در سالیان اخیر و با پیشرفت تجهیزات روان‌درمانی، بیماری‌های اعصاب و روان دیگر صرفا با دارو درمان نمی‌شوند. در حال حاضر درمان‌های غیردارویی مختلفی هم در دسترس هستند که با کمک‌گرفتن از آنها می‌توان مشکلات روانی متعددی را درمان کرد و علائم‌شان را بهبود بخشید. در این مطلب، دکتر فرامرز ذاکری، متخصص اعصاب و روان (روان‌پزشک)، ما را با درمان‌های غیردارویی بیماری‌های اعصاب و روان آشنا خواهند کرد. ایشان همچنین به سؤال‌های رایج دراین‌باره پاسخ خواهند داد. همراه ما بمانید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
مراجعه به روان‌شناس یا روان‌پزشک؟ | آیا روان‌پزشک فقط دارو تجویز می‌کند؟ | بیماری‌های روانی و درمان‌های غیردارویی مناسب آنها | درمان غیردارویی نوروفیدبک | تحریک الکتریکی مغز از روی جمجمه | تحریک مغناطیسی مغز | افراد مجاز به تجویز درمان‌های غیردارویی | عوارض درمان‌های غیردارویی | آیا درمان‌های غیردارویی مجوز دارند؟ | استفاده از داروهای دیگران، بدون تجویز پزشک | مزایا و معایب مشاوره‌های آنلاین | وضعیت بیماری‌های اعصاب و روان در ایران | توصیه‌های عمومی در زمینه بهداشت روان
این مقاله حاصل گفت‌وگوی «چطور» با دکتر فرامرز ذاکری است. ابتدا کمی با پیشینه علمی دکتر ذاکری آشنا خواهید شد و پس از آن، از پاسخ سؤالات رایج درباره درمان‌های غیردارویی بیماری‌های اعصاب و روان خواهید خواند.
نام پزشک: فرامرز ذاکری
تخصص: متخصص اعصاب و روان (روان‌پزشک)
سوابق مرتبط:
– عضو سازمان نظام‌پزشکی ایران؛
– عضو انجمن علمی روان‌پزشکان ایران.
برای دریافت مشاوره آنلاین می‌توانید به صفحه دکتر فرامرز ذاکری در وبسایت پزشک خوب مراجعه کنید.
معمولا برای خود بیمار کمی پیچیده و دشوار است که بر اساس نشانه‌ها و علائمی که دارد تشخیص دهد که باید به که مراجعه کند: روان‌پزشک یا روان‌شناس. بنابراین در ابتدای امر تفاوت چندانی ندارد که بیمار به کدام متخصص مراجعه می‌کند. کسی که احساس می‌کند مشکل اعصاب و روان دارد، هم می‌تواند به روان‌شناس مراجعه کند و هم به روان‌پزشک. برای مثال اگر بیماری به روان‌شناس مراجعه کند و او تشخیص دهد که بیمار به درمان دارویی نیاز دارد، او را به روان‌پزشک ارجاع خواهد داد. عکس این مسئله هم صادق است.
البته اختلال‌های روان‌شناختی به‌طور کلی نشانه‌هایی دارند که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.
در صورت تجربه این نشانه‌ها بهتر است بیمار ابتدا به روان‌پزشک مراجعه کند:
با تجربه این نشانه‌ها معمولا بهتر است در ابتدای امر به روان‌پزشک مراجعه کرد، اما اگر کسی در تلاش برای رفع احساسات و افکار منفی باشد، در زمینه تعلیم و تربیت مشکلی پیدا کند یا بخواهد شیوه صحیح تفکر و رفتار را بیاموزد، بهتر است ابتدا به روان‌شناس مراجعه کند.
خیر. امکان استفاده از روش‌های غیردارویی نیز برای بهبود علائم بیماری‌های اعصاب و روان وجود دارد و درمانشان محدود به روش‌های درمانی دارویی نیست.
روش‌های درمان غیردارویی بیماری‌های اعصاب و روان عبارت‌اند از:
هریک از درمان‌های غیردارویی برای بهبود اختلال‌های روان‌شناختی بخصوصی کاربرد دارند که در ادامه توضیح خواهیم داد.
یکی از مهم‌ترین روش‌های درمانی غیردارویی، روان‌درمانی یا «درمان روان‌شناختی» است. از این روش درمان غیردارویی برای حذف یا کنترل علائمی استفاده می‌شود که بیمار اعصاب و روان از آنها رنج می‌برد تا به‌مرور عملکرد بهتری پیدا کند و وضعیت عمومی سلامت روحی و روانی‌اش بهتر شود.
انواع فوبیا، وسواس، اضطراب و افسردگی، ازجمله اختلال‌های روان‌پزشکی هستند که روان‌درمانی در بهبودشان نقش مؤثر خواهد داشت.
برای آنکه این روش درمانی غیردارویی مؤثر واقع شود، معمولا و به‌طور میانگین به ۱ تا ۲ جلسه مشاوره روان‌درمانی در هفته نیاز خواهیم داشت. مدت‌زمان هر جلسه مشاوره بسته به تشخیص پزشک معالج بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه خواهد بود.
روان‌درمانی به‌تنهایی به رفع اختلال‌های شدید افسردگی یا وسواس و نظایر آن کمکی نمی‌کند و باید در این مواقع به عنوان راهکار کمکی، در کنار دارودرمانی استفاده شود تا به نتیجه‌ای دست یابیم و بهبودی در وضعیت علائم بیمار دیده شود.
الکتروشوک درمانی که در سانتر بیمارستانی انجام می‌شود و با بیهوشی همراه است، یکی از کارآمدترین درمان های غیردارویی بیماری های اعصاب و روان به شمار می‌رود. از این روش برای درمان و بهبود علائم اختلال‌های روان‌شناختی زیر کمک گرفته می‌شود:
از این روش درمان غیردارویی برای بهبود علائم اختلال‌های زیر استفاده می‌شود:
مجموع جلسه‌های روش درمانی نوروفیدبک ۲۰ جلسه است و برای آنکه بهبودی در علائم بیمار دیده شود و این روش درمانی برایش مؤثر باشد، حتما باید در تمامی جلسه‌ها شرکت کند و ۲۰ جلسه را به سرانجام برساند.
درمان غیردارویی دیگری است که از آن برای بهبود علائم اختلال‌های زیر کمک گرفته می‌شود:
مثل روش قبل از تحریک مغناطیسی مغز، هم برای درمان اختلال‌های روان‌شناختی و هم برای درمان بیماری‌های نورولوژیک استفاده می‌شود. ازجلمه اختلال‌هایی که این روش درمانی به بهبودشان کمک می‌کند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
باید خاطرنشان کرد که درمان های غیردارویی معمولا زمانی با نتیجه مطلوب همراه می‌شوند که در کنار دارودرمانی و به عنوان روش درمانی مکمل استفاده شوند.
نوروفیدبک آموزش دادن مغز با استفاده از خود مغز. این روش نوعی بازتوانی مغزی است که با استفاده از ثبت امواج ای‌ای‌جی (نوار مغزی/ EEG) و دادن بازخورد عصبی به فرد انجام می‌گیرد. در این روش درمانی غیردارویی، مغز با بازخوردهایی که از محیط پیرامون و بدن دریافت می‌کند، آموزش می‌بیند که چطور امواج خودش را تنظیم کند. در واقع شاهد نوعی خودتنظیمی در مغز خواهیم بود و از خودِ مغز، برای آموزش‌دادن به آن استفاده می‌کنیم.
هنگام انجام نوروفیدبک ابتدا بیمار روی صندلی مخصوص می‌نشیند و سپس، الکترودها، که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند، بر روی نقاط مشخص قرار داده می‌شوند. این الکترودها امواج مغزی را به‌شکل نمودارهای رنگی بر صفحه نمایشگر دستگاه نشان خواهند داد. متخصص از بیمار درخواست می‌کند که با حفظ آرامش، به صفحه نمایشگر نگاه کند. او باید تلاش کند تا با تنظیم امواج مغزی، و بدون دخالت دست‌ها، فیلمی را که مخصوص این روش درمانی است پخش کند؛ یا آنکه بازی مخصوص این روش درمانی را هدایت کند و پیش ببرد.
ادامه پخش فیلم، پیش‌رفتن بازی و دریافت پاداش، نشانه‌هایی هستند که بیمار را متوجه شرایط مطلوب امواج مغزی می‌کنند. ازسوی‌دیگر، توقف پخش فیلم، متوقف‌شدن بازی و ازدست‌دادن پاداش، بیمار را متوجه شرایط نامطلوب امواج مغزی می‌کنند. بیمار با دریافت این اطلاعات سعی می‌کند وضعیت تولید امواج مغزی‌اش را تنظیم و آن را به شرایط مطلوب نزدیک‌تر کند.
بیمار پس از گذراندن کامل دوره درمانی با روش نوروفیدبک یاد می‌گیرد که چطور آرایش جدیدی از امواج مغزی به وجود بیاورد و از آرایش نامطلوب امواج مغزی دوری کند.
کل دوره درمانی با روش نوروفیدبک شامل ۳۰ تا ۴۰ جلسه است و بیمار باید در هفته ۲ تا ۳ بار در جلسه‌های درمانی آن شرکت کند. مدت‌زمان هر جلسه هم بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه خواهد بود.
تحریک الکتریکی مغز از روی جمجمه نوعی درمان غیردارویی است که به عنوان راهکار درمانی مکمل و کمکی، در کنار سایر روش‌های درمانی از آن استفاده می‌شود. در این روش با استفاده از یک جریان الکتریکی ضعیف نواحی خاصی از مغز تحریک می‌شوند.
برای انجام آن دو الکترود که قطب‌های منفی و مثبت هستند بر روی سر قرار می‌گیرند. یکی از الکترودها تحریکی و دیگری مهارکننده است. با استفاده از این دو الکترود جریان الکتریکی خفیفی، در حد ۱ تا ۲ میلی‌آمپر، به سر وارد می‌شود که پس از عبور از نواحی مختلف مغز، شامل پوست سر و جمجمه، به سطح قشر مغز می‌رسد. جریان الکتریکی واردشده به سر، نورون‌ها و سلول‌های مغزی را باردار می‌کند (با ایجاد دو قطب مثبت و منفی در آنها) و از این طریق باعث فعالیت در آن ناحیه از مغز می‌شود و سوخت‌وسازِ (متابولیسم) مغزی را افزایش می‌دهد.
از دیگر اثرات مثبتی که در پی واردشدن جریان الکتریکی در مغز شاهدشان خواهیم بود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تحریک الکتریکی مغز از روی جمجمه به‌تنهایی برای درمان بیماری‌های روان‌شناختی کافی نیست و باید در کنارش از روش‌های دیگر هم استفاده کرد. این روش البته برای افراد سالم نیز کارکرد مثبت دارد و با به‌کارگیری آن شاهد اثرات خوبی چون افزایش عملکرد مغزی، تقویت حافظه و افزایش قدرت یادگیری در چنین کسانی خواهیم بود.
در این روش درمانی غیردارویی که شباهت زیادی با تحریک الکتریکی مغز دارد، تحت‌تأثیر میدان مغناطیسی در نواحی خاصی از مغز فعالیت الکتریکی ایجاد می‌شود.
برای انجام آن بیمار پس از تحویل‌دادن اشیاء حساس به میدان الکترومغناطیسی (موبایل، ساعت، جواهرات و …) روی صندلی مخصوص می‌نشیند و متخصص، پس از اندازه‌گیری‌های دقیق بر روی سر بیمار، وسیله‌ای به نام کویل یا سیم‌پیچ را به سر او متصل می‌کند (در نقطه و ناحیه‌ای از سر که در ایجاد علائم روان‌شناختی نقش دارد). با کمک سیم‌پیچ جریانی الکترومغناطیسی به سر وارد می‌شود که پس از عبور از پوست و جمجمه به سلول‌ها و نورون‌های عصبی می‌رسد.
بسته به نیاز و تشخیص متخصص و با استفاده از این جریان الکترومغناطیسی واردشده می‌توان فعالیت و سوخت‌وساز در سلول‌ها و نورون‌های عصبی را بیشتر یا کمتر کرد (تحریک یا مهار). به‌این‌صورت برای درمان و بهبود علائم اختلال‌های روان‌شناختی مختلف از آن استفاده می‌شود.
تحریک مغناطیسی مغز دارای تأییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در بهبود علائم افسردگی اساسی و مقاوم به درمان است و بیشتر از هر اختلال دیگری به بهبود این اختلال روان‌شناختی کمک می‌کند.
کل دوره درمانی با روش تحریک مغناطیسی مغز بین ۴ تا ۶ هفته به طول می‌انجامد و بیمار، باید ۳ تا ۵ روز در هفته در جلسه‌های درمانی آن شرکت کند تا نتیجه مطلوب حاصل شود. مدت‌زمان هر جلسه درمانی با این روش بین ۲۰ تا ۴۰ دقیقه است. تحریک مغناطیسی مغز به‌صورت سرپایی هم انجام می‌گیرد و نیازی به بیهوشی ندارد.
