زمان نسبتا زیادی از همه‌گیری ویروس کرونا می‌گذرد و همچنان انتشار اطلاعات جدید راجع‌به آن ادامه دارد. ارتباط بارداری و کرونا و نیز زایمان و کرونا یکی از همین مسائلی است که در این دوران برای عده‌ای از زنان پرسش‌ساز شده است. پرسش‌هایی نظیر بارداری در شرایط کرونا چه خطرهایی ممکن است برایشان داشته باشد؟ برای محافظت از خود و جنین چه کارهایی باید انجام دهند و از انجام چه کارهایی باید بپرهیزند؟ زدن واکسن کرونا برای آنها و جنین خطرساز است یا خیر؟ دکتر فاطمه ابراهیمی، جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی با شماره نظام‌پزشکی «۴۹۵۹۷» در ادامه مطلب حاضر، پاسخ پرسش‌های رایج دراین‌باره را خواهند داد. همراه ما بمانید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
خطرات بارداری و زایمان در دوران کرونا | مکمل‌هایی برای پیشگیری | زایمان در بیمارستان و خانه | انتقال کرونا از مادر به جنین | واکسیناسیون زنان باردار | خطرات ابتلا به کرونا برای مادر و جنین | ارتباط چندقلویی با شدت کرونا | ارتباط بارداری با افزایش احتمال ابتلا به کرونا | خطرات اسکن ریه مادر برای جنین | بهبودی سریع مادران باردار مبتلا به کرونا
این مقاله حاصل گفت‌وگوی «چطور» با دکتر فاطمه ابراهیمی است. قبل از هر چیز با پیشینه دکتر ابراهیمی آشنا خواهید شد و پس از آن، پاسخ سؤالات رایج درباره بارداری و زایمان در دوران کرونا را خواهید خواند.
نام پزشک: فاطمه ابراهیمی
تخصص: متخصص زنان و زایمان (دانشگاه علوم پزشکی تهران)
سوابق مرتبط:
– عضو جامعه جراحان ایران؛
– عضو انجمن زنان و مامایی ایران؛
– عضو انجمن جراحی‌های كم‌تهاجمی؛
– عضو انجمن بین‌المللی متخصصان زنان؛
– جراح و متخصـص زنان و زایمان و نـازایـی؛
– دارای گواهینامه لاپاروسكوپی و هیستروسكوپی؛
– مسئول لاپاروسكوپی گـروه زنان بـیمارستان میلاد؛
– مسئولیت اتاق عمل گروه زنان در بیمارستان گاندی.
شماره نظام پزشکی: ۴۹۵۹۷
اگر بیماری کرونا از نوع شدید آن باشد، امکان مرگ مادر یا بستری‌شدن او در بخش ویژه و ونتیلاسیون یا تهویه مصنوعی بیشتر خواهد بود. مرگ و زایمان زودرس نیز خطراتی‌اند که در صورت ابتلا به کرونای شدید جنین را تهدید می‌کنند. در ایام کرونا، احتمال ابتلا به کرونا برای زنان باردار و نوزادان وجود دارد؛ بنابراین مادران باید تمامی نکاتی را که مربوط به مقابله با کرونا و پیشگیری از آن است بدانند و رعایت کنند.
از جمله این توصیه‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
با رعایت این توصیه‌ها، احتمال ابتلای مادر و جنین یا نوزاد به کرونا به حداقل می‌رسد.
وقتی صحبت از بارداری و کرونا می‌شود، پای راهکارهای دیگری هم برای مقابله با این بیماری به میان می‌آید. یکی از این راهکارها مصرف مکمل‌هاست، ویتامین‌ها و مواد معدنی. منتها آیا می‌توان با مصرف اینها جلوی پیشرفت بیماری را گرفت؟
به‌طور خلاصه باید گفت که بله. مصرف برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی سبب تنظیم و بهینه‌شدن دستگاه ایمنی بدن می‌شود. به‌علاوه، بر سیر بسیاری از بیماری‌های ویروسی دیگر تأثیر دارد. در عین حال، در افراد بستری برای کرونا کمبود برخی مواد معدنی و ویتامین‌ها دیده شده است. با این حساب، گفته می‌شود مصرف برخی مواد معدنی و ویتامین‌ها بر پیشگیری از این بیماری و سیر آن تأثیرگذار است.
این ویتامین‌ها و مواد معدنی شامل موارد زیر است:
در شرایط کنونی، که بخش اعظم بیماران بستری در بیمارستان‌ها مبتلایان به کرونا هستند، در بسیاری از کشورهایی که از قبل امکان زایمان در خانه وجود داشته است زنان باردار در جست‌وجوی این امکان برآمده‌اند. زایمان در خانه به‌ویژه زمانی ترجیح زنان باردار می‌شود که در دوره‌های اوج همه‌گیری ویروس و وضعیت قرمز قرار می‌گیریم.
منتها این کار، به‌خاطر دسترسی‌نداشتن به تجهیزات تخصصی درمانگاهی، محدودیت‌هایی دارد. این‌طور نیست که به تمامی زنان باردار توصیه شود.
تصمیم نهایی با خود شماست، با وجود تمام خطرات و مشکلات گفته شده، زایمان در بیمارستان را ترجیح می‌دهید یا زایمان در خانه؟
باید در نظر داشت که ویروس کرونا ویروس جدیدی است و همچنان اطلاعات جدیدی راجع‌به آن به دانشمان افزوده می‌شود. طبق اطلاعاتی که تاکنون به دستمان رسیده است، موارد بسیار محدودی از انتقال ویروس از مادر به جنین مشاهده شده‌اند. البته تعداد اینها به‌اندازه‌ای نیستند که بخواهیم پاسخ قطعیِ مثبت به این سؤال دهیم.
یافته‌ها و دانشی که راجع‌به نحوه عملکرد واکسن و سازوکار آن داریم به ما می‌گوید زدن واکسن در دوران بارداری بی‌خطر است. تاکنون هزاران زن باردار واکسن کووید ۱۹ را دریافت کرده‌اند و دوز دریافتی خطری برای خود یا جنینشان نداشته است. تعدادی از زنان بارداری که واکسن زده‌اند، به‌منظور پیگیری اثر واکسن بر خود و جنینشان، در مراکزی مثل مرکز کنترل بیماری‌ها در آمریکا ثبت‌نام کرده‌اند.
خوشبختانه تاکنون چیزی که مایه نگرانی باشد یافت نشده است و بررسی‌ها دراین‌باره دلگرم‌کننده بوده است.
مبحث مهم دیگر مرتبط با زایمان و کرونا خطراتی‌اند که زن باردار و جنین را تهدید می‌کنند. این خطرات چه‌ها هستند و اگر بخواهیم خطر کرونا را برای زنان باردار با افراد معمولی مقایسه کنیم، وضعیت چگونه خواهد بود؟
احتمال آنکه بیماری کووید ۱۹ در زنان باردار خطرساز شود و علائم بیماری در آنها شدت گیرد، در مقایسه با افراد عادی، کمی بیشتر است. اگر بخواهیم وضعیت زنان باردار علامت‌دار مبتلا به کووید را با زنان غیرباردار علامت‌دار مقایسه کنیم، باید بگوییم خطرات جدی‌تری دسته اول را تهدید می‌کنند. احتمال مرگ‌ومیر، بستری در بخش مراقبت‌های ویژه، و نیاز به تهویه مصنوعی، در زنان باردار علامت‌دار، در مقایسه با دسته دوم بیشتر است. البته باید توجه داشت که احتمال رخداد چنین عارضه‌های خطرناکی (شدت‌گرفتن علائم کرونا و خطر مرگ‌ومیر) در زنان باردار علامت‌دار بسیار اندک است؛ اما در مقایسه با زنان غیرباردار علامت‌دار، خطر بیشتری تهدیدشان می‌کند.
نکته دیگر به زنان بارداری ارتباط پیدا می‌کنند که دچار ناراحتی‌هایی چون دیابت یا چاقی هستند. احتمال شدت‌گرفتن بیماری و قرارگرفتن مادر و جنین در معرض خطر برای این دسته از زنان باردار بیشتر است. البته این مسئله راجع‌به زنان غیرباردار هم صدق می‌کند. درگیری با بیماری‌های مذکور به‌طور کلی خطر شدت‌گرفتن علائم کرونا را بیشتر می‌کند. طبق برخی یافته‌ها، شدت‌گرفتن علائم بیماری در زن باردار احتمال مرگ جنین یا زایمان زودرس را بیشتر می‌کند. برخی تحقیقات این مسئله را تأیید و برخی آن را تکذیب کرده‌اند؛ اما به هر حال موضوعی است که مطرح است.
تحقیقات درباره زایمان و کرونا و خطراتی که زنان باردار و جنین در معرض آن‌اند همچنان ادامه دارد و احتمالش وجود دارد که در آینده، اطلاعات جدیدی به دانش امروز افزوده شود. این مسئله راجع‌به تمامی نکات و اطلاعات مرتبط با کرونا صدق می‌کند. بهتر است در کنار کسب اطلاعات جدید، به این نکته هم توجه کنیم.
گزارش‌ها و یافته‌های درباره شدت بیماری کرونا در زنان بارداری که جنین‌های دو یا چند قلو دارند کافی نیست و بنابراین، نمی‌توان با قطعیت به این سؤال پاسخ داد. منتها طبق آنچه می‌دانیم، این دسته از زنان باردار، از لحاظ وضعیت سیستم قلبی ـ عروقی محدودیت‌هایی پیدا می‌کنند.
هرچه به اواخر دوران بارداری نزدیک شویم، فعالیت سیستم قلبی ـ عروقی در این زنان باردار بیشتر می‌شود و رزرو آن کمتر می‌شود. با این حساب، اگر دچار بیماری حاد عمومی یا بیماری تنفسی شوند، که در صورت ابتلا به کرونا امکان هر دوی اینها وجود دارد، سیستم قلبی ـ عروقی توان و رزرو کمتری برای مقابله با آن خواهد داشت.
درباره احتمال ابتلا به بیماری و اینکه آیا در زنان باردار چندقلو بیشتر است یا تک‌قلو، یافته‌ها هنوز کافی نیست.
زنان باردار جزو گروه‌های پرخطر ابتلا به کرونا نیستند. منتها علم پزشکی ثابت کرده است که سیستم ایمنی بدن زنان به‌واسطه بارداری ضعیف می‌شود. این ضعف آنها را در معرض عفونت‌های ویروسی مختلف از جمله کرونا قرار خواهد داد و اگر به کووید ۱۹ مبتلا شوند، احتمال شدت‌گرفتن علائم بیماری در آنها بیشتر خواهد بود.
گروه‌های پرخطر در ابتلا به کرونا شامل دو گروه زیرند:
۱. کسانی که سن بالایی دارند؛
۲. کسانی که به بیماری‌های مزمن مبتلایند (شامل بیماری‌های ریوی مزمن، قلبی، دیابت و سرطان).
وقتی عکسی ساده از شکم مادر گرفته شود، ۰٫۰۰۲ میلی‌گری اشعه، و وقتی سی‌تی‌اسکن ریه گرفته شود، ۰٫۲ میلی‌گری اشعه به جنین می‌رسد که خطری برایش ندارد و کاملا ایمن است. با وجود این، تا حد امکان بهتر است مادر را از اشعه دور نگاه داشت و اگر قرار است اندیکاسیون روی او صورت گیرد، از حداقل دوز موجود برای انجام این کار بهره گرفت و از ناحیه شکم مادر، با روپوش‌های سربی محافظت کرد. رعایت این ملاحظات به‌ویژه در ۳ماهه اول بارداری اهمیت دارد.
حداکثر دوزی که زنان باردار می‌توانند دریافت کنند حدود ۵۰ میلی‌گری است. فراتر از این ممکن است خطرساز باشد.
در ۳ماهه اول، ابتدا از قفسه سینه مادر عکسی ساده گرفته می‌شود و اگر نیاز بود، درخواست سی‌تی‌اسکن داده می‌شود. منتها در ۳ماهه دوم و سوم، می‌توان کار را از همان سی‌تی‌اسکن شروع کرد. البته حتما باید پزشک متخصص همه‌چیز را کاملا بررسی کند و مراجع را معاینه کند و فقط در صورت ضرورت چنین درخواستی دهد. به‌علاوه، متخصص باید با بیمار صحبت کند و او را از ضرورت و ضررهای احتمالی سی‌تی‌اسکن برای خود و جنینش آگاه کند.
در بعضی از شرایط (مثلا هنگام ابتلا به کرونای شدید، ادم ریه یا سایر بیماری‌ها و عفونت‌های ثانویه)، ممکن است برای افتراق درگیری ریه، عکس‌برداری (ایمیجینگ/ Imaging) از آن ضروری شود.
زنان باردار هم در صورت ابتلا به کرونا، مثل افراد دیگر، ممکن است فقط پی‌سی‌آر مثبت باشند و علائم خفیف داشته باشند، یا آنکه کرونا در آنها شدت گیرد و علائم متوسط یا شدید را تجربه کنند.
زنان بارداری که پی‌سی‌آر مثبت هستند و علائم خفیف دارند، باید به پزشک خود اطلاع دهند و زیر نظر او، در خانه قرنطینه شوند. مصرف فراوان مایعات، مصرف مکمل‌های مناسب، استراحت و تقویت ایمنی بدن، به آنها توصیه می‌شود. درعین‌حال امکان کنترل علائم خفیف با مصرف برخی داروها نیز امکان‌پذیر است. برای مثال مصرف استامینوفن برای کاهش تب و بدن‌درد خفیف مؤثر خواهد بود. البته نوع قرص مصرفی باید به‌تشخیص متخصص باشد. برحسب علائم، نوع داروی مصرفی متفاوت خواهد بود.
از نکات مهمی که زنان باردار مبتلا به کووید ۱۹ باید به آن توجه کنند، حفظ آرامش و پرهیز از وحشت‌زدگی است. چون در این صورت احتمال تضعیف ایمنی بدن و شدت‌گرفتن علائم بیماری وجود خواهد داشت. این دسته از زنان باردار باید بدانند که احتمال شدت‌گرفتن علائم کرونا در آنها، مثل سایر افراد، اندک است و فقط درصد کمی درگیر علائم شدید می‌شوند.
شرایط برای زنان باردار مبتلا به کرونا که درگیر علائم متوسط یا شدید هستند، کمی متفاوت است. این دسته از زنان باردار، بستری خواهند شد و غیر از متخصص زنان، باید زیر نظر یک متخصص دیگر قرار بگیرند. مثل متخصص عفونی، یا متخصصین بیهوشی و داخلی که در بیمارستان‌ها عهده‌دار درمان کووید ۱۹ هستند (البته این وظیفه بیشتر به عهده متخصصان عفونی است).
آنها ممکن است در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شوند و متناسب با شرایط و علائمشان درمان شوند. وقتی علائم بیماری خیلی شدید شود، به یک تیم متخصص برای رسیدگی به بیمار نیاز خواهد بود. این تیم حتما باید شامل متخصص زنان، متخصص بیماری‌های عفونی و متخصص مراقبت‌های ویژه (آی‌سی‌یو) باشد. البته احتمال آن وجود دارد که به متخصصان دیگر، مثل متخصص ریه یا متخصص خون هم نیاز پیدا کنیم یا مثلا اگر وضعیت بیمار به‌قدری وخیم باشد که ختم بارداری ضروری شود، باید این کار را زیر نظر متخصص اطفال انجام داد.
احتمال شدت‌گرفتن علائم بیماری در اواخر دوران بارداری بیشتر است. زنان باردار مبتلا به کرونا که سه‌ماهه آخر بارداری را سپری می‌کنند، در صورت شدت‌گرفتن علائم، باید خیلی بیشتر مراقب باشند و در اسرع وقت در بیمارستان بستری شوند و زیر نظر متخصصان قرار گیرند.
برای ارتباط بیشتر با پزشک، می‌توانید به صفحه اینستاگرام دکتر ابراهیمی مراجعه کنید.
آگاهی از اطلاعات به‌روزی که در منابع معتبر منتشر می‌شوند از نگرانی‌های شما خواهد کاست. هرچه بیشتر راجع‌به کرونا و تأثیرگذاری آن در دوران بارداری بر مادر و جنین بدانید، کارتان برای مقابله با آن ساده‌تر خواهد شد. فراموش نکنید اطلاعات راجع‌به بیماری کرونا و مسائل مرتبط مرتب به‌روزرسانی می‌شود. بهتر است همیشه در جریان نتایج تازه‌ترین پژوهش‌های صورت‌گرفته باشید. این مسئله راجع‌به بارداری و کرونا و نیز زایمان و کرونا هم صدق می‌کند.
محتوای این مقاله توسط دکتر فاطمه ابراهیمی و در پاسخ به سوالات ارائه شده از طرف تحریریه چطور آماده شده است. محتوا توسط تحریریه چطور بازنویسی و تایید شده‌است.
بازنویسی و تکمیل: محمدرضا عاشوری
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها