید (Iodine) در کنار یکدیگر اثربخشی بهتر و بیشتری پیدا می‌کنند. این اثربخشی به‌ویژه برای حفظ سلامت غده تیروئید مفید خواهد بود. ید یکی از ترکیبات هورمون تیروئید است و سلنیم نوعی سلنوپروتئین است که به فعال‌شدن هورمون تیروئید کمک می‌کند. وجود میزان کافی از این دو ترکیب معدنی در کنار یکدیگر سلامت غده تیروئید را تضمین خواهد کرد. به خاطر داشته باشید که زیادشدن میزان یکی از این دو ترکیب معدنی در بدن، به‌معنی کمبود دیگری خواهد بود.
| ماده غذایی یا خوراکی | میزان سلنیم موجود در یک فنجان (به‌جز مواردی که واحد دیگری ذکر شده است) |
| بادام برزیلی | ۵۴۴ میکروگرم (mcg) در هر یک اونس (۶ تا ۸ دانه بادام) |
| ماهی | بسته به نوع ماهی بین ۴۰ تا ۹۲ mcg در هر ۳ اونس (حدود ۸۵ گرم) |
| مواد خوراکی غنی‌شده مثل نان یا ماکارونی از غلات کامل | از ۴۰ mcg به بالا |
| گوشت گاو | ۱۸ تا ۳۳ mcg (برای مثال، جگر گاو ۲۸ mcg سلنیوم دارد) |
| گوشت بوقلمون | ۳۱ mcg در هر ۳ اونس |
| مرغ | ۲۲ تا ۲۵ mcg در هر ۳ اونس |
| پنیر کوتاژ (کاتیج/ پنیر کلبه/ Cottage Cheese) | ۲۰ mcg |
| تخم‌مرغ | ۲۰ mcg در ۱ عدد تخم‌مرغ پخته‌شده (اگر تخم‌مرغ را سرخ کنید هم سلنیوم دریافت خواهید کرد و نباید حتما پخته‌شده باشد) |
| برنج قهوه‌ای | ۱۹ mcg |
| تخمه آفتاب‌گردان | ۱۹ mcg در یک‌چهارم فنجان |
| لوبیای پخته‌شده | ۱۳ mcg |
| قارچ | ۱۲ mcg در هر ۱۰۰ گرم قارچ |
| بلغور جو دو سر | ۱۳ mcg |
| اسفناج | ۱۱ mcg |
| شیر و ماست | ۸ mcg |
| عدس | ۶ mcg |
| بادام‌هندی | ۳ mcg در هر ۱ اونس |
| موز | ۲ mcg |
| نام تجاری | کشور تولیدکننده |
| ویال سلناز (سلنیز) ۵۰ میکروگرم | آلمان |
| آمپول سلناز ۵۰ میکروگرم | آلمان |
| کپسول یورو ویتال سلن پلاس | آلمان |
| سافت ژل سلن پلاس آپوویتال | آلمان |
| کپسول سلنیوم ۲۰۰ میکروگرم سنتری | آمریکا |
| کپسول سلنیوم ۲۰۰ میکروگرم آلفا ویتامینز | آمریکا |
سلنیوم یکی از ترکیبات معدنی مهم در بدن است و جذب میزان کافی از آن در طول روز اهمیت ویژه‌ای دارد؛ اهمیتی که به‌ویژه خود را در حفظ سلامت غده تیروئید و پیشگیری از ناراحتی‌های مرتبط با آن نشان می‌دهد. البته صرف آنکه ماده معدنی مفیدی است، دلیل بر زیاده‌روی در مصرف آن نمی‌شود؛ چون این کار هم خطرات و پیامدهای دیگری خواهد داشت و خطر مسمومیت با این ترکیب معدنی وجود دارد و باید جدی گرفته شود.
معمولا میزان کافی از سلنیم در رژیم غذایی موجود است و به مصرف مکمل نیازی نیست؛ مگر آنکه تشخیص پزشک چیز دیگری باشد.
شرکت‌های فروش مکمل‌ها بعضا با وعده‌ها و تبلیغاتی مثل «تضمین سلامت دستگاه ایمنی» یا نظایر آن مکمل‌های حاوی سلنیوم را به مصرف‌کنندگان می‌فروشند. واقعیت این است که این وعده‌ها هنوز پایه و اساس علمی استواری ندارد و بیشتر به هدف افزایش فروش است. بهتر است بیشتر متکی بر مواد خوراکی حاوی این ترکیب معدنی باشید و برای تأمینش از همین‌ها استفاده کنید.
اگر تجربه‌ای درباره این موضوع دارید یا می‌توانید اطلاعاتی به آنچه گفته شد اضافه کنید، حتما در قسمت «ارسال دیدگاه» مطرح کنید. اگر هم نکته، پیشنهاد یا انتقادی دارید، مشتاق خواندن آن هستیم. از نظرات شما برای بهبود کیفیت مطالب بهره خواهیم برد.
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها