خودانگاره یا خودپنداره همان تصویر ذهنی است که ما از خودمان داریم. آیا تا به حال از خودتان پرسیده‌اید من چه‌کسی هستم؟ پاسخی که به این سؤال می‌دهید تصویر ذهنی شما از خودتان یا همان خودانگاره است. این تصویر به چند روش رشد می‌کند؛ اما به‌طور خاص از تعاملات ما با افراد مهم زندگی‌مان تأثیر می‌پذیرد. ما در این مطلب، تعریف خود انگاره، خودانگاره در روانشناسی و نیز ابعاد و ویژگی‌های آن را تشریح می‌کنیم.
خودانگاره نحوه درک ما از رفتار، توانایی‌ها و ویژگی‌های منحصر‌به‌فردمان است؛ برای مثال، باورهایی مانند «من دوستی خوب هستم» یا «من فردی مهربان هستم» بخشی از خودانگاره‌ای کلی‌اند. خودانگاره در زمانی که سنتان کمتر است و در حال طی‌کردن مراحل کشف و شناخت خود و هویتتان هستید، انعطاف‌پذیری بیشتری دارد. با افزایش سن و شناخت بیشتر خودتان و درک کامل اینکه چه‌کسی هستید و چه‌چیزهایی برایتان مهم است، این تصویر ذهنی دقیق‌تر و سازمان‌یافته‌تر خواهند شد.
کارل راجرز، روان‌شناس آمریکایی و یکی از نظریه‌پردازان معروف شخصیت، نظریه‌ای درباره چگونگی تأثیر خودانگاره به‌عنوان چهارچوبی برای شخصیت فرد ارائه کرد. تصویری که ما از کسی که هستیم داریم، به‌همراه اعمالمان که با شخصیتمان ترکیب شده، یک حلقه بازخورد از تصور ما از خودمان ایجاد می‌کند.
راجرز معتقد بود شخصیت ما با میل ما به خودشکوفایی هدایت می‌شود. این شرایطی است که وقتی به بالاترین پتانسیل خود می‌رسیم آشکار می‌شود. به‌گفته او، خودپنداره و عزت‌نفس و خود ایدئال ما همه باهم هم‌پوشانی و اشتراک دارند. نحوه پرورش شخصیت و خودپنداره ما متفاوت است. به همین خاطر، افراد منحصربه‌فردی هستیم.
راجرز معتقد بود خودانگاره از ۳ قسمت مختلف تشکیل شده است:
خودانگاره بعد از رسیدن فرد به بزرگ‌سالی تا حدودی ثابت می‌شود؛ اما می‌تواند بر اساس تجربیات فرد تغییر کند. نظریه حفظ خودپنداره بیان می‌کند که این‌طور نیست که ما فقط بنشینیم و منتظر بمانیم تا خودپنداره ما پرورش یابد، بلکه در شکل‌دهی به خودپنداره‌مان در هر سنی نقش فعالی داریم. اگرچه نظریه‌های متفاوتی درمورد فرایندهای حفظ و نگهداری از خودانگاره وجود دارد، به‌طور کلی به موارد زیر مربوط می‌شود:
خودانگاره یا خودپنداره شما همیشه هم با واقعیت منطبق نیست. وقتی خودانگاره شما با واقعیت تطبیق داشته باشد، شما با خودانگاره‌تان سازگار هستید. منتها وقتی بین تصوری که از خودتان دارید و شخصی که دوست دارید باشید (خود ایدئال) ناهماهنگی وجود دارد، خودانگاره شما ناسازگار است. این ناسازگاری ممکن است بر عزت‌نفس‌تان تأثیر منفی بگذارد.
راجرز معتقد بود این ناسازگاری ریشه در کودکی دارد. وقتی پدر و مادر محبتشان را به فرزند فقط در شرایط خاصی مانند زمانی که فرزندشان انتظاراتشان را برآورده می‌کند نشان می‌دهند، این ناسازگاری به وجود می‌آید. در این شرایط، کودک سازوکار دفاعی تحریف تجربیات را پیش می‌گیرد، که این باعث می‌شود او احساس کند شایستگی عشق و محبت والدینش را ندارد. از طرف دیگر، عشق بی‌قیدوشرط به تقویت سازگاری کمک می‌کند. کودکانی که چنین عشقی را تجربه می‌کنند، نیازی به تحریف مداوم خاطرات خود ندارند تا باور کنند دیگران آنها را همان‌طور که هستند دوست خواهند داشت.
وضوح خودپنداره به این معناست که تعاریف افراد از خود تا چه اندازه واضح، مطمئن و سازگار است. تفکیک خودانگاره به این موضوع اشاره می‌کند که خودنمایی فرد در زمینه‌ها یا نقش‌های اجتماعی مختلف متفاوت است. وضوح خودپنداره و تفکیک خودپنداره موضوعات داغ روان‌شناسی‌اند، زیرا بر الگوهای فکری و رفتار تأثیر می‌گذارند. وضوح بالای خودپنداره نشان‌دهنده خودپنداره‌ای قوی‌تر و پایدارتر است؛ در حالی که وضوح خودپنداره پایین نشان می‌دهد فرد درمورد اینکه واقعا چه‌کسی است ابهام دارد. کسانی که وضوح خودانگاره پایین دارند ممکن است با عزت نفس پایین، خودآگاهی پایین و روان رنجوری دست‌وپنجه نرم کنند.
تفکیک خودپنداره بالا ممکن است به‌عنوان یک چیز بد تلقی شود؛ اما ممکن است سازوکاری باشد برای تلاش مؤثر برای موفقیت در دنیای مدرن که افراد نقش‌های متفاوتی دارند. اگر تفکیک خودانگاره خیلی بالا باشد، ممکن است به این معنی باشد که فرد خودانگاره ثابتی ندارد و برای هریک از نقش‌های خود نقاب متفاوتی می‌زند. سطح بسیار پایین تفکیک خودانگاره نیز ممکن است نشان دهد او نمی‌تواند به‌طور مؤثر از یک نقش به نقش دیگر تغییر کند.
برخی از ویژگی‌های کلی خودانگاره عبارت‌اند از:
ابعاد مختلف ممکن است انواع مختلفی از خودانگاره را تشکیل دهند؛ برای مثال، ابعادی از خودانگاره که «خودکارآمدی تحصیلی» را ایجاد می‌کند با ابعاد مربوط به «خودکارآمدی اجتماعی» کاملا متفاوت است. برخی از ابعاد مشترک در همه زمینه‌ها عبارت است از:
خودپنداره در طول عمر توسعه می‌یابد و تغییر می‌کند؛ اما در سال‌های اولیه زندگی بیشتر در حال تغییر است.
در دوران کودکی، ۳ مرحله کلی توسعه خودپنداره وجود دارد:
در دوران کودکی میانی (حدود ۷ تا ۱۱ سالگی)، کودکان احساس اجتماعی خود را پیدا می‌کنند و می‌فهمند چگونه با دیگران سازگار شوند. آنها مقایسه‌های اجتماعی را بیشتر انجام می‌دهند و شروع به فکر می‌کنند که دیگران چگونه آنها را می‌بینند. سایر ویژگی‌های خودپنداره کودکان در این مرحله عبارت‌اند از:
نوجوانی جایی است که توسعه خودپنداره فرد در حال انفجار است. این مرحله‌ای است که در آن افراد (حدود ۱۲ تا ۱۸ سال) با احساسی که نسبت به خود دارند بازی می‌کنند، هویتشان را آزمایش می‌کنند، خود را با دیگران مقایسه می‌کنند، و اساس یک خودپنداره را ایجاد می‌کنند که ممکن است در طول بقیه عمرشان برای آنها باقی بماند.
در این دوره، نوجوانان مستعد خودآگاهی بیشتر و تحت‌تأثیر هم‌سالان خود قرارگرفتن و تغییرات شیمیایی در مغز هستند. آنها از آزادی و استقلال بیشتری برخوردارند، فعالیت‌های رقابتی فزاینده‌ای انجام می‌دهند، خود را با هم‌سالان خود مقایسه می‌کنند، و می‌توانند (حتی بیش‌ازحد) برای دیدگاه دیگران ارزش قائل شوند.
برخی از نمونه‌های خودانگاره مثبت عبارت‌اند از:
برخی از نمونه‌های خودانگاره منفی نیز عبارت‌اند از:
در این مطلب، با مفهوم خودانگاره آشنا شدیم. هرقدر شفافیت یا وضوح خودانگاره ما بالاتر باشد، به درک بالاتری از خودمان و قابلیت‌هایمان رسیده‌ایم. با داشتن درک روشنی از خود، در مسیر درستی قدم خواهیم گذاشت.
شما چه خودانگاره‌ای دارید؟ خودانگاره شما بیشتر مثبت است یا منفی؟ نظرات و تجاربتان درمورد خودانگاره را با ما و مخاطبان در میان بگذارید.
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها