مقدمه ای بر سخنرانی آموزشی؛ انواع آن و تعیین موضوع

سخنرانی آموزشی یا به بیان دیگر، سخنرانی آگاهی‌بخش، گونه‌ای از سخنرانی‌ است که در آن سخنران قصد دارد درباره‌ی موضوعی خاص به مخاطبان آموزش دهد یا اطلاع‌رسانی کند. انواع گوناگونی از سخنرانی آموزشی وجود دارد؛ مانند سخنرانی‌هایی که در آنها شرایط چیزی توصیف می‌شود یا چگونگی انجام کاری آموزش داده می‌شود.

در سخنرانی آموزشی، هدف اصلی روشن‌کردن موضوع خاصی است که مخاطبان آگاهی چندانی درباره‌ی آن ندارند. برای نمونه، چگونگی کاربری از نرم‌افزار تازه‌ای نشان داده می‌شود؛ مفهوم نوینی در زمینه‌ای علمی توضیح داده می‌شود؛ یک سفر اکتشافی باستان‌شناسی توصیف می‌شود یا اطلاعاتی درباره‌ی فردی مشهور بیان می‌شود تا مخاطبان بیشتر درمورد او بدانند.

موضوعاتِ بیان‌شده در سخنرانی آموزشی به مخاطبان کمک می‌کند موضوعی را بهتر درک کنند و آنچه را که آموخته‌اند در آینده به‌یاد بیاورند. هدف از این نوع سخنرانی این نیست که مخاطبان، دیدگاه‌های سخنران را بپذیرند؛ بلکه باید با قراردادن اطلاعات و جزئیات پیشِ روی مخاطبان به آنها کمک کنیم تصمیمی آگاهانه بگیرند یا درباره‌ی موضوع موردعلاقه‌ی خود بیشتر بیاموزند.

البته سخنران باید درباره‌ی چگونگی ارائه‌ی اطلاعات موردنظر به‌خوبی بیندیشد. چگونگی ارائه‌ی اطلاعات در سخنرانی آموزشی، نحوه‌ی دریافت و پذیرش آن را ازسوی مخاطبان مشخص می‌کند. در سخنرانی آموزشی نباید بر تحت‌تأثیر قراردادن مخاطبان از نظر احساسی (که جزء مهمی از سخنرانی‌های متقاعدکننده به‌شمار می‌رود) تکیه کنیم. در این گونه سخنرانی، می‌توانیم بر چیزهایی مانند ابزارهای بصری تکیه کنیم و با به‌کارگیری آنها، نمایشی بصری از اطلاعات مهم سخنرانی به مخاطبان ارائه دهیم. با ارائه‌ی اطلاعات به شکل‌های گوناگون درطول سخنرانی، احتمال به‌خاطرسپردن آنها را توسط مخاطبان افزایش می‌دهیم.

انواع سخنرانی آموزشی

سخنرانی آموزشی، گونه‌ای از سخنرانی است که به مخاطبان اطلاع‌رسانی می‌کند. البته این تعریفِ کلی نشان می‌دهد که راه‌های فراوانی برای اطلاع‌رسانی به مخاطبان وجود دارد و بنابراین انواع گوناگونی از سخنرانی آموزشی وجود دارد. انواع اصلی سخنرانی آموزشی شامل تعریفی، توصیفی، توضیحی و نمایشی است.

سخنرانی تعریفی

در سخنرانی تعریفی، معنا، اصول‌کلی یا فلسفه‌ی موضوعی خاص که مخاطبان آگاهی چندانی درباره‌ی آن ندارند، توضیح داده می‌شود. موضوع سخنرانی می‌تواند کلی (مانند یک ورزش) یا بسیار ویژه (مانند فردی خاص) باشد. هدف اصلی این سخنرانی‌ها آگاهی‌دادن به مخاطبان به‌گونه‌ای است که بتوانند نکات اصلی مربوط به موضوع سخنرانی را درک کنند.

سخنرانی نمایشی

در سخنرانی نمایشی، چگونگی انجام کاری توضیح داده می‌شود. اگر تا‌کنون پای لِکچِری (Lecture) نشسته باشید که در آن مدرس یا استاد، نحوه‌ی تهیه‌ی فهرست کتاب‌شناسی را برای شما توضیح داده است، درواقع به یک سخنرانی نمایشی گوش داده‌اید. مانند بیشتر سخنرانی‌های آموزشی، در سخنرانی نمایشی نیز از نمونه‌های بصری استفاده می‌شود تا به مخاطبان نشان داده شود که چگونه درطول انجام فعالیت موردنظر از یک مرحله به مرحله‌ی بعدی بروند. ابزار بصری به مخاطبان کمک می‌کند که فراموش نکنند هر مرحله از فرایند به چه صورت است؛ درنتیجه، احتمال به‌خاطرسپردن مجموع اطلاعاتِ ارائه‌شده در سخنرانی به میزان چشمگیری افزایش می‌یابد.

سخنرانی توضیحی

در سخنرانی توضیحی، درباره‌ی حالت و شرایط موضوعی خاص توضیح داده می‌شود. برای‌ نمونه، سخنرانی‌های ایرادشده در همایش‌های صنعتی را درنظر بگیرید. هدف از این سخنرانی‌ها، اطلاع‌رسانی به مخاطبان درباره‌ی بخشی خاص از یک صنعت یا کسب‌وکار است. اغلب، در این سخنرانی‌ها نیز ابزار بصری به‌کار می‌رود. این ابزار، نمایشی بصری از برخی داده‌ها یا آمار موجود در سخنرانی به مخاطبان می‌دهد. بهره‌گیری از این ابزار، روشی است برای خلاصه‌کردن اطلاعات بسیار پیچیده، به‌صورتی که مخاطبان به‌راحتی بتوانند این اطلاعات را به‌خاطر بسپارند.

سخنرانی توصیفی

در سخنرانی توصیفی، تصویری روشن از یک شیء، فرد، حیوان یا مکان در ذهن فرد نقش می‌بندد. برای نمونه، باستان‌شناسی که معبدی جدید را در آمریکای جنوبی یافته است یا دیرین‌شناسی که دایناسور جدیدی کشف کرده است، برای اطلاع‌رسانی درباره‌ی این کشفیات تازه به مخاطبانِ علاقه‌مند، از سخنرانی توصیفی بهره می‌گیرند.

باتوجه‌ به انواع سخنرانی مشروح در بالا، راه‌های فراوانی برای انتقال مجموعه‌ای از اطلاعات در سخنرانی وجود دارد. وقتی تصمیم می‌گیرید که کدام نوع سخنرانی آموزشی را انتخاب کنید، به این بیندیشید که می‌خواهید مخاطبان چه چیزهایی درباره‌ی موضوع سخنرانی بدانند.

موضوع سخنرانی آموزشی

در سخنرانی آموزشی می‌توانیم درباره‌ی موضوعات فراوانی سخن بگوییم؛ البته تا هنگامی که در سخنرانی خود تلاش نکنیم مخاطبان را قانع کنیم یا پندارها و باورهای آنها را تغییر دهیم.

موضوعات فراوانی وجود دارد که در سخنرانی آموزشی می‌توان به آنها پرداخت. برای نمونه، لکچرهای دانشگاهی درباره‌ی رویدادی خاص در تاریخ یا شخصیتی تاریخی را می‌توان سخنرانی آموزشی به‌شمار آورد. نمونه‌هایی دیگر از موضوعات مطرح در سخنرانی آموزشی ممکن است بحث درباره‌ی یک هنرپیشه، صنعت تبلیغات، فیلم و سریال، تاریخ دراکولا، شبکه‌های اجتماعی و علل ایجاد آتشفشان‌ها باشد.

هریک از این نمونه‌ها خود شامل انواع گوناگونی از اطلاعات است. برای‌ نمونه، در سخنرانی آموزشی درباره‌ی بازیگری خاص می‌توان بر ارائه‌ی توصیفی از اینکه او کیست و در چه فیلم‌ها یا نمایشنامه‌هایی نقش‌آفرین بوده است، تمرکز کرد. با بهره‌گیری از تصاویر مشهور یا کلیپ‌های ویدئویی از آثار این هنرپیشه نیز می‌توان احتمال به‌خاطرسپردن اطلاعاتِ ارائه‌شده را در ذهن مخاطبان افزایش داد.

سخنرانی آموزشی درباره‌ی علل ایجاد آتشفشان نیز نوعی از سخنرانی است که در آن چگونگی رخ‌دادن رویدادی توضیح داده می‌شود. در این سخنرانی می‌توانیم از یک مدل آتشفشان بهره بگیریم و توضیح دهیم که چگونه عملکرد این مدل شبیه فرایندهایی است که در واقعیت رخ می‌دهد.

تمایز سخنرانی آموزشی با انواع دیگر سخنرانی

به‌منظور تمایز سخنرانی آموزشی از دیگر انواع سخنرانی، باید بر حقایق بنیادینِ موضوع موردنظر تکیه کنیم. در هنگام بیان ایده‌های اصلی هر موضوع، نباید هیچ‌گونه تعصبات شخصی، اطلاعات اثبات‌ناپذیر یا باورهای عمومی را در سخنرانی خود بگنجانیم. هدف از سخنرانی آموزشی، آگاهی‌بخشی به مخاطبان درباره‌ی حقایق است و نباید دیدگاه‌ها و باورهای شخصی سخنران بیان شود. هنگام نگارش متن سخنرانی آموزشی، به موضوع سخنرانی به‌دقت توجه کنید و همه‌ی جمله‌هایی را که در آنها پیش‌داوری می‌شود یا برای قانع‌کردن مخاطب نوشته شده است، حذف کنید.

در موضوعات فنی‌تری مانند مبحث تبلیغات، به اطلاعات فنی‌تر و داده‌های ویژه‌ی مرتبط با آن صنعت نیاز داریم. در موضوعات فنی (درواقع تمام سخنرانی‌های آموزشی)، بهره‌گیری از ابزار بصری مانند نمودارهای ستونی یا تصاویر بسیار سودمند است. گزینش نوع ابزار بصری، به اطلاعاتی بستگی دارد که می‌خواهیم به مخاطبان بدهیم. برای‌نمونه، در سخنرانی‌ای که برای بررسی روندهای مالی تبلیغات سیاسی درطول ۱۰ سال انجام می‌شود، می‌توانیم از نمودار ستونی استفاده کنیم؛ ولی در سخنرانی‌ای که در آن قصد داریم درباره‌ی تحولات عملکردیِ شکل‌گرفته در تبلیغات سیاسی درگذر زمان اطلاع‌رسانی کنیم، بهتