اهمیت موضوع تغذیه در پرورش بز و گوسفند

شکل درست تغذیه و خوراک دادن به گوسفند و بز

تغذیه به دلایلی یک نقش مهم و اساسی را در سیستم‌های پرورش بز و گوسفند ایفا می‌کند. ابتدا این که تغذیه یک فاکتور است که پرورش دهندگان بز و گوسفند برای بهبود تولید می توانند به آسانی و به سرعت روی آن کار کرده و به نتیجه مطلوب دست یابند. تغذیه بیشترین تأثیر را بر قیمت‌ های تولید ۵۰( تا ۸۵ درصد کل هزینه ها) دارد، در نتیجه بر درآمد پرورش دهنده حیواناتی مثل گوسفند و بز نیز اثر می گذارد علاوه بر این مدیریت تغذیه گله بز به تراکم علوفه سبز مراتع و مدیریت تولیدات فرعی بستگی دارد تغذیه مستقیماً بر اجزا سیستم تولیدی بز از جمله شرایط پاتولوژیکی و عملکرد تولید مثلی گله اثر می‌گذارد.
 علاوه بر این یک برنامه تغذیه ای برای بزها و گوسفندان باید همیشه با در نظر گرفتن صفات ژنتیکی آن نژاد یا ژنوتیپ آن (پتانسیل ،تولید توانایی سازگاری و غیره) انجام گیرد.
بیشترین هزینه در هر سیستم، پرورشی هزینه فراهم کردن جیره مناسب برای دام می‌باشد در سیستم پرورش متمرکز 64 درصد از کل هزینه‌های اجرایی مربوط به تهیه جیره مورد نیاز دام می‌باشد.
 مدیریت صحیح سبب کاهش هزینه های تأمین جیره شده برای گوسفند و بز و به دنبال آن میزان سود در سیستم پرورشی افزایش می‌یابد مهمترین نکته در سیستم پرورش این است که رعایت نکات تغذیه ای سبب سلامت دام و افزایش کارآیی آن از نظر تولید گوشت شیر و الیاف می‌شود.

جیره بزها و گوسفندان شامل دو گروه مواد خوراکی مواد علوفه ای و کنسانتره ای می‌باشد میزان مصرف علوفه و کنسانتره در سیستم‌های مختلف پرورشی متفاوت بوده و به وضعیت فیزیولوژیک آنها بستگی دارد مواد غذایی خاص (پروتئین، انرژی، مواد معدنی، ویتامین‌ها و آب) برای بز و گوسفند ضروری می‌باشد و باید در جیره آنها در نظر گرفته شود استفاده از جیره غذایی نامناسب و یا نامتعادل سبب کاهش تولید و ایجاد بیماریه‌ای متابولیک میشود

سطح مصرف خوراک در جیره بز و گوسفند

تحقیقات بسیاری پیرامون مصرف خوراک بز انجام شده است محققین تلاش کرده اند که معادلات یا سیستم‌هایی برای پیشبینی سطح مصرف خوراک بز تحت شرایط مختلف فیزیولوژیکی طرح کنند. البته باید توجه کرد که این روشهای پیش بینی، تنها تحت شرایط کنترل شده و در کشورهای معتدل به کار میروند سیستم INRA برای بزها به کار می‌رود.
با این حال این سیستم باید با احتیاط برای ارقام گوناگون علوفه و ظرفیت هضمی نژادهای بز به کار رود. محققین نشان داده اند که جریان بزاق و کاهش مواد متابولیکی در پلاسمای خون فاکتورهای تنظیم کننده مصرف خوراک در بز هستند هر عامل کاهش دهنده فعالیت‌های تخمیری در شکمبه مثل کمبود نیتروژن قابل تخمیر باعث کاهش سطح مصرف خوراک بر می‌شود، برعکس مقادیر اضافی نیتروژن مثل قسمت های هوایی درختچه ها به ویژه گونه‌های بقولات باعث افزایش مصرف خوراک می‌گردد. تفاوت‌های بسیاری بین گوسفند و بز از نظر مصرف خوراک و قابلیت هضم علوفه های یکسان وجود دارد ثابت شده است که بز در مقایسه با گوسفند مقادیر بالاتری از علوفه با کیفیت پائین یا متوسط مصرف می‌کند.

فرایند هضم خوراک

مجرای هضمی در بز بسیار مشابه بقیه نشخوار کنندگان (گوسفند) است هیچ تفاوتی بین زمان ابقاء اجزا خوراک در کل مجرای هضمی بز و گوسفند در زمان تغذیه با علوفه با کیفیت خوب و مشابه وجود ندارد ولی در زمان تغذیه با علوفه با کیفیت پائین مدت زمان ابقاء در بز طولانی تر است.

بزها قادرند علوفه های غنی از دیواره سلولی و فقیر از نظر نیتروژن را بهتر از بقیه نشخوار کنندگان هضم کنند مدارک بسیاری از هضم کارآمدتر نیتروژن در بزهای تغذیه شده با جیره دارای پروتئین خام پائین وجود دارد بزهای نزدیک به زایمان به جیره های دارای مقدار کمی علوفه و مقدار زیادی کنسانتره حساس می‌باشند زمانی که بخش کنسانتره جیره به بیش از 60 درصد ماده خشک برسد و یا زمانی که بخش اعظم جیره خوراک‌های با اندازههای ریز باشد، pH شکمبه کاهش می‌یابد اگر این کاهش pH شکمبه ساعت‌ها طول بکشد نشانه‌های اسیدوز به صورت اسهال و کاهش مصرف خوراک نمایانگر می‌شوند.

بسیاری از محققین عقیده دارند که بزها زیاد به مصرف تانن حساس نیستند. البته برخی معتقدند باکتری‌های پروتئولیتیک شکمبه قادر به هضم پروتئین باند شده با تانن نیستند. مقالات بسیاری پیرامون ارزیابی ارزش خوراکی مواد مغذی در بز وجود دارد و تعداد کمتری به استفاده از مواد مغذی هضم شده در بز برای تولید شیر، گوشت و الیاف پرداخته اند. برخی صفات فیزیولوژی خاص در نشخوار کنندگان کوچک به ویژه بز مثل توانایی زاد و ولد بالا دوره آبستنی ،کوتاه فصل جفت گیری ترکیب شیر، افزایش وزن و میزان سازگاری با شرایط آب و هوایی مختلف میتواند میزان استفاده از مواد مغذی جیره را تغییر دهند.

به نظر می‌رسد که در بز عوامل متابولیکی پایه‌ای بسیار مشابه گوسفند و در برخی موارد مشابه گاو می‌باشد ولی ظرفیت سازگاری فیزیولوژیکی به شرایط مختلف آب و هوایی به طور گسترده ای در بزها متغیر است در این جا به دو عامل مختلف پرداخته می‌شود.

1- ذخایر و شرایط بدنی بزها قادرند ذخایر بدنی‌شان را بر طبق وضعیت تغذیه ای مرحله فیزیولوژیکی و قابلیت دسترسی بافت‌های چربی تغییر دهند ذخیره و تغییر در ذخایر چربی اصلی ترین راهکار استفاده شده توسط بزها برای سازگاری با تغییر جیره می‌باشد. محققین بسیاری تا کنون روش‌های مختلف آنالیز وضعیت بدنی را در بز در طول دوره های مختلف تولید مثلی و رشد بیان کرده‌اند متداولترین آن روش نمره وضعیت بدنی براساس لمس مهره های کمر و دنده ها بز و گوسفند می‌باشد این روش دارای 5 نمره یا سطح می‌باشد.

 در این روش تعیین نمره در مراحل جفت گیری، زایمان شیردهی و خشکی و هر دوره رشد مانند اوایل یا اواخر دوره خشکی و یا شیردهی مشخص شده است بنابراین میتوان از این روش برای برنامه خوراک دهی استفاده کرد به ویژه زمانی که ارزش تغذیه ای و همچنین مقدار مواد خورده شده مشخص نباشد. این روش همچنین میتواند در موارد چرای مرتعی استفاده شود چون مصرف خوراک بز تحت کنترل نیست تا بتوان وضعیت تغذیه ای گله و راهکار استفاده از مواد مکمل را مشخص نموده و باعث پیشرفت تولید و عملکرد تولید مثلی و کاهش مشکلات پاتولوژیکی در گله شد.

2- مکانیسم تغذیه‌ای سازگار با شرایط آب و هوایی مختلف بزها برای سازگاری با شرایط آب و هوایی مختلف مثل کمبود علوفه سبز در مناطق خشک خوراکهای غنی از فیبر و دارای مقدار کم نیتروژن، کمبود آب و تنش گرمایی معروف هستند.

 متأسفانه در این زمینه تحقیقات زیادی صورت نگرفته است. برای 20 تا 25 سال تصور میشد که هضم در گوسفند بز و گاو مشابه است ولی پس از گذشت چند سال مشخص شد که بزها در مقایسه با گوسفند بهتر قادر به خوردن و هضم علوفه غنی از دیواره سلولی و فقیر از نظر نیتروژن می‌باشند بزها بیشتر تمایل دارند تا مواد خوراکی را به مدت بیشتری در لوله هضمی نگه دارند و همچنین آنها دارای تعداد بیشتری باکتری سلولتیکی در شکمبه بوده و در چرخه اوره خون دارای بازدهی بالاتری هستند هر چند برخی از محققین معتقدند که نشخوار کنندگان قادر نیستند سطوح پائین خوراک مصرفی را با افزایش بازدهی هضمی و چرخه اوره جبران کنند نشان داده شده است که بزها تحت شرایط سخت معمولاً در مقایسه با گوسفند، مقدار کمتری آب ولی میزان بیشتری ماده خشک مصرف می‌کنند بزهای سازگار یافته در شرایط گرما در مقایسه با نژادهای غیر سازگار اثرات منفی تنش گرمایی را بهتر تحمل می‌کنند.

زیرا این بزها مصرف خوراکشان را به گونه ای تنظیم می‌کنند که تولید گرمای تابشی از تخمیر شکمبه ای را کاهش دهند آنها این کار را با چرا در طول شب و با افزایش تعداد و عده های غذایی کوچک انجام می‌دهند. بزها برای یک کیلوگرم افزایش وزن در مقایسه با گوسفند به آب کمتری نیاز دارند.

البته یک جیره غنی از انرژی مثل کنسانتره نیازمند مقدار آب کمتری در مقایسه با جیره کم انرژی میباشد پس میتوان نتیجه گرفت که افزایش میزان انرژی جیره یک راه کارآمد برای مقابله با تنش گرمایی است نتایج تحقیق میسرا و خوب (2002) نشان داد که در بزهای سازگار یافته با مناطق نیمه خشک در زمان کمبود آب به مدت کمتر از 48 ساعت مصرف خوراک کاهش پیدا نکرد در بزهای بیابان‌های سودان در زمان کمبود آب مصرف خوراک کاهش و در بسیاری موارد قابلیت هضم افزایش می یابد ولی هیچ تأثیری روی تعادل نیتروژن .ندارد فقدان آب تأثیر بیشتری روی علوفه های با کیفیت پائین در مقایسه با علوفه‌های با کیفیت بالا می‌گذارد.

تغذیه بز و کیفیت تولید آن

تحقیقات بسیاری در زمینه ویژگی‌های تغذیه ای بزهای شیری و راهکار تغذیه آنها در طول چرخه تولیدمثلی و یا تأثیر عوامل تغذیه ای بر کیفیت شیر تولیدی وجود دارد. هـر چند که بسیاری از مطالعات مربوط به شرایط معتدل و پرورش متراکم می‌باشد.

تحقیقات نشان داده اند که کیفیت پنیر و طعم آن با کاهش چربی شیر در بز و همچنین با افزایش پروتئین کاهش می‌یابد این گونه پنیرها زمانی مشاهده می‌شود که جیره بزها دارای کمبود چربی یا فیبر است. متعادل کردن چربی یا مقدار علوفه در جیره می‌تواند باعث افزایش درصد چربی شیر و کاهش این نقص‌ها گردد. جالب توجه است که در بز بر خلاف گاو، شیری، اضافه کردن مکمل چربی به جیره (یک منبع چربی که دارای مقدار کمی اسیدهای چرب غیر اشباع باشد و به میزان 5 درصد ماده خشک محدود شود) معمولاً باعث کاهش درصد پروتئین شیر یا شاخص بازده پنیر نمی‌گردد. مشاهده شده زمانی که بزها یک مکمل جیرهای استفاده میکنند عملکرد تولید مثلی آنها بهبود می یابد یک محقق نشان داد که عملکرد تولید مثلی در بزهای با سیستم پرورش بسته بهتر از بزهای پرورش یافته در سیستم چراگاه .است. احتمال دارد که مکمل خوراکی در سیستمهای بسته بالاتر هستند.

مجموعه ای از مطالعات نشان می‌دهند که بزهای ماده باید دارای وضعیت تغذیه ای مناسبی باشند تا موفقیت بیشتری در تلقیح مصنوعی در مقایسه با جفت گیری طبیعی داشته باشند همچنین وضعیت تغذیه ای بر روی تولید موهیر و کرک آن تأثیر می‌گذارد. احتیاجات نگهداری نژاد آنقوره به دلیل رشد مداوم کرک مقداری بیشتر از برخی نژادهای دیگر است.

روش تغذیه (آزاد، محدود یا کنترل توسط رایانه) روی عملکرد رشد تأثیر مستقیمی نمی گذارد.

امیدواریم این مقاله در رابطه با تغذیه بز و گوسفند برای شما عزیزان مفید واقع شده باشد.