رایانش ابری روشی برای ذخیرهسازی دادهها و نگهداری از آنها، ارائه نسخه وب اپلیکیشنها و استریم ویدیو و صوت روی اینترنت است.
رایانش ابری یا محاسبات ابری یا پردازش ابری (cloud computing یا Cloud processing) یکی از فناوریهای انقلابی و بسیار کاربردی عصر دیجیتال امروز است که توانسته شیوه ذخیرهسازی دادهها، دسترسی به آنها و به اشتراکگذاری آنها را متحول و بسیاری از محدودیتهای مرتبط با این حوزهها را برطرف کند. در ضمن این فناوری میتواند به بهینهسازی زیرساختهای دیجیتالی و بهبود عملکرد آنها نیز کمک زیادی کند.
در این مطلب قصد داریم ببینیم رایانش ابری چیست و چند نوع است، با سرویسهای رایانش ابری آشنا شویم، نگاهی به کاربردهای رایانش ابری داشته باشیم و ببینیم این فناوری چه معایبی دارد؟
واژه «cloud» در زبان انگلیسی به معنای «ابر» است. رایانش ابری به زبان ساده به معنای ارائه سرویسهای محاسباتی شامل سرورها، ذخیرهسازی، پایگاههای داده، شبکهسازی، ارائه نرمافزارها و تجزیهوتحلیل دادهها در بستر یک فضای مجازی تحت عنوان فضای ابری یا کلود است که در حقیقت یک مرکز داده محسوب میشود. ارائه سرویسهای مذکور با بهرهمندی از فضای ابری و قابلیتهای آن، باعث تسریع و تسهیل ارائه آنها و همچنین انعطافپذیری این سرویسها میشود.
cloud computing نیاز به خرید و راهاندازی سختافزارها و نرمافزارهای متعدد پیچیده و گرانقیمت و همچنین صرف هزینه برای ایجاد پایگاههای داده محلی را برطرف کرده است. ارائه خدمات در بستر فضای ابری میتواند در مقیاس بسیار گسترده و جهانی انجام شود. ارائه منابع فناوری و اطلاعات (IT) بهاندازه لازم و کافی نیز با کمک این فناوری بهراحتی امکانپذیر است و میتوان این منابع را سریع در اختیار کارمندان یک شرکت در هر نقطه از جهان قرار داد.
مثلاً میتوان با کلود بهراحتی قدرت محاسباتی و فضای ذخیرهسازی کافی و لازم را فوراً و بدون معطلی در اختیار افراد قرار داد. در ضمن افراد در صورت استفاده از سرویسهای ابری، تنها برای همان میزان منابعی که نیازمند آن هستند، هزینه میکنند؛ مثلاً افراد تنها فضای ذخیرهسازی مورد نیاز خود را خریداری میکنند و هزینه اضافی غیرضروری به آنها تحمیل نمیشود. در ضمن cloud computing نیاز به ارتقای سختافزاری را که در برخی از مواقع هزینههای بسیار زیادی دارد، برطرف میکند
بهرهمندی از این تکنولوژی میتواند عملکرد سرویسها در سطح جهانی را نیز ارتقا دهد. سرویسهای ابری در یک شبکه جهانی متشکل از پایگاههای داده اجرا میشوند که معمولاً دارای جدیدترین نسل سختافزارهای محاسباتی سریع و کارآمد هستند. استفاده از مراکز داده ابری نسبت به زمانی که تنها از یک مرکز داده استفاده میشود، چند مزیت دارد که شامل کاهش تأخیر شبکه برای استفادههای مختلف و همچنین کاهش هزینه ارائه خدمات میشود. فناوری cloud computing امنیت ارائه خدمات را نیز به میزان قابل توجهی تقویت و به محافظت از دادهها، اپلیکیشنها و زیرساختها در برابر تهدیدات سایبری کمک زیادی کند.
تکنولوژی محاسبات ابری بهطور کلی به سه نوع تقسیم میشود که شامل فضای ابری عمومی، خصوصی و ترکیبی میشود.
این فضای ابری در اختیار ارائهدهندگان شخص ثالث سرویسهای ابری قرار دارد و توسط آنها اداره میشوند و منابع محاسباتی مثل سرورها و فضای ذخیرهسازی را در اختیار آنها قرار میدهد. سرویسهای ابری مایکروسافت آژور، الستیک کامپیوت کلود آمازون (Amazon Elastic Compute Cloud) یا EC2، بلو کلود آی بی ام (Blue Cloud)، سان کلود (Sun Cloud) و گوگل کلود نمونههایی از فضای ابری عمومی هستند.
تمام سختافزارها، نرمافزارها و زیرساختهای پشتیبانکننده فضاهای ابری عمومی متعلق به ارائهدهندگان سرویسهای ابری هستند و توسط آنها اداره میشوند. برای استفاده از این کلودها تنها باید با مرورگر خود یک حساب کاربری در آنها ایجاد و برای استفاده و مدیریت آنها، از حساب کاربری خود استفاده کنید.
فضای ابری خصوصی بهصورت انحصاری تنها در اختیار یک سازمان یا کسبوکار قرار دارد. این نوع کلود میتواند بهصورت فیزیکی در مراکز داده اختصاصی مراکز مختلف ایجاد شوند. برخی از شرکتها نیز با پرداخت هزینه به ارائهدهندگان شخص ثالث سرویس ابری، میزبانی فضای ابری خصوصی خود را به آنها واگذار میکنند.
در فضای ابری خصوصی سرویسها و زیرساختها در بستر یک شبکه خصوصی نگهداری میشوند. طبیعتاً فضای ابری خصوصی در مقایسه با فضای ابری عمومی محدودتر و در مقیاس محدودتری قابل استفاده است. در ضمن دسترسی به آن نیز دشوارتر است و زمان بیشتری میطلبد. مدیریت و نگهداری فضاهای ابری خصوصی نیز هزینه بیشتری دارد و هزینه استفاده از آنها با هزینه استفاده از مراکز داده متداول یکسان است.
در مقابل شاید اینطور به نظر برسد که فضای ابری عمومی در مقایسه با نوع خصوصی آن امنیت کمتری دارد؛ اما چنانچه در هنگام استفاده از فضای ابری عمومی، اصولی مثل بهرهمندی از روشهای تشخیص نفوذ به شبکه یا جلوگیری از نفوذ به شبکه رعایت شود، این نوع ابر نیز میتواند امن باشد. البته در کل ابرهای خصوصی امنیت بیشتری دارند، حریم خصوصی در آنها بیشتر حفظ میشود و کمتر در معرض خطر نفوذ اشخاص ثالث هستند؛ زیرا توسط فایروالهای شرکت محافظت میشوند.
فضای ابری هیبریدی ترکیبی از ابر عمومی و خصوصی محسوب میشود که به اشتراکگذاری دادهها و اپلیکیشنها بین این دو فضا را امکانپذیر میکند. ابر هیبریدی با فراهم کردن امکان به اشتراکگذاری دادهها و اپلیکیشنها بین فضای ابری عمومی و خصوصی، انعطافپذیری بیشتری را ایجاد، کاربردهای رایانش ابری را گستردهتر و به بهینهسازی زیرساختهای موجود، امنیت و پیروی از استانداردها کمک میکند.
کلود هیبریدی زمانی که تقاضا برای پردازش یا قدرت محاسباتی بیش از ظرفیت تأمین مرکز داده داخلی باشد، به کمک سازمانها و صاحبان کسبوکار میآید و میتوان با بهرهمندی از آن ظرفیت مراکز داده داخلی را فوراً افزایش داد. همچنین با استفاده از این نوع ابر میتوان از صرف زمان و هزینه برای نصب و نگهداری سرورهای جدیدی که همیشه نیازی به آنها نیست، جلوگیری کرد. استفاده از ابر هیبریدی در مکانهای دارای اطلاعات حساس مثل بانکها، بیمارستانها، مراکز مالی و مراکز دولتی بهترین گزینه محسوب میشود. امنیت این نوع فضای ابری نیز کاملاً قابل قبول است.
سرویسهای اوتپستس آمازون وب سرویس (AWS Outposts)، مایکروسافت آژور استک (Azure Stack)، آژور آرک (Azure Arc)، گوگل آنتوس (Google Anthos) و VMware Cloud در آمازون وب سرویس نمونههایی از فضای ابری هیبریدی هستند.
انواع سرویسهای ابری شامل موارد زیر میشود:
تقریباً تمام سرویسهای ابری در یکی از این چهار گروه قرار میگیرند. گاهی اوقات این سرویسها بهعنوان استکهای ابری (cloud computing stack) شناخته میشوند؛ زیرا آنها روی هم ایجاد شدهاند (واژه «Stack» در زبان انگلیسی به معنای پشته است و به چند چیز که روی هم قرار گرفتهاند، گفته میشود). هر یک از این چهار نوع سرویس ابری برای هدف خاصی مناسب هستند. در ادامه شما را بهصورت ساده و مختصر با این سرویسها آشنا میکنیم
Iaas پایهترین سرویس ابر محسوب میشود. شما با استفاده از این سرویس میتوانید زیرساختهای اینترنت اشیا، سرورها، ماشینهای مجازی، فضای ذخیرهسازی، شبکه و سیستمعامل را از ارائهدهنده سرویس ابری با پرداخت هزینه دریافت و در حقیقت این زیرساختها را اجاره کنید. به بیان دیگر این سرویس ابری منابع اساسی مورد درخواست در حوزه محاسبه یا رایانش، ذخیرهسازی و ایجاد شبکه را ارائه میدهد.
چنانچه سازمانها از Iaas برای ایجاد زیرساخت مورد نیاز خود استفاده کنند، هزینه نگهداری از مراکز داده داخلی و خرید سختافزار برای آنها کاهش مییابد و میتوانند نگرشهای تجاری را بهصورت آنی دریافت کنند. با استفاده از راهکارهای مبتنی بر این سرویس رایانش ابری میتوان ظرفیت منابع فناوری و اطلاعات خود را متناسب با میزان تقاضا افزایش یا کاهش دهید.
در ضمن با Iaas میتوان میزان زیرساختهای در حال استفاده را قابلاعتمادتر کرد. با استفاده از این سرویس دیگر نیازی به صرف هزینه برای خرید و مدیریت سرورهای فیزیکی و زیرساختهای مراکز داده نیست. همچنین در صورت بهرهمندی از آن هر یک از منابع بهعنوان سرویس مجزا قابل استفاده هستند و شما تنها تا زمانی که نیازمند یک منبع هستید، برای استفاده از آن هزینه پرداخت میکنید.
در سرویس Iaas مدیریت زیرساخت بر عهده شرکت ارائهدهنده آن است. البته در صورت توافق با شرکت ارائهدهنده چنین سرویسی، خرید، نصب، پیکربندی و مدیریت نرمافزارها که شامل سیستمعاملها، میانافزارها و اپلیکیشنها میشود، بر عهده خودتان است.
در صورت استفاده از Iaas دیگر نیازی به استفاده از تجهیزات عیبیابی و رفع مشکل نیست و میتوانید با استفاده از این سرویس، کار آنها را انجام دهید.
مایکروسافت آژور، آمازون وب سرویس (AWS)، آمازون ECS و گوکل کامپیوت انجین (Google Compute Engine یا GCE) شناختهترین سرویسهای ابری Iaas هستند. مایکروسافت آژور و آمازون وب سرویس جزو شناختهترین نمونههای سرویس Paas نیز محسوب میشوند.
PaaS محیط مورد نیاز برای توسعه، آزمایش، ارائه و مدیریت اپلیکیشنها را برحسب تقاضا ارائه میدهد. این سرویس برای تسهیل ساخت سریع اپلیکیشنهای وب و موبایل، بدون نیاز به نگرانی در مورد تنظیم یا مدیریت زیرساخت در حال استفاده سرورها، فضاهای ذخیرهسازی، شبکهها و پایگاههای مورد نیاز برای توسعه ایجاد شده است. PaaS یک محیط طراحیشده برای توسعه محسوب میشود و منابعی دارد که امکان ارائه کاربردهای مختلف فضای ابری را فراهم میکند؛ از کاربردهای ساده گرفته تا کاربردهای پیچیده سازمانی.
PaaS این امکان را فراهم کرده که کاربران منابع مورد نیاز خود را با پرداخت هزینه از ارائهدهندگان سرویس خریداری و سپس از طریق یک اتصال اینترنت امن به آنها دسترسی پیدا کنند.
سرویس PaaS هم مانند Iaas ارائهدهنده زیرساخت لازم برای ارائه خدمات سرور، ذخیرهسازی و شبکهسازی است. در ضمن میانافزارها، ابزارهای توسعه، سرویسهای هوش تجاری، سیستمهای مدیریت پایگاه داده و سایر موارد را نیز ارائه میدهد.
PaaS برای پشتیبانی از تمام مراحل طراحی و ایجاد یک صفحه وب، طراحی شده است؛ از ایجاد ایده برای برنامهنویسی گرفته تا طراحی آن و نگهداری از آن و همچنین فرآیندهای مرتبط با ساخت، آزمایش، بهکارگیری، مدیریت و بهروز رسانی آن
PaaS نیاز به صرف هزینه برای خرید و مدیریت لایسنس نرمافزار، زیرساخت در حال استفاده اپلیکیشن و میانافزار، منابع مورد استفاده برای خودکارسازی بخشی از فرایند اجرای اپلیکیشنها و سرویسها و ابزارهای توسعه را فرایند پیچیدهای هم است، برطرف میکند. در صورت استفاده از PaaS، کاربر میتواند اپلیکیشنها و سرورهایی را که طراحی و ایجاد کرده، مدیریت میکند و ارائهدهنده سرویس ابری معمولاً مدیریت تمام بخشها را بر عهده دارد.
با سرویس PaaS میتوان با بهکارگیری بخشهایی از اپلیکیشن که از قبل برنامهنویسی شدهاند (مانند بخشهای مرتبط با جستجو)، ویژگیهای امنیتی و ویژگیهای مرتبط با دایرکتوری، زمان برنامهنویسی اپلیکیشنها را کاهش داد.
در ضمن با استفاده از این سرویس میتوان یک سری تواناییهای جدید را برای اعضای تیم توسعه فراهم کرد که توسعهدهندگان برای بهرهمندی از آنها نیازی نیست مهارت خاصی داشته باشند.
همچنین افراد و سازمانها در صورت استفاده از PaaS با پرداخت هزینه میتوانند از نرمافزارهای پیچیده توسعه اپلیکیشن، هوش تجاری و ابزارهای تجزیهوتحلیل که توانایی خرید آنها را ندارند، نیز استفاده کنند.
با PaaS همکاری اعضای تیم توسعه از راه دور نیز امکانپذیر میشود و توسعهدهندگان با بهرهمندی از آن میتوانند بهصورت دورکار با هم روی پروژه کار کنند؛ زیرا در صورت استفاده از این سرویس، توسعهدهندگان میتوانند با اینترنت به این محیط دسترسی پیدا کنند.
هدف اصلی از ایجاد این سرویس که اشتراکاتی با PaaS دارد، بهبود عملکرد اپلیکیشن بدون صرف وقت برای مدیریت مستمر سرورها و زیرساخت مورد نیاز برای انجام این کار است. در صورت استفاده از این سرویس، ارائهدهنده فرآیندهای مرتبط با راهاندازی، برنامهریزی ظرفیت و مدیریت سرور برای شما را بر عهده میگیرد.
معماریهای سرورلس مقیاسپذیری بالایی دارند و تنها زمانی از منابع استفاده میکنند که در حال انجام وظیفه خاصی باشند یا هدف خاصی را دنبال کنند. این نوع سرویس با حذف نیاز به مدیریت زیرساخت، فرایند ساخت اپلیکیشنها و انتشار آنها را سریعتر میکند.
البته در صورت استفاده از سرویس سرور لس، باز هم کدها توسط سرور اجرا میشوند؛ اما وظایف مرتبط با تأمین زیرساخت و مدیریت آن برای توسعهدهندگان قابل مشاهده نیست. چنین رویکردی باعث میشود توسعهدهندگان تمرکز خود را روی ساخت اپلیکیشن افزایش دهند. در ضمن این سرویس برای بهینهسازی منابع و متمرکز شدن روی انجام فعالیتهای مبتکرانه نیز به سازمانها کمک میکند.
مایکروسافت آژور فانکشنز (Microsoft Azure Functions)، آمازون وب سروس لامبدا (AWS Lambda) و گوگل کلود فانکشنز (Google Cloud Functions) مطرحترین سرویسهای سرورلس ابری هستند.
سرویس سرورلس سرویس زیرمجموعه دیگری تحت عنوان قابلیت بهعنوان سرویس (Function as a service یا FaaS) نیز دارد که برای اجرا کردن فاکنشنها در هرگونه فضای ابری استفاده میشود. توسعهدهندگان با استفاده از این سرویس میتوانند بدون نیاز به ایجاد و نگهداری زیرساختهای مورد نیاز روی نوشتن فانکشنها تمرکز کنند. در برخی از منابع از FaaS نیز بهعنوان سرورلس یاد میشود و بالعکس.
این سرویس برای ارائه نرمافزار از طریق اینترنت برحسب تقاضا و با ارائه اشتراک استفاده میشود. ارائهدهندگان این سرویس اپلیکیشن را در اینترنت میزبانی و زیرساخت آن را مدیریت میکنند. در ضمن خدمات مرتبط با نگهداری از نرمافزارها مثل بهروز رسانی و انتشار پچهای امنیتی را نیز ارائه میدهند. در ضمن مدیریت سختافزارهای مورد استفاده برای ارائه نرمافزارها از طریق اینترنت نیز بر عهده ارائهدهندگان این سرویس است.
کاربران برای استفاده از نسخه وب نرمافزارها تنها کافی است یک مرورگر اینترنت را روی گوشی، کامپیوتر یا تبلت خود نصب کنند. سرویسهای ایمیل و ابزارهای آفیس نمونههای بارز SaaS هستند. سازمانها میتوانند با استفاده از SaaS هزینه ارائه نرمافزار به حداقل برسانند.
نتفلیکس، دراپ باکس، ادوب کریتیو کلود و گوگل ورک اسپیس در صدر شاخصترین سرویسهای SaaS هستند.
این فناوری در کنار مزایای متعدد خود معایبی نیز دارد که قبل از استفاده از آن باید در نظر گرفته شوند. مهمترین معایب رایانش ابری به شرح زیر است:
اگرچه سیستمهای ابری دارای امنیت بالایی هستند؛ اما به دلیل آنلاین بودن همیشه در معرض خطر نفوذ هکرها یا بدافزارها به سیستم و سرقت اطلاعات هستند. همچنین درز اطلاعات از چنین سیستمهایی اصلاً دور از انتظار نیست و چنانچه آسیبپذیری امنیتی داشته باشند، استفاده از آنها در محیطهای اشتراکی پیشنهاد نمیشود؛ زیرا انجام این کار میتواند به دسترسی افراد غیرمجاز به اطلاعات منجر شود.
در ضمن سطح محافظتی و نفوذناپذیری در برخی از سیستمهای ابری پایین است؛ بنابراین در صورت تمایل برای استفاده از سرویسهای ابری، باید از سرویسهای معتبر، پایدار، امن و قابلاعتماد استفاده کنید؛ مانند سرویسهای ابری گوگل، مایکروسافت و آمازون
درصورتیکه بار روی سرویسهای ابری و تقاضا برای استفاده از آنها، بیش از ظرفیت آنها شود، ممکن است سرویسهای ابری برای مدتی کوتاه یا بلند از دسترس خارج شوند. بنابراین همیشه باید برای از دسترس خارج شدن این سرویسها آمادگی داشته باشید.
در چنین شرایطی دیگر هیچ راهی برای دستیابی به اطلاعات ذخیرهشده وجود ندارد. بنابراین استفاده از سرویسهای ابری برای ذخیرهسازی اطلاعات مهمی که همیشه باید در دسترس باشند یا ارائه نرمافزارهایی که دائماً باید سرویس کنند، توصیه نمیشود.
اگرچه در صورت استفاده از سرویس ابری فعالیتهایی مثل مدیریت اپلیکیشنها و نظارت بر آنها بهراحتی برای شما بهعنوان کاربر امکانپذیر است؛ اما شما تنها یک مشتری هستید و روی فضای ابری حداقل کنترل را دارید. دسترسی به وظایف امنیتی مثل بهروز رسانی و مدیریت فریمور و دسترسی به پوسته سرور برای کاربران فضاهای ابری ممکن نیست. در کل حفظ حداکثری امنیت در فضاهای ابری اهمیت بسیار زیادی دارد و به همین دلیل کنترلپذیری آنها از سوی کاربران تا جای ممکن کاهش مییابد.
در برخی از موارد حجم بالای اطلاعات در حال نگهداری در سرویسهای ابری، هزینه بالای انتقال اطلاعات و سایر پیچیدگیهای دیگر، مهاجرت از یک سرویس ابری به سرویس دیگر را دشوار میکند. به همین دلیل در برخی از موارد شرکتها مجبور هستند تنها از یک ارائهدهنده سرویس بگیرند و ناچار به پذیرش قوانین، محدودیتها و هزینههای تحمیلشده آن ارائهدهنده هستند.
برای استفاده از برخی از سرویسهای ابری مثل ابزارهای آنلاین تبدیل فرمت، کاهش حجم، تغییر اندازه و همچنین سرویسهای ذخیرهسازی ابری و سرویسهای کلود گیمینگ (در ادامه در مورد این سرویس توضیح خواهیم داد) برخورداری از سرویس اینترنت پرسرعت غیرحجمی پایدار (اگر میخواهید از سرویسهای کلود گیمینگ استفاده کنید، سرویس اینترنت شما باید پینگ پایینی هم داشته باشد) ضروری است؛ زیرا برای آپلود سریع فایلها در فضای ابری و دانلود آنها در هنگام نیاز، دسترسی به چنین اینترنتی لازم است. درصورتیکه سرویس اینترنت شما این ویژگیها را نداشته باشد، استفاده از سرویسهای ابری برای شما عذابآور خواهد شد و عملاً هزینه بیهودهای برای استفاده از آنها صرف کردهاید.
اگرچه هزینه استفاده از سرویسهای ابری نسبت به هزینه خرید سختافزارها و نرمافزارهای مختلف کمتر است؛ اما این هزینه برای بسیاری از کاربران و سازمانها مقرون به صرفه نیست (مخصوصاً در ایران). در مواردی مثل استفاده از فضای ابری برای ذخیرهسازی، اگر اطلاعات زیادی برای ذخیرهسازی نداشته باشید، هزینه خرید حافظه فیزیکی کمتر خواهد بود. در ضمن استفاده از یک سرویس اینترنت پرسرعت پایدار غیرحجمی با پینگ مناسب، نیز هزینه نسبتاً زیادی دارد.
این فناوری کاربردهای بسیار گستردهای دارد و در این بخش تنها به تعداد معدودی از آنها اشاره خواهیم کرد. پرطرفدارترین کاربردهای رایانش ابری شامل موارد زیر میشود:
سایر کاربردهای تخصصیتر رایانش ابری به شرح زیر هستند:
این فناوری به زبان ساده به معنای ارائه سرویسهای محاسباتی شامل سرورها، ذخیرهسازی، پایگاههای داده، شبکهسازی، ارائه نرمافزارها و تجزیهوتحلیل دادهها در بستر یک فضای مجازی تحت عنوان فضای ابری است که در حقیقت یک مرکز داده محسوب میشود.
فضاهای ابری به سه دسته فضاهای ابری عمومی، خصوصی و هیبریدی تقسیم میشوند.
سرویسهای ابری شامل سرویسهای زیرساخت بهعنوان سرویس (infrastructure as a service یا IaaS)، پلتفرم بهعنوان سرویس (platform as a service یا PaaS)، بدون سرور یا سرورلس (serverless) و نرمافزار بهعنوان سرویس (software as a service یا SaaS) میشوند.
ذخیرهسازی دادهها، ارائه نسخه وب اپلیکیشنهای مختلف، ارائه ابزارهای آنلاین برای انجام کارهای مختلف مثل ویرایش عکس، استخراج ابری رمز ارزها، استریم ویدیو و موسیقی و کلود گیمینگ، مهمترین کاربردهای رایانش ابری هستند.
عدم برخورداری از امنیت کاملاً تضمینشده، امکان از دسترس خارج شدن، محدود بودن میزان کنترل و مدیریت از سوی کاربر، دشوار بودن مهاجرت از یک سرویس به یک سرویس دیگر، لزوم استفاده از اینترنت مناسب و هزینه نسبتاً بالا، مهمترین معایب رایانش ابری هستند.
پاسخ ها