چگونه ریسک ها را ارزیابی و مدیریت کنیم؟

ریسک‌ها را به سختی می‌توان شناسایی کرد، چه برسد به این‌که بخواهیم آن‌ها را کنترل کنیم و برای روبه‌رو شدن با آن‌ها آماده شویم. این در حالی‌است که اگر با نتایجی روبه‌رو شوید که از قبل آن‌ها را پیش‌بینی نمی‌کردید، زمان، سرمایه و آبروی شما می‌تواند در معرض خطر قرار بگیرند. با وجود این احتمالات، به‌خصوص جایی‌که ممکن است شغل شما، با ریسک‌های زیادی مواجه باشد، باید یاد بگیرید که چگونه از ابزار ارزیابی و کنترل ریسک‌ به‌گونه ای استفاده کنید که بتوانید به موقع خطرات را شناسایی و مدیریت کنید و اثرات منفی را روی برنامه‌هایتان کاهش دهید. این مقاله شما را در این مسیر یاری خواهدکرد.

در زندگی، فارغ از هر نقشی که داشته باشید، گاهی مجبور به اخذ تصمیماتی هستید که خالی از ریسک نیستند. ریسک از دو بخش تشکیل شده است: احتمال بروز اشکال و اشتباه و عواقب منفی ناشی از بروز این خطا. در ادامه درباره چگونگی استفاده از ابزار ارزیابی و کنترل ریسک‌ به‌گونه برای شناسایی به موقع خطرات را و مدیریت آنها می‌خوانید.

تحلیل ریسک به چه معناست؟

تحلیل ریسک فرآیندی است که به شما کمک می‌کند تا مشکلاتی را که ممکن است در آینده برای شما پیش بیاید و پروژه‌ها و کسب‌وکارهای بزرگ‌تان را از ریشه ضعیف کند، شناسایی و کنترل کنید. برای انجام این فرآیند، ابتدا باید تهدیداتی را که ممکن است سر راه‌تان قرار بگیرند، شناسایی کنید، سپس درجه‌ی احتمال وقوع این تهدیدات را بسنجید.

تحلیل ریسک می‌تواند کار بسیار پیچیده‌ای باشد چرا که باید تمام جزییات کاری‌تان از جمله اطلاعات دقیق پروژه، داده‌های مالی، پروتکل‌های امنیتی، پیش‌بینی‌های بازاریابی و دیگر اطلاعات مربوطه را یک‌به‌یک بررسی کنید. از آنجا که این ابزار می‌تواند وقت، هزینه و اعتبار شما را حفظ کند، استفاده از آن اقدامی ضروری به حساب می‌آید.

چه زمانی از این ابزار استفاده کنیم؟

تحلیل ریسک، در بسیاری از موارد قابل استفاده و مفید است:

• زمانی که در حال طرح‌ریزی برای پروژه‌های خود هستید. در این صورت قادر خواهید بود از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کنید.
• زمانی که می‌خواهید تصمیم بگیرید پروژه‌ای را ادامه بدهید یا خیر.
• زمانی که قصد بهبود امنیت کاری‌تان را دارید و در حال مدیریت ریسک‌های احتمالی در محل کار هستید.
• زمانی که درحال آماده شدن برای اتفاقات و مشکلاتی مانند خراب شدن ماشین‌آلات و دستگاه‌ها، سرقت، بیماری کارکنان و یا بلایای طبیعی هستید.
• زمانی که درحال برنامه‌ریزی برای مقابله با تغییراتی همچون ورود رقبای جدید به بازار یا تغییرات سیاست‌های دولتی در محیط کار هستید.

چگونه از تحلیل ریسک استفاده کنیم؟

برای ارزیابی ریسک‌های موجود گام‌های زیر را دنبال کنید:

۱. تهدیدها را شناسایی کنید.

اولین قدم در تحلیل ریسک، شناسایی تهدیدات احتمالی یا موجودی است که امکان دارد با آنها روبه‌رو شوید. این تهدیدها می‌توانند منابع مختلفی داشته باشند. برای مثال:

انسانی: بیماری، مرگ، آسیب جسمی، یا دیگر خسارات جسمی مهم برای افراد

عملکردی: ضعیف شدن تدارکات و عملکردها، دسترسی کمتر به منابع ضروری یا عدم موفقیت در بخش توزیع

اعتباری: از دست دادن مشتری و اعتمادبه‌نفس کارکنان یا آسیب به اعتبارتان در بازار

فرآیندی: ناتوانی در مسئولیت‌پذیری، اشکال در سیستم‌های داخلی، کنترل‌ها یا تقلب

پروژه‌ای: هزینه کردن بیش‌از بودجه‌ی تعیین‌شده، طولانی شدن بیش‌از اندازه‌ی کارها، وجود مشکل در کیفیت محصولات و خدمات

مالی: شکست کسب‌وکار، نوسانات بازار سهام، تغییر نرخ سودها، در دسترس نبودن کمک‌هزینه‌های مالی

فنی: پیشرفت‌های روزافزون تکنولوژی، ناتوانی در به‌کارگیری آن

طبیعی: آب‌وهوا، بلایای طبیعی، بیماری‌های واگیردار

سیاسی‌: تغییر در میزان مالیات، نظرات مردم، سیاست‌های دولتی و یا نفوذ خارجی

مواد شیمیایی خطرناک، نورپردازی ضعیف، افتادن جعبه‌ها، یا هر شرایطی که به سبب آن کارکنان و محصولات صدمه ببینند.

شما هم می‌توانید از رویکردهای متفاوتی برای پیشبرد این تحلیل استفاده کنید:

• فهرستی مانند فهرست بالا تهیه کنید و ببینید کدام‌یک شما را تهدید می‌کند.
• به سیستم‌ها، فرآیندها و ساختارهایی که از آن‌ها استفاده می‌کنید دقت کنید و ریسکی را که هرکدام از آن‌ها ممکن است با خود به همراه بیاورد، ارزیابی کنید. چه ضعف و آسیبی از جانب آنها شما را تهدید می‌کند؟
• به دیدگاه‌های متفاوت دیگران هم گوش بسپارید. اگر شما تیمی را رهبری می‌کنید، از افرادتان بخواهید نظرات‌شان را برای عملکرد بهتر اعلام کنند، و از دیگر افراد فعال در سازمان‌ یا کسانی که پروژه‌های مشابه را دنبال می‌کنند، مشورت بگیرید.

۲. میزان ریسک را تخمین بزنید

به محض اینکه ریسک‌های احتمالی پیشِ رویتان را شناسایی کردید، باید میزان احتمال وقوع آنها را بسنجید و هم از میزان تاثیر و خسارات بالقوه‌ای که می‌توانند برای شما داشته باشند آگاه شوید.

یک راه این است که درصد احتمال وقوع خطر را حدس بزنید و آن را در هزینه‌ای که وقوعِ آن خطر برای شما خواهد داشت ضرب کنید. این فرمول به شما هزینه‌ی واقعی ریسک را می‌دهد:

هزینه‌ی وقوع خطر × احتمال وقوع آن = هزینه‌ی ریسک

به‌عنوان یک مثال ساده، تصور کنید ریسکی را شناسایی کرده‌اید که بر طبق آن هزینه‌ی اجاره‌تان بالا می‌رود. ۸۰٪ احتمال می‌دهید که این اتفاق در سال آینده بیافتد، زیرا که صاحب‌ ملک شما هزینه‌ی اجاره‌ی دیگران را هم بالا برده است. اگر این اتفاق بیافتد، شرکت شما باید در سال آینده متحمل پنجاه میلیون تومان هزینه‌ی اضافی شود. بدین ترتیب، هزینه‌ی ریسک افزایش اجاره می‌شود:

۰.۸۰ ( احتمال وقوع خطر) × ۵۰۰۰۰۰۰۰ تومان (هزینه‌ی وقوع خطر) = ۴۰۰۰۰۰۰۰ تومان (هزینه‌ی ریسک)

از این مرحله باعجله عبور نکنید. تا جایی که می‌توانید اطلاعات کسب کنید و با دقت بالا میزان احتمال وقوع خطر و هزینه‌های ناشی از آن را تخمین بزنید. اگر ابزار درستی برای پیش‌بینی ندارید می‌توانید از داده‌های سال‌های گذشته اطلاعات بگیرید.

چگونه ریسک را مدیریت کنیم؟

به محض اینکه هزینه‌های ریسک‌های احتمالی را شناسایی کردید، می‌توانید راه‌های مدیریت آن‌ها را بررسی کنید.

سعی کنید به رویکردهای اقتصادی‌تر روی بیاورید‌، چراکه اگر هزینه‌های پیشگیری، بیش از هزینه‌های ناشی از تهدید باشند به هیچ عنوان منطقی نیست. در این حالت حتی بهتر آن است که ریسک را بپذیرید تا برای از بین بردن آن، بیشتر از حدِ منابع‌تان استفاده کنید. حواس‌تان باشد چگونه از این ابزار استفاده می‌کنید، به‌خصوص وقتی که پای اخلاقیات یا امنیت شخصی در میان است.

از ریسک دوری کنید

در برخی موارد شاید لازم باشد که به طور کلی از ریسک دوری کنید. این کار می‌تواند به معنای درگیر نشدن در کسب‌وکار جدید، تبادل پروژه‌ها و صرف نظر از یک فعالیت پرخطر باشد. اما این کار زمانی شدنی است که ریسک‌های یک پروژه‌، منافع سازمان شما را به خطر نیاندازد، یا آن ریسک‌ها چندان ارزش صرف هزینه جهت مقابله را نداشته باشند. اما باید به خاطر داشته باشید که با نادیده گرفتن ریسک‌های بالقوه، فرصتی را هم از دست خواهید داد. از تحلیل چه می‌شود اگر…؟ برای ارزیابی گزینه‌ها هنگام تصمیم‌گیری استفاده کنید.

ریسک را با دیگران تقسیم کنید

شما می‌توانید ریسک‌ها را تقسیم کنید و متعاقبا سود به دست آمده از یک پروژه را با فرد، سازمان یا طرف سوم دیگری تقسیم کنید. برای مثال، می‌توانید ریسک‌تان را از طریق بیمه‌ شخص ثالثِ ساختمان شرکت و انبارتان، با شرکت بیمه تقسیم کنید، یا اینکه در تولید یک محصول مشترک، با سازمان دیگری مشارکت کنید.

ریسک را بپذیرید

آخرین گزینه‌ی شما پذیرفتن ریسک است. این گزینه زمانی روی میز قرار می‌گیرد که شما راهی برای جلوگیری از ریسک یا کاهش آن نداشته باشید، یا هزینه‌ی زیان بالقوه‌‌ی پیش‌رو، از هزینه‌ی بیمه‌ کردن شرکت کمتر باشد و یا سود بالقوه‌ای که در انجام کار وجود دارد به پذیرفتن تمام ریسک‌هایش بیارزد. برای مثال ممکن است شما ریسک شروع دیرهنگام یک پروژه را بپذیرید، تنها به این دلیل که سود آن پروژه هزینه‌های اولیه را پوشش می‌دهد.

کنترل ریسک

اگر قرار است ریسک را بپذیرید بهتر است اقداماتی در جهت کاهش اثرات منفی آن انجام دهید.

آزمایش‌های کسب‌وکار، روش‌های موفقی برای کاهش ریسک هستند. با استفاده از آن‌ها می‌توانیم فعالیت پرخطر را در مقیاس کوچک و کنترل‌شده انجام دهیم و متوجه شویم که مشکلات احتمالی کجا پیش می‌آیند، آنگاه می‌توانیم اقدامات پیشگیرانه و بازرسانه‌ مناسب را پیش از شروع فعالیت در مقیاس اصلی، پیدا و پیاده‌سازی کنیم.

اقدامات پیشگیرانه مربوط به پیشگیری از وقوع وضعیت‌های پرخطر است، که شامل آموزش حفظ امنیت و سلامت، حفاظت فایروال، سرورِ شرکت‌های بزرگ و آموزش متقابل تیمِ کاری‌تان می‌شود.

اقدامات بازرسانه شامل شناسایی نقاطی از فرآیند است که می‌تواند باعث ایجاد مشکل و خطا شود. برای جلوگیری از این اتفاقات مراحلی برای حل این مشکلات (در صورت بروز) تعریف می‌شود. اقداماتی مثل بررسی مجدد صورت‌های مالی، تست‌های ایمنی قبل از عرضه محصول و یا نصب حسگرهایی برای شناسایی محصولات معیوب.

برتامه‌ریزی-اقدام-بررسی-تصویب، یکی از روش‌های متداول برای کنترل تاثیر شرایط ریسکی به شمار می‌رود. همانند آزمایش‌های کسب‌وکار، این روش هم راه‌های گوناگونی را برای کاهش ریسک‌های احتمالی امتحان می‌کند. این ابزار 4 مرحله‌ای از طریق آنالیز موقعیت، ارائه و آزمایش یک راه‌حل، بررسی چگونگی کارکرد آن و در نهایت اجرای آن به شما کمک می‌کند تا حد ممکن خطرات احتمالی پیش رو تا به کمترین میزان خود برسانید.

نکات کلیدی

تحلیل ریسک، یک راه اثبات شده در شناسایی و سنجش عواملی هستند که می‌توانند در موفقیت یک پروژه یا کسب‌وکار تاثیر منفی بگذارند. این تحلیل‌ها شما را قادر می‌سازند تا خطراتی احتمالی‌ که شما و سازمان‌تان را تهدید می‌کنند بشناسید و مشخص می‌کنند که آیا می‌توانید تصمیم پیش رویتان را عملی کنید یا خیر.

به محض این‌که شما ارزش ریسکی را که قرار است با آن مواجه شوید، بسنجید، می‌توانید راه‌های مختلف مدیریت آن را نیز کنترل کنید، مدیریت ریسک می‌تواند تصمیم بر اجتناب از ریسک، تقسیم آن، یا پذیرش ریسک در کنار کاهش تاثیرات منفی باشد. بسیار مهم است که شما در هنگام تحلیل ریسک به‌ صورت همه‌جانبه مسائل را بسنجید و از تمام عواقب و پیامدهای آن آگاه باشید. این آگاهی خصوصاً شامل آگاهی از هزینه‌ها، اصول اخلاقی و حفظ امنیت افراد می‌شود.

نویسنده: محمدعلی نصیری