پروکسی چیست و چه تفاوتی با VPN دارد؟

در این مطلب جامع می‌گوییم پروکسی چیست، چه انواعی دارد، کاربردها، مزایا، معایب و تفاوت آن با VPN چیست.

احتمالاً شما هم نام پروکسی را شنیده‌اید یا مجبور به استفاده از آن شده‌اید. اما تابه‌حال در مورد این موضوع تحقیق کرده‌اید که پروکسی چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟ در این مطلب، با زبان ساده و دقیق، همه‌چیز را درباره پروکسی سرور‌ها، انواع آنها، تفاوتشان با VPN و نکاتی که برای انتخاب یک پروکسی خوب باید بدانید بررسی می‌کنیم.

پروکسی چیست؟

پروکسی (Proxy Server) یک کامپیوتر یا سرور واسطه است که بین دستگاه شما و اینترنت قرار می‌گیرد. وقتی از پروکسی استفاده می‌کنید، به‌جای اینکه درخواست شما مستقیماً به وب‌سایت ارسال شود، ابتدا به پروکسی فرستاده می‌شود. این سرور سپس با استفاده از IP خود درخواست شما را به مقصد می‌فرستد و پاسخ را برمی‌گرداند.

به این ترتیب، وب‌سایت مقصد به‌جای آدرس IP واقعی شما، آدرس پروکسی را مشاهده می‌کند و همین موضوع هم باعث می‌شود تا بتوانید محدودیت‌های اینترنت را دور بزنید.

استفاده از پروکسی نه‌تنها برای مخفی‌کردن هویت مفید است، بلکه در برخی کاربردهای دیگر مثل فیلتر کردن محتوا، ذخیره‌سازی نسخه کش (Cache) صفحات یا تقسیم بار شبکه هم استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ معمولاً از پروکسی برای کنترل ترافیک اینترنت کارکنان خود استفاده می‌کنند.

انواع پروکسی سرور

پروکسی‌ها براساس سطح ناشناس بودن، محل قرارگیری و نوع عملکرد به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. هر نوع پروکسی، مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارد و انتخاب صحیح آن به هدف و نیاز کاربر بستگی دارد.

برای مثال، پروکسی‌های شفاف بیشتر در سازمان‌ها و محیط‌های آموزشی برای کنترل ترافیک و ذخیره‌سازی محتوا استفاده می‌شوند، درحالی‌که پروکسی‌های کاملاً ناشناس بیشتر برای حفظ حریم خصوصی و دورزدن محدودیت‌ها کاربرد دارند. در ادامه، مهم‌ترین انواع پروکسی را به شما معرفی می‌کنیم.

پروکسی شفاف (Transparent Proxy)

پروکسی شفاف داده‌ها را بدون تغییر به مقصد منتقل می‌کند و IP واقعی کاربر را نیز به وب‌سایت مقصد نمایش می‌دهد. این نوع پروکسی معمولاً برای کش‌کردن صفحات وب و کاهش مصرف پهنای باند استفاده می‌شود.

برای مثال، یک دانشگاه می‌تواند از پروکسی شفاف استفاده کند تا صفحاتی که دانشجویان به‌طور مکرر باز می‌کنند، سریع‌تر بارگذاری شود. مزیت اصلی آن، بهبود سرعت بارگذاری در شبکه‌های بزرگ است، اما برای ناشناس ماندن یا عبور از محدودیت‌ها مناسب نیست.

پروکسی ناشناس (Anonymous Proxy)

این نوع پروکسی آدرس IP کاربر را پنهان می‌کند، اما در هدر درخواست‌ها نشان می‌دهد که کاربر از پروکسی استفاده کرده است. به همین دلیل، اگر هدف شما جلوگیری از ردیابی مستقیم IP باشد، پروکسی ناشناس گزینه‌ای مناسب است، هرچند وب‌سایت مقصد همچنان متوجه واسطه‌بودن سرور خواهد شد.

پروکسی کاملاً ناشناس (High Anonymity Proxy)

پیشرفته‌ترین نوع پروکسی از نظر حفظ حریم خصوصی است. در این مدل، هیچ نشانه‌ای از استفاده از پروکسی در هدر درخواست‌ها وجود ندارد و IP کاربر کاملاً مخفی باقی می‌ماند. این ویژگی باعث می‌شود وب‌سایت مقصد نتواند تشخیص دهد که شما درحال استفاده از یک سرور واسطه هستید یا خیر. کاربران حرفه‌ای، روزنامه‌نگاران یا کسانی که فعالیت‌های حساس آنلاین دارند معمولاً این نوع پروکسی را ترجیح می‌دهند.

پروکسی تحریف‌کننده (Distorting Proxy)

در این مدل، پروکسی به وب‌سایت مقصد یک IP جعلی ارسال می‌کند که معمولاً به کشور یا موقعیت جغرافیایی دیگری تعلق دارد. این روش برای عبور از محدودیت‌های جغرافیایی بسیار مؤثر است. برای مثال، اگر یک سرویس استریم ویدیو فقط در ایالات متحده قابل دسترس باشد، پروکسی تحریف‌کننده می‌تواند وانمود کند که شما از همان کشور متصل شده‌اید.

پروکسی عمومی (Public Proxy)

این نوع پروکسی برای استفاده عموم باز است و معمولاً رایگان ارائه می‌شود. هرچند استفاده از آن ساده است، اما معایب زیادی دارد: سرعت پایین، خطرات امنیتی و احتمال ذخیره یا فروش داده‌های کاربران. بسیاری از این سرورها توسط افراد ناشناس مدیریت می‌شوند و ممکن است اهداف تجاری یا حتی مخرب داشته باشند.

پروکسی اشتراکی (Shared Proxy)

در این مدل، چندین کاربر هم‌زمان از یک آدرس IP استفاده می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود ردیابی یک کاربر خاص دشوار شود و سطح ناشناس بودن افزایش پیدا کند. بااین‌حال، استفاده هم‌زمان کاربران می‌تواند سرعت و پایداری اتصال را کاهش دهد. این نوع پروکسی بیشتر در سرویس‌های ارزان‌قیمت یا برای کارهایی مثل مدیریت چند حساب کاربری استفاده می‌شود.

پروکسی چرخشی (Rotating Proxy)

پروکسی چرخشی در هر اتصال یا در بازه‌های زمانی مشخص، IP کاربر را تغییر می‌دهد. این ویژگی برای جلوگیری از مسدود شدن IP در وب‌سایت‌ها بسیار مفید است. کاربرد اصلی آن در عملیات وب اسکرپینگ (Web Scraping)، تست عملکرد وب‌سایت‌ها و دورزدن محدودیت‌های اعمال‌شده بر تعداد درخواست‌هاست.

پروکسی معکوس (Reverse Proxy)

برخلاف دیگر پروکسی‌ها که بین کاربر و اینترنت قرار می‌گیرند، پروکسی معکوس بین کاربر و یک یا چند سرور مقصد قرار دارد. این نوع معمولاً برای توزیع بار ترافیکی بین چند سرور، افزایش امنیت، مخفی‌کردن ساختار داخلی شبکه و جلوگیری از حملات DDoS استفاده می‌شود. شرکت‌های بزرگ و وب‌سایت‌های پربازدید معمولاً از پروکسی معکوس برای مدیریت بهتر ترافیک بهره می‌برند.

انواع پروتکل‌های پروکسی

پروکسی‌ها فقط از نظر ساختار و سطح ناشناس بودن با هم فرق ندارند، بلکه براساس پروتکلی که برای انتقال داده استفاده می‌کنند هم می‌توان آنها را دسته‌بندی کرد. در ادامه مطلب پروکسی چیست به توضیح انواع پروتکل‌ها می‌پردازیم.

پروتکل در واقع زبان یا استانداردی است که پروکسی برای برقراری ارتباط بین کاربر و سرور مقصد به کار می‌برد. شناخت این پروتکل‌ها به شما کمک می‌کند تا بدانید کدام نوع برای وب‌گردی روزانه، استریم، بازی یا کاربردهای سازمانی مناسب‌تر است.

HTTP Proxy

یکی از رایج‌ترین انواع پروکسی است که برای مدیریت ترافیک HTTP طراحی شده است. وقتی شما یک وب‌سایت عادی (با آدرس http://) را باز می‌کنید، این پروکسی می‌تواند درخواست و پاسخ‌ها را مدیریت کند. از مزایای HTTP Proxy می‌توان به سرعت بالا و پشتیبانی گسترده اشاره کرد، اما ایراد اصلی آن نبود رمزنگاری است. به همین دلیل برای وب‌سایت‌هایی که اطلاعات حساس منتقل می‌کنند (مثل فروشگاه‌های آنلاین یا بانک‌ها) مناسب نیست.

HTTPS Proxy

نسخه پیشرفته‌تر HTTP Proxy است که از پروتکل امن SSL/TLS استفاده می‌کند. این نوع پروکسی داده‌ها را رمزنگاری می‌کند و بنابراین امنیت بالاتری دارد. اگر بخواهید در وب‌سایت‌های رمزگذاری‌شده (https://) فعالیت کنید، استفاده از HTTPS Proxy ضروری است. برای مثال، اگر قصد دارید در یک شبکه عمومی به حساب بانکی خود وارد شوید، استفاده از پروکسی HTTPS می‌تواند خطر سرقت داده‌ها را تا حد زیادی کاهش دهد.

SOCKS Proxy

SOCKS یک پروتکل چندمنظوره است که برخلاف HTTP، محدود به ترافیک وب نیست. SOCKS Proxy می‌تواند انواع مختلفی از داده‌ها مثل ایمیل، FTP یا حتی ترافیک بازی‌های آنلاین را مدیریت کند. نسخه پیشرفته‌تر آن یعنی SOCKS5 از احراز هویت و رمزنگاری پشتیبانی می‌کند. به همین دلیل بسیاری از کاربران حرفه‌ای برای فعالیت‌هایی مثل تورنت یا اپلیکیشن‌های متنوع، SOCKS Proxy را ترجیح می‌دهند.

به‌عنوان مثال پروتکل‌های پروکسی تلگرام از نوع HTTPS و SOCKS می‌تواند باشد.

کاربردهای پروکسی چیست

پروکسی‌ها فقط برای مخفی کردن IP استفاده نمی‌شوند و کاربردهای آنها بسیار گسترده‌تر است. از امنیت گرفته تا مدیریت شبکه برای موارد متعددی می‌توان از آنها استفاده کرد. بسته به نوع و هدف استفاده، می‌توانید پروکسی را به ابزاری کارآمد برای بهبود تجربه آنلاین خود تبدیل کنید.

حفظ حریم خصوصی

یکی از مهم‌ترین دلایل استفاده از پروکسی، محافظت از هویت کاربر در فضای آنلاین است. با پنهان کردن IP واقعی، وب‌سایت‌ها و سرویس‌ها نمی‌توانند مکان دقیق یا هویت شما را تشخیص دهند. برای مثال، یک روزنامه‌نگار که روی موضوعات حساس تحقیق می‌کند، می‌تواند با استفاده از پروکسی از ردیابی فعالیت‌های خود جلوگیری کند.

عبور از محدودیت‌های جغرافیایی

بسیاری از سرویس‌های آنلاین محتوای خود را فقط در کشورهای خاصی ارائه می‌کنند. با استفاده از پروکسی می‌توانید وانمود کنید از کشوری دیگر متصل شده‌اید و به این محتوا دسترسی پیدا کنید. برای مثال، اگر یک فیلم در سرویس استریم فقط در آمریکا موجود باشد، پروکسی می‌تواند این محدودیت را دور بزند.

افزایش سرعت بارگذاری

برخی پروکسی‌ها قابلیت کش (Cache) دارند؛ یعنی نسخه ذخیره‌شده از صفحات وب را نگه می‌دارند و در مراجعات بعدی، همان نسخه را به کاربر نمایش می‌دهند. این کار باعث می‌شود صفحات محبوب یا پرکاربرد سریع‌تر بارگذاری شوند. سازمان‌ها و شبکه‌های آموزشی معمولاً برای صرفه‌جویی در پهنای باند و بهبود تجربه کاربران از این قابلیت استفاده می‌کنند.

نحوه کار پروکسی سرور

کار پروکسی در ظاهر ساده است اما مکانیزم پشت آن می‌تواند پیچیده باشد. وقتی شما آدرس یک وب‌سایت را در مرورگر خود وارد می‌کنید، درخواست شما ابتدا به پروکسی سرور ارسال می‌شود. پروکسی این درخواست را بررسی می‌کند؛ ممکن است آن را تغییر دهد، ثبت کند یا حتی مسدود کند. سپس درخواست به سرور مقصد ارسال می‌شود و پاسخ دریافتی دوباره به پروکسی برمی‌گردد. در نهایت پروکسی پاسخ را به شما نشان می‌دهد.

این فرآیند باعث می‌شود وب‌سایت مقصد هیچ‌وقت به‌طور مستقیم با شما ارتباط نداشته باشد. بسته به نوع پروکسی، داده‌ها ممکن است رمزنگاری شوند، IP تغییر کند یا حتی بخشی از اطلاعات حذف شود.

مزایای استفاده از پروکسی چیست

به‌طور کلی استفاده از پروکسی مزایایی را می‌تواند به همراه داشته باشد:

• افزایش امنیت: پنهان‌کردن IP و جلوگیری از دسترسی مستقیم مهاجمان.
• بهبود تجربه آنلاین: دسترسی به محتوای محدودشده و افزایش سرعت بارگذاری.
• کنترل و مدیریت شبکه: در سازمان‌ها می‌توانند ترافیک کاربران را مدیریت یا محدود کنند.
• کاهش بار سرور: پروکسی معکوس می‌تواند بار درخواست‌ها را بین چند سرور تقسیم کند.

معایب استفاده از پروکسی

به‌همین‌ترتیب، معایب استفاده از آنها نیز به شرح زیر است:

• امنیت پایین در برخی مدل‌ها: به‌ویژه پروکسی‌های عمومی یا رایگان.
• سرعت کم: درصورتی‌که سرور شلوغ یا دور از موقعیت کاربر باشد.
• خطر افشای داده‌ها: برخی ارائه‌دهندگان ناشناس می‌توانند فعالیت‌های شما را ثبت کنند.
• محدودیت در کارایی: پروکسی‌ها همه ترافیک را رمزنگاری نمی‌کنند، برخلاف VPN.

تفاوت پروکسی و VPN چیست

هرچند پروکسی و VPN در ظاهر شبیه به‌نظر می‌رسند، اما تفاوت‌های مهمی دارند. پروکسی تنها ترافیک اینترنتی شما را از یک سرور واسطه عبور می‌دهد، درحالی‌که VPN تمام داده‌ها را رمزنگاری کرده و امنیت بسیار بیشتری فراهم می‌کند. همچنین VPN معمولاً تمام سیستم یا دستگاه شما را پوشش می‌دهد، اما پروکسی ممکن است فقط روی یک اپلیکیشن یا مرورگر فعال باشد.

برای مثال، اگر بخواهید فقط مرورگر خود را برای عبور از محدودیت‌ها تنظیم کنید، پروکسی کافی است. اما اگر به امنیت کامل در سطح سیستم نیاز دارید (مثلاً هنگام اتصال به وای‌فای عمومی)، VPN انتخاب بهتری خواهد بود.

به‌طورکلی، تمام تفاوت‌های پروکسی و VPN را در جدول زیر آورده‌ایم:

ویژگی‌ها	پروکسی (Proxy)	وی‌پی‌ان (VPN)
محدوده پوشش	معمولاً فقط یک اپلیکیشن یا مرورگر مشخص را پوشش می‌دهد.	تمام ترافیک اینترنت دستگاه را رمزنگاری و هدایت می‌کند.
رمزنگاری داده‌ها	اغلب فاقد رمزنگاری است (مگر در HTTPS Proxy یا SOCKS5).	تمام داده‌ها به‌طور کامل رمزنگاری می‌شوند.
امنیت	امنیت متوسط؛ برای ناشناس‌ماندن و عبور از محدودیت‌ها مناسب است ولی تضمین بالایی ندارد.	امنیت بالا؛ مناسب برای استفاده در شبکه‌های عمومی یا تبادل اطلاعات حساس.
سرعت اتصال	معمولاً سریع‌تر چون داده‌ها رمزنگاری نمی‌شوند.	به‌دلیل رمزنگاری ممکن است کمی کندتر باشد.
هویت کاربر	آدرس IP اصلی پنهان می‌شود اما سطح ناشناس بودن بسته به نوع پروکسی متغیر است.	IP کاملاً مخفی می‌شود و هویت کاربر بهتر محافظت می‌گردد.
کاربرد اصلی	عبور از محدودیت‌های جغرافیایی، افزایش سرعت بارگذاری از طریق کش.	حفظ حریم خصوصی، امنیت داده‌ها، دسترسی امن به شبکه‌های سازمانی.
سهولت استفاده	پیکربندی ساده در مرورگر یا اپلیکیشن.	نیازمند نصب نرم‌افزار یا اپلیکیشن VPN.
هزینه	معمولاً ارزان‌تر و حتی رایگان (ولی با ریسک امنیتی).	اغلب نیازمند اشتراک پولی با سرورهای امن‌تر.

نکات مهم در انتخاب پروکسی سرور مناسب

هنگام انتخاب پروکسی سرور چند نکته وجود دارد که پیش از خرید باید به آنها توجه کنید:

• مشخص کنید هدف شما چیست: عبور از محدودیت‌ها، افزایش امنیت یا مدیریت شبکه.
• نوع پروکسی را متناسب با نیاز خود انتخاب کنید.
• حتماً ارائه‌دهنده معتبر و شناخته‌شده‌ای را انتخاب کنید.
• اگر به امنیت نیاز دارید، از پروکسی‌های پشتیبانی‌کننده از HTTPS یا SOCKS5 استفاده کنید.
• به سرعت و موقعیت جغرافیایی سرور هم توجه کنید؛ هرچه نزدیک‌تر باشد، اتصال سریع‌تر است.

ویژگی‌های یک پروکسی خوب

همچنین یک پروکسی خوب باید سه ویژگی کلیدی داشته باشد:

1. امنیت و ناشناس بودن بالا تا از افشای اطلاعات جلوگیری کند.
2. سرعت و پایداری مناسب تا تجربه کاربری روانی داشته باشید.
3. شفافیت و اعتماد به ارائه‌دهنده؛ یعنی مطمئن باشید اطلاعاتتان ذخیره یا فروخته نمی‌شود.
   

به‌علاوه، خدمات پشتیبانی و قابلیت مقیاس‌پذیری هم می‌تواند معیار انتخاب یک سرویس خوب باشد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

پروکسی سرور ابزاری است که می‌تواند نقش‌های متنوعی از مخفی کردن IP گرفته تا افزایش سرعت و امنیت ایفا کند. تفاوت‌های انواع پروکسی باعث می‌شود هر کاربر یا سازمان بسته به نیاز خود انتخاب متفاوتی داشته باشد. اگرچه پروکسی‌ها در بسیاری موارد کارآمد هستند، اما برای امنیت کامل و رمزنگاری داده‌ها، VPN همچنان گزینه‌ای مطمئن‌تر محسوب می‌شود. درنهایت، انتخاب پروکسی مناسب باید با در نظر گرفتن نیاز، امنیت و اعتبار ارائه‌دهنده انجام شود.

خلاصه‌ای از موارد ارائه‌شده در مطلب پروکسی چیست را در پاراگراف بالا آورده‌ایم.

سوالات متداول