ازآنجایی‌که تشخیص بیماری‌های اعصاب و روان به عهده روان‌پزشک است، معمولا خود او مجاز به تجویز روش‌های درمانی غیردارویی خواهد بود. البته متخصصان دیگر نیز بسته به نوع بیماری اجازه تجویز برخی درمان‌های غیردارویی را خواهند داشت. به‌استثنای دو روش درمانی الکتروشوک درمانی و نوروفیدبک که فقط به تجویز روان‌پزشک انجام می‌گیرند.
برای انجام روان‌درمانی معمولا به کمک و تخصص روان‌شناس نیاز است. البته اگر روان‌پزشک دوره‌های مختص روان‌درمانی را گذرانده باشد خود او نیز می‌تواند این درمان غیردارویی را تجویز کند. در غیر این صورت باید بیمار را به روان‌شناس ارجاع دهد.
در ادامه به‌تفکیک درمان‌های غیردارویی مختلفی که راجع‌بهشان صحبت شد از عوارض هریک از اینها خواهیم گفت.
عارضه خاصی ندارد ولی چون گاهی تعداد جلسات روان‌درمانی زیاد می‌شود، هم از نظر هزینه و هم از نظر مدت‌زمانی که صرف این نوع درمان می‌شود، ممکن است برای بیماران سخت باشد.
ازآنجایی‌که در این روش درمانی به بیهوشی کامل بیمار نیاز است، جدی‌ترین عوارض را دارد که شامل موارد زیر می‌شوند:
در تحقیقات انجام‌شده عارضه جدی و خطرناکی برای درمان غیردارویی نوروفیدبک گزارش نشده است. اختلالاتی مثل بی‌خوابی، درد جزئی در ناحیه صورت، حالت تهوع و اضطراب خفیف، از عوارضی هستند که برخی مراجعان بعضا با شرکت در جلسه‌های درمانی نوروفیدبک تجربه می‌کنند. البته پس از تکمیل این جلسه‌ها هیچ اثری ازشان باقی نخواهد ماند و بیمار به شرایط عادی برخواهد گشت.
تحریک الکتریکی مغز نیز عارضه جانبی پایداری ندارد. خارش و سوزش در ناحیه‌ای از سر که الکترود به آن متصل می‌شود تنها ناراحتیِ ناشی از این روش درمانی است که البته جزئی است و به‌سرعت برطرف می‌شود.
تحریک مغناطیسی مغز از ایمن‌ترین درمان‌های دارویی بیماری‌های اعصاب و روان است و عوارض خاصی ندارد. مهم‌ترین عارضه‌ای که این روش درمانی دارد تشنج است که البته احتمال بروز آن بسیار اندک است. احساس گیجی، سردرد خفیف، و سفت‌شدن یا احساس مورمورشدن عضلات صورت از دیگر عوارض جزئی این روش درمانی هستند که بعضا اتفاق می‌افتند.
بله، تمامی درمان‌های غیردارویی ذکرشده مجوزهای لازم را از وزارت بهداشت دریافت کرده‌اند و برای درمان بسیاری از اختلال‌های روان‌شناختی از آنها استفاده می‌شود.
خیر، به چند دلیل مهم، مصرف دارو و تجویز آن صرفا باید زیر نظر متخصص مغز و اعصاب یا روان‌پزشک انجام بگیرد.
دارویی که سبب بهبود علائم یک بیماری می‌شود، می‌تواند علائم بیماری دیگری را تشدید کند. افسردگی برای مثال می‌تواند تک‌قطبی یا دوقطبی باشد. دارویی که به درمان افسردگی تک‌قطبی کمک می‌کند، می‌تواند سبب وخیم‌ترشدن وضعیت افسردگی دوقطبی شود.
در حال حاضر و با فراگیری ویروس کرونا تعداد کسانی که به‌جای مراجعه حضوری به جلسه‌های مشاوره آنلاین روی آورده‌اند، در مقایسه با قبل، بسیار بیشتر شده است.
مشاوره آنلاین از چند نظر مفید و خوب بوده است البته، ایرادهایی هم به آن وارد است. شاید مهم‌ترین مزیت آن صرفه‌جویی در زمان بیماران باشد. با شرکت در این جلسه‌ها دیگر نیازی به حضور در مطب پزشک و بودن در صف انتظار نخواهند داشت و به‌سادگی، می‌توانند از محل کار یا منزل، در زمانی که از قبل برایشان تعیین شده با پزشک متخصص تماس برقرار کنند. هزینه رفت‌وآمد هم نخواهند داشت و دیگر نیازی نیست در ترافیک‌های سنگین خیابان‌ها زمانشان را هدر دهند.
این نکته را هم نباید فراموش کرد که هزینه ویزیت آنلاین در مقایسه با ویزیت حضوری کمتر است.
مزیت دیگر مشاوره‌های آنلاین آن است که با کمکشان رعایت پروتکل‌های بهداشتی در شرایط کنونی ساده‌تر می‌شود، چراکه مطب‌ها خلوت‌تر می‌شوند و نیازی به حضور فیزیکی بیمار نیست.
بعضی از بیماران در منزل احساس مکالمه امن‌تری دارند و می‌توانند مشکلات‌شان را با پزشک‌شان راحت‌تر مطرح کنند.
تنها ایراد مشاوره‌های آنلاین به معاینه فیزیکی بیماران مربوط می‌شود. روان‌پزشک نیاز دارد که برای بررسی عوارض داروها چند وقت یک بار بیمارش را معاینه فیزیکی کند، مثلا علائم حیاتی‌اش را بگیرد و نظایر این، که با این نوع جلسه‌های درمانی امکانش نیست.
طبق آماری که وزارت بهداشت ایران منتشر کرده است حدود ۲۱ میلیون نفر از جمعیت کشور مبتلا به اختلال‌های اعصاب و روان هستند: یعنی ۲۵ درصد از جمعیت کشور. به عبارت دیگر، از هر ۴ نفر یک نفر، و از هر ۴ خانواده یک خانواده درگیر بیماری‌های اعصاب و روان هستند. بخش اعظم این بیماران، نزدیک به دوسوم آنها، مبتلا به اختلال‌های اضطرابی و افسردگی هستند.
طبق آماری که سازمان بهداشت جهانی منتشر کرده است نیز حدود ۲۵ درصد از مردم جهان مبتلا به اختلال‌های اعصاب و روان هستند. بنابراین وضعیت این بیماری‌ها در ایران به آمار جهانی نزدیک است.
البته مطالعه‌های جدید نشان می‌دهد که در ماه‌های اخیر و به‌خاطر همه‌گیری بیماری کووید ۱۹، اختلال‌های اعصاب و روان، افسردگی و اضطراب در جهان رشد چشمگیری داشته‌اند. ابتلا به کووید ۱۹ و ترس از ابتلا به این بیماری دو عامل مهم در افزایش آمار و ارقام مبتلایان به بیماری‌های اعصاب و روان بوده‌اند.
فشارهای اقتصادی، تأخیر در واکسیناسیون و مشکلات دیگری ازاین‌دست باعث شده تا آمار خشونت، افسردگی و اضطراب در ایران، در مقایسه با سایر کشورها کمی بیشتر باشد.
با رعایت توصیه‌هایی که در ادامه مطرح می‌شوند خطر ابتلا به بیماری‌های اعصاب و روان کمتر خواهد شد و از لحاظ روحی زندگی سالم‌تر و بهتری خواهید داشت.
اگر نیاز به ویزیت و یا مشاوره آنلاین دارید، از طریق وبسایت پزشک خوب می‌توانید تنها با چند کلیک با دکتر ذاکری یا سایر روانپزشک‌های خوب تهران و ایران صحبت کنید.
در پایان
درمان‌های غیردارویی می‌توانند برای بهبود علائم و درمان بیماری‌های اعصاب و روان فوق‌العاده مؤثر و مفید باشند. البته باید در نظر داشت که در بیشتر مواقع از این روش‌های درمانی به عنوان راهکار کمکی، در کنار دارودرمانی و روش‌های دیگر درمانی استفاده می‌شود تا نتیجه مطلوب حاصل شود. این نکته را هم نباید فراموش کرد که راهکارهای درمانی معرفی‌شده صرفا مختص به اختلال‌های اعصاب و روان نیستند و برای بازتوانی مغزی و درمان بیماری‌های نورولوژیک هم کاربرد دارند.
اگر تجربه، سؤال یا نظری درباره موضوع مطلب دارید، می‌توانید در قسمت «ارسال دیدگاه» با ما و مخاطبین چطور در میان بگذارید.
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها