معرفی انواع داروی ضد تهوع برای بیماری ها و شرایط مختلف

استفراغ و حالت تهوع از علائم شایعی است که به دلایل مختلف مثل دریازدگی، عفونت‌های باکتریایی و ویروسی، بارداری، اثرات جراحی، سایر شرایط مثل شیمی درمانی اتفاق می‌افتد. به‌همین‌دلیل انواع داروی ضد تهوع برای کاهش استفراغ و حالت تهوع طراحی شده است. در این مقاله بیشتر با داروی ضد تهوع، نحوه عمل، کاربرد و عوارض جانبی آنها آشنا می‌شویم. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

دسته‌بندی داروهای ضد تهوع | درمان موارد خاص استفراغ و حالت تهوع | عوارض جانبی داروهای ضد تهوع | درمان خانگی برای رفع تهوع

دسته‌بندی داروهای ضد تهوع

دسته اصلی داروهای ضد تهوع شامل آنتاگونیست‌های سرتونین، دوپامین، هیستامین، سیستم‌های موسکارینی و نوروکینین، کورتیکواستروئیدها و بنزودیازپین‌ها است. بعضی داروهای ضد تهوع برای کاربردها یا موارد خاص مؤثرترند. این داروها می‌توانند به‌صورت تجویزی و بدون نسخه استفاده شوند و بیش از یک مسیر را هدف قرار می‌دهند. به‌عنوان‌ مثال آنتاگونیست‌های سرتونین و نوروکینین مثل اندانسترون و اپرپیتانت برای درمان استفراغ و حالت تهوع مربوط به شیمی‌ درمانی مؤثرترند. درحالی‌که متوکلوپرامید و انواع آنتی‌ هیستامین‌ گزینه‌های اول برای درمان استفراغ و حالت تهوع بارداری محسوب می‌شوند.

داروی ضد تهوع چطور عمل می‌کند؟

هدف داروی ضد تهوع، مسدود کردن آن دسته از پیام‌های شیمیایی یا نوروترانسمیترها است که اطلاعات مربوط به استفراغ را به مغز می‌رسانند. مسدود شدن این پیام‌ها می‌تواند احساس استفراغ و حالت تهوع را در فرد بیمار برطرف کند.

در جدول زیر با انواع داروهای ضد تهوع، نحوه عمل و مزایا و محدودیت‌های هر گروه آشنا می‌شوید:

داروی ضد تهوع برای موارد خاص استفراغ و حالت تهوع

هرچند بعضی از داروهای ضد تهوع برای درمان طیف وسیعی از استفراغ و حالت تهوع استفاده می‌شوند، بااین‌حال در موقعیت های خاص استفاده از بعضی داروها به دیگری ترجیح داده می‌شوند.

گاسترواِنتریت و آنفولانزای معده

گاستروانتریت حاد معمولا به دلیل عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا انگلی ایجاد می‌شود. گزینه‌های درمانی موجود برای حالت تهوع ثانویه در بزرگسالان شامل آنتاگونیست‌های دوپامین مانند متوکلوپرامید یا پروکلرپرازین و آنتاگونیست‌های سرتونین مانند اندانسترون است.

استفراغ و حالت تهوع مربوط به گاستروانتریت حاد در کودکان چالش‌برانگیز است. تا اوایل سال ۲۰۰۰ از قرص ضد تهوع شامل پرومتازین، متوکلوپرامید و پروکلرپرازین برای کودکان زیاد استفاده می‌شد. اما به‌دلیل گزارش عوارض جانبی از جمله خواب‌آلودگی و واکنش‌های اکستراپارامیدال (شامل بخش‌هایی از مغز، ساقه مغزی و راه‌های خارج هرمی) مصرف آن بحث‌برانگیز است.

براساس راهنمای پزشکی، دوز داروی ضدتهوع کودکان مثل اندانسترون براساس وزن داده می‌شود. به‌طوری‌که کودکان با وزن ۸ تا ۱۵ کیلوگرم 2 میلی‌گرم دارو، کودکان با وزن ۱۵ تا ۳۰ کیلوگرم ‌۴ میلی‌گرم دارو و کودکان با وزن بیش از ۳۰ کیلوگرم ۸ میلی گرم از دارو را دریافت می‌کنند.

مصرف اندانسترون برای کودکان زیر ۶ ماه یا وزن کمتر از ۸ کیلوگرم توصیه نمی‌شود.

همچنین با تشخیص پزشک می‌توان از داروهای زیر استفاده کرد:

• سدیم سیترات، دکستروز و فروکتوز؛
• ارتو فسفریک‌اسید، فروکتوز و گلوکز (امترول)؛
• بیسموت ساب سالیسیلات.

تهوع ناشی از مواد مخدر

نقش داروی ضد تهوع برای مدیریت استفراغ و حالت تهوع ناشی از مواد مخدر خیلی مشخص نیست. درنتیجه انتخاب داروی ضد تهوع در این موارد به عواملی مثل بیماری زمینه‌ای، عوارض جانبی مواد مخدر و تشخیص پزشک بستگی دارد.

بر اساس یک مطالعه مروری دوز پایین دروپریدول (کمتر از ۴ میلی‌گرم در روز) و اندونسترون در دوز‌های روزانه ۸ یا ۱۶ میلی‌گرم در کاهش حالت تهوع ناشی از مواد مخدر مؤثر است. اما آنتاگونیست‌های سرتونین برای این موضوع اثر محدودی دارند و متوکلوپرامید تفاوتی با دارونما ندارد.

تهوع ناشی از میگرن

میگرن معمولا با استفراغ، حالت تهوع و کاهش حرکات معده روده‌ای همراه است. در نتیجه جذب دارو کاهش می‌یابد و داروهای ضد تهوع تزریقی مورد نیاز است. متوکلوپرامید که نوعی داروی ضد تهوع پروکینتیک است، زمان جذب اسپرین خوراکی و داروهای ضدالتهاب غیر‌استروئیدی را در بیماران مبتلا به میگرن کاهش می‌دهد. آنتاگونیست‌های دوپامین مانند پروکلرپرازین یا کلرپرومازین برای کنترل استفراغ و حالت تهوع مؤثر هستند. اما اطلاعاتی در مورد اثر آنتاگونیست‌های سرتونین روی میگرن وجود ندارد.

تهوع بارداری

استفراغ و حالت تهوع در سه ماهه اول بارداری شایع است. اگر به داروی درمانی نیاز باشد، آنتی‌هیستامین‌هایی شامل دوکسیلامین و دیفن‌هیدرامین مؤثر هستند که خطر ناهنجاری های مادرزادی را افزایش نمی‌دهند. متوکلوپرامید هم بدون خطر افزایش ناهنجاری‌های مادرزادی، سقط خود‌به‌خودی و کاهش وزن هنگام تولد می‌تواند مؤثر باشد. سایر آنتاگونیست‌های دوپامین در این دوران توصیه نمی‌شود.

استفاده از آنتاگونیست‌های سرتونین مانند اندانسترون در بارداری در حال افزایش است. اما اطلاعات کمی درمورد ایمنی این دسته از داروها وجود دارد و می‌تواند کمی خطر لب شکری را افزایش دهد. به همین دلیل استفاده از آنتاگونیست‌های سرتونین جز درمان‌های اولیه نیست.

همچنین ممکن است پزشک موارد زیر را تجویز کند:

• دیمن هیدرینات؛
• پروکلروپرازین؛
• پرومتازین؛
• ویتامین ب۶ (B۶).

تهوع مربوط به اختلالات دهلیزی مثل دریازدگی

استفراغ و حالت تهوع مربوط به سرگیجه موضعی و دریازدگی به دلیل تحریک مراکز استفراغ همراه با مراکز وستیبولار یا دهلیزی مغز اتفاق می‌افتد. نوروترانسمیترهای اولیه درگیر در این مسیر گیرنده‌های هیستامین و گیرنده‌های موسکارینی استیل‌کولین هستند. بنابراین درمان اصلی آن با آنتی‌هیستامین‌هایی مثل پرومتازین، آنتی‌کولینرژیک‌هایی مانند هیوسین و آنتاگونیست‌های دوپامین مانند پروکلرپرازین انجام می‌شود.

همچنین با تجویز پزشک می‌توان در این شرایط از آنتی‌هیستامین‌های زیر استفاده کرد:

• دیفن‌هیدرامین؛
• مکلیزین؛
• دیمن هیدرینات.

تهوع مربوط به مراقبت تسکینی

موارد استفراغ و حالت تهوع در مراقبت تسکینی طیف گسترده‌ای دارد و می تواند شامل موارد زیر باشد:

• حالت تهوع مربوط به بیماری مثل سرطان، بیماری کلیوی یا اِدم گوارشی در نارسایی قلبی؛
• حالت تهوع مربوط به درمان مثل شیمی‌درمانی یا استفاده از مواد مخدر؛
• حالت تهوع بیوشیمیایی مثل هایپرکلسمی (افزایش کلسیم)؛
• حالت تهوع مربوط به سم مثل سندروم بی‌اشتهایی- کاشکسی.

مرجعی برای انتخاب داروی ضد تهوع در مراقبت تسکینی وجود ندارد. در بیش از ۴۰ درصد موارد مصرف متوکلوپرامید ۱۰ میلی‌گرم ۳ بار در روز مؤثر است. در ۴۷ درصد موارد هالوپریدول ۱/۵ تا ۵ میلی‌گرم روزانه مؤثر است و در ۷۰ درصد موارد کلوروپرامازین ۲۵ میلی‌گرم ۴ بار در روز مؤثر است. واکنش‌های جانبی مثل خواب‌آلودگی و اثرات ضدکولینرژیکی، به‌خصوص در مورد اولانزاپین و کلرپرومازین، ممکن است فواید آنتاگونیست‌های دوپامینی را محدود کند.

داده‌های متناقضی در مورد استفاده از آنتاگونیست‌های سرتونینی در این شرایط وجود دارد. از طرفی آنتی‌کولینرژیک‌هایی مانند هیوسین در مراقبت تسکینی معمولا برای ترشحات اضافی معده و انسداد انتهای روده تجویز می‌شوند نه برای استفراغ! کورتیکواستروئیدهایی مانند دگزامتازون برای مدیریت استفراغ و تهوع ناشی از شیمی‌درمانی، انسداد روده و افزایش فشار درون جمجمه کاربرد دارد. همچنین دگزامتازون در دوز روزانه ۲ میلی‌گرم همراه با تروپیسترون، متوکلوپرامید یا کلرپرومازین، کنترل بیشتری روی استفراغ و حالت تهوع دارد.

تهوع شیمی ‌درمانی

توانایی ایجاد حالت تهوع در داروهای شیمی درمانی متنوع است. برای داروهایی با قدرت تهوع‌زایی پایین مثل پاکلیتاکسُل از آنتاگونیست‌های سرتونین و برای داروهای با قدرت تهوع‌زایی بالا مثل سیس‌پلاتین از ترکیب آنتاگونیست‌های سرتونین، نوروکینین و دگزامتازون استفاده می‌کنند. هالوپریدون و اولانزاپین هم می‌توانند برای درمان حالت تهوع ناشی از شیمی درمانی استفاده شوند.

آنتی‌هیستامین‌ها، متوکلوپرامید و پروکلرپرازین اثر کمی به عنوان داروی ضد تهوع شیمی درمانی دارند. بنزودیازپین‌ها مانند لورازپام در کاهش اضطراب و حالت تهوع اولیه نقش دارند. کانابینوئیدها هم می‌توانند برای درمان حالت تهوع در افرادی که به درمان اولیه جواب ندادند استفاده شوند.

تهوع پرتودرمانی

شدت استفراغ و تهوع مربوط به پرتودرمانی به ناحیه تحریک‌شده در بدن بستگی دارد. به‌عنوان مثال اگر کل بدن تحت پرتودرمانی قرار گیرد، احتمال استفراغ و تهوع بالا است و باید از ترکیب آنتاگونیست‌های سرتونین و دگزامتازون استفاده کرد. تابش پرتو به سر و گردن خطر کمتری دارد و می‌تواند تنها با آنتاگونیست‌های سرتونین مدیریت شود که نسبت به آنتاگونیست‌های دوپامین تأثیر بیشتری دارند.

تهوع بعد از جراحی

براساس یک مطالعه، آنتاگونیست‌های سرتونین، دگزامتازون، دروپریدول و سیکلیزین همگی برای درمان استفراغ و تهوع بعد از جراحی نسبت به دارونما مؤثرتر هستند. البته ممکن است بسته به محل جراحی، از داروی ضد تهوع خاصی اجتناب شود. به‌عنوان مثال ممکن است به دلیل اثر یبوست‌زایی آنتاگونیست‌های سرتونین، از این دارو برای بیمارانی با احتمال انسداد روده استفاده نشود. بنزودیازپین‌هایی مانند لورازپام و آنتاگونیست‌های نوروکینین مثل اپرپیتانت هم می‌توانند برای استفراغ و حالت تهوع بعد از جراحی استفاده شوند.

در این شرایط ممکن است موارد زیر توسط پزشک تجویز شود:

• دگزامتازون؛
• دروپریدول؛
• گرانیسترون؛
• متوکلوپرامید؛
• اندانسترون.

در جدول زیر خلاصه‌ موارد آورده شده است:

عوارض جانبی داروهای ضد تهوع

هر دارویی ممکن است عوارض جانبی خاصی داشته باشد و داروهای ضد تهوع هم از این موضوع مستثنی نیستند. به‌همین‌دلیل قبل از استفاده از داروهای ضد تهوع حتما با پزشک مشورت کنید. در ادامه به چند مورد از عوارض جانبی داروهای ضد تهوع اشاره شده است:

• افزایش فاصله کیو. تی (QT) قلب: بعضی از داروها مثل اندانسترون و گرانیسترون می‌توانند با توجه به دوز مصرفی این فاصله را افزایش دهند. اما بعضی داروها مثل پالونوسترون و تروپیسترون در فاصله QT اثری ندارند.
• علائم اکستراپیرامیدال: بعضی داروها می‌توانند احتمال علائم اکستراپیرامیدال مثل اختلال کشیدگی عضلانی (دیستونی)، بی‌قراری حرکتی (آکاتژیا) و پارکینسون را به همراه داشته باشد.
• خواب‌آلودگی: آنتاگونیست‌های دوپامین معمولا با خواب‌آلودگی همراه هستند. هرچند این اتفاق در بعضی شرایط ‌به‌عنوان داروی آرام‌بخش مفید است، اما ممکن است به‌عنوان داروی ضد تهوع چندان مناسب نباشد.
• اثرات آنتی‌کولینرژیک: بعضی داروهای ضد تهوع اثراتی مثل گیجی، هذیان، توهم، اختلال بینایی، احتباس ادرار، یبوست و تاکی‌کاردی را به همراه دارند. این عوارض جانبی در افراد مسن می‌تواند احتمال اختلال شناختی، از حال رفتن و مرگ را افزایش دهد. آنتاگونیست‌های دوپامین، آنتی‌هیستامین‌ها و هیوسین اثرات آنتی‌کولینرژیک دارند.
• یبوست: بهتر است افرادی که احتمال یبوست در آنها بالا است به‌جای آنتاگونیست‌های سرتونین و آنتی‌کولینرژیک از آنتاگونیست دوپامین استفاده کنند.

همچنین می‌توان به عوارض جانبی زیر هم اشاره کرد:

• خستگی عضلانی، اسپاسم عضلانی یا تشنج؛
• تغییر ضربان قلب مثل افزایش ضربان؛
• کاهش شنوایی؛
• بدتر شدن استفراغ و حالت تهوع؛
• لکنت زبان؛
• مشکلات روانی مانند توهم یا گیجی.

عوارض خاص داروهای ضد تهوع

• آنتی‌هیستامین‌ها: خواب‌آلودگی، خشکی دهان، خشکی مسیر هوایی؛
• بیسموت ساب سالیسیلات: مدفوع سیاه و تغییر رنگ زبان؛
• کانابینوئیدها: تغییر حالت ادراک و سرگیجه؛
• کورتیکواستروئیدها: سوءهاضمه، افزایش اشتها و تشنگی، جوش؛
• مسدودکننده‌های گیرنده‌های دوپامین: خستگی، یبوست، زنگ‌زدن گوش، خشکی دهان، بی‌قراری و گرفتگی عضلانی؛
• مسدودکننده‌های گیرنده سرتونین: خشکی دهان، خستگی، یبوست.

درمان خانگی برای رفع تهوع

به نظر می‌رسد که استفاده از زنجبیل و روغن نعناع فلفلی، اسطوخودوس و لیمو می‌توانند به درمان استفراغ و حالت تهوع کمک کنند اما مدارک علمی چندانی برای تأیید این موضوع وجود ندارد.

کلام پایانی

از ‌آنجایی‌که داورهای ضد تهوع مختلف با عملکردهای متفاوتی در بازار موجود است بنابراین انتخاب داروی ضدتهوع مناسب به سن، شرایط بیمار، علت تهوع و عوارض جانبی دارو بستگی دارد. درصورت تمایل به ما بگویید که چقدر با داروهای ضد تهوع آشنا هستید. آیا برای مورد خاصی از این داروها استفاده کردید یا با عوارض جانبی دارو مواجه شدید؟

همچنین اگر فکر می‌کنید خواندن این مقاله برای اطرافیانتان مفید است به‌راحتی می‌توانید از طریق لینک‌های مربوط به شبکه‌های اجتماعی که در ابتدا و انتهای مقاله قرار گرفته، این مطلب را برای عزیزانتان ارسال کنید.

کتاب الکترونیکی

• • 

  • قیمت نسخه انگلیسی در سایت آمازون	۱۰ دلار
    قالب فایل	PDF
    تعداد صفحه	۲۳۳
    ناشر	Harvard Business Review
    تعداد فایل	۱ فایل PDF

مشاهده کتاب الکترونیکی