محدودیت رشد جنین در بارداری (IUGR)

رشد طبیعی جنین یکی از موارد مهمی است که در طول بارداری بررسی می‌شه. اما گاهی پیش میاد که جنین داخل رحم اون‌طور که باید رشد نمی‌کنه و وزنش کمتر از حد طبیعی می‌مونه. این مشکل به اسم محدودیت رشد داخل رحمی جنین (FGR) شناخته می‌شه که قبلاً بهش تاخیر رشد داخل رحمی (IUGR) می‌گفتن.
FGR یعنی جنین کوچیک‌تر از محدوده‌ای است که برای سن بارداری‌ انتظار می‌ره، چون به اندازه کافی مواد مغذی و اکسیژن دریافت نکرده. البته اگه این مشکل خفیف باشه، معمولاً مشکلی برای جنین ایجاد نمی‌شه و بعد از تولد، وزن و قدش در دو سال اول زندگی به حد طبیعی می‌رسه. ولی اگه شدید باشه، می‌تونه روی سلامت جنین قبل و بعد از تولد تأثیر بذاره و حتی باعث زایمان زودرس یا مشکلات جدی دیگه بشه.

علائم و نشانه های محدودیت رشد داخل رحمی

مهم‌ترین نشانه این وضعیت، وزن پایین جنین نسبت به سن بارداریه. یعنی وزن جنین در زیر ۱۰ درصد پایینی نمودار رشد جنین‌ها قرار داره. بسته به علت این مشکل، جنین ممکنه:
بدنش کوچیک و لاغر باشه.
پوستش رنگ‌پریده و خشک باشه.
بند نافش نازک و کم‌رنگ باشه (درحالی‌که معمولاً ضخیم و درخشانه).
گاهی هم جنین علاوه بر کوچیک بودن، حرکاتش کمتر از حد عادیه، که این موضوع می‌تونه یک نشونه خطرناک باشه.

دلایل محدودیت رشد داخل رحمی جنین

دلایل مختلفی می‌تونن باعث FGR بشن، ولی از مهم‌ترین اون‌ها مشکلات جفتی هستن. جفت وظیفه رسوندن اکسیژن و مواد مغذی به جنین رو داره، پس اگه خوب کار نکنه، جنین نمی‌تونه به اندازه کافی رشد کنه.
علاوه بر مشکلات جفت، بعضی از بیماری‌های مادر هم روی رشد جنین تأثیر می‌ذارن، مثل:
فشار خون بالا و بیماری قلبی
دیابت پیشرفته
عفونت‌هایی مثل سرخجه، توکسوپلاسموز، سیفلیس و سیتومگالوویروس
بیماری‌های کلیوی و ریوی
کم‌خونی یا سوءتغذیه شدید
کمبود اکسیژن (مثلاً به خاطر زندگی در ارتفاعات بالا)
علاوه بر این، مصرف سیگار، الکل یا مواد مخدر هم می‌تونه باعث کاهش رشد جنین بشه.
از طرفی، مشکلات جنینی هم ممکنه عامل FGR باشن، مثل:
نقص‌های ژنتیکی و کروموزومی
دوقلویی یا چندقلویی (چون ممکنه یک قل نسبت به بقیه کمتر مواد مغذی دریافت کنه)
مشکلات مربوط به مایع آمنیوتیک

خطرات و عوارض محدودیت رشد داخل رحمی

بسته به شدت این مشکل، جنین ممکنه بعد از تولد با مشکلاتی روبه‌رو بشه. این مشکلات شامل:
زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد
کمبود اکسیژن در حین زایمان
افت قند خون (هیپوگلیسمی)
سیستم ایمنی ضعیف و افزایش خطر عفونت
مشکلات تنفسی و آسپیراسیون مکونیوم (وقتی جنین مدفوع خودش رو تو رحم می‌بلعه)
عدم توانایی تنظیم دمای بدن
افزایش غیرطبیعی گلبول‌های قرمز خون
در موارد شدید، ممکنه این وضعیت باعث مرده‌زایی بشه یا حتی در بلندمدت روی رشد جسمی و ذهنی کودک تأثیر بذاره.

تشخیص محدودیت رشد داخل رحمی 

پزشک معمولاً برای بررسی رشد جنین، از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنه:

اندازه‌گیری ارتفاع رحم: بعد از هفته بیستم بارداری، ارتفاع رحم باید تقریباً برابر با تعداد هفته‌های بارداری باشه. اگه این عدد کمتر از حد معمول باشه، ممکنه جنین رشد کافی نداشته باشه.

سونوگرافی: مهم‌ترین روش تشخیص FGR هست که از طریق اون اندازه سر و شکم جنین رو بررسی می‌کنن و وزن تخمینی‌اش رو حساب می‌کنن.

بررسی جریان خون جفت با داپلر: این روش با استفاده از امواج صوتی، میزان و سرعت جریان خون در بند ناف و مغز جنین رو اندازه‌گیری می‌کنه.

مانیتورینگ ضربان قلب جنین: این تست کمک می‌کنه تا پزشک بررسی کنه که آیا جنین تحت استرس قرار داره یا نه.

آمنیوسنتز: در بعضی از موارد، پزشک برای بررسی مشکلات کروموزومی یا عفونت‌های داخل رحمی، نمونه‌ای از مایع آمنیوتیک رو برمی‌داره و آزمایش می‌کنه.

درمان و مدیریت محدودیت رشد داخل رحمی

درمان محدودیت رشد جنین بستگی به علت اون داره. اگه دلیلش یک مشکل پزشکی مثل فشار خون بالا یا دیابت باشه، پزشک سعی می‌کنه با کنترل این بیماری‌ها، رشد جنین رو بهبود بده. در موارد شدید، شاید نیاز باشه زایمان زودتر انجام بشه.

روش‌های مراقبتی برای مدیریت FGR شامل:

استراحت بیشتر: گاهی استراحت مطلق توصیه می‌شه تا جریان خون به جفت بهتر بشه.

تغذیه مناسب: خوردن غذاهای سرشار از پروتئین، آهن و کالری کافی کمک می‌کنه تا جنین بهتر رشد کنه.

ترک سیگار، الکل و مواد مخدر: این کار مهم‌ترین روش برای جلوگیری از FGR هست.

کنترل دقیق بارداری: رفتن به ویزیت‌های منظم و انجام سونوگرافی‌های دوره‌ای کمک می‌کنه تا پزشک وضعیت جنین رو از نزدیک تحت نظر داشته باشه.
اگه پزشک تشخیص بده که جنین دیگه رشد نمی‌کنه یا دچار استرس شده، ممکنه تصمیم بگیره زایمان رو زودتر انجام بده. در این شرایط، ممکنه نوزاد مدتی در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) بمونه تا بتونه خودش نفس بکشه و دمای بدنش رو کنترل کنه.
 

راه های پیشگیری از محدودیت رشد داخل رحمی جنین

با اینکه همیشه نمی‌شه از محدودیت رشد داخل رحمی جنین جلوگیری کرد، ولی یک سری کارها هست که می‌تونه احتمال FGR رو کاهش بده:
همیشه منظم به ویزیت‌های بارداری برین تا مشکلات احتمالی زود تشخیص داده بشن.
به حرکات جنین دقت کنین. اگه حرکت‌هاش کمتر از قبل شد، سریع به پزشک اطلاع بدین.
تغذیه سالم و خواب کافی داشته باشین.
از مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر دوری کنین.
اگه بیماری زمینه‌ای دارین (مثل فشار خون یا دیابت)، حتماً اون رو تحت کنترل نگه دارین.

حرف آخر 

محدودیت رشد داخل رحمی یک مشکل جدیه که اگه کنترل نشه، می‌تونه خطرات زیادی برای جنین و نوزاد به همراه داشته باشه. ولی با مراقبت درست و پیگیری‌های پزشکی، می‌شه این مشکل رو مدیریت کرد و احتمال یک زایمان سالم رو افزایش داد. پس اگه پزشک‌ یا ماما تشخیص داده که جنین کوچیک‌تر از حد معموله، نگران نباشین، فقط لازمه بیشتر مراقب باشین و طبق توصیه‌های متخصص پیش برین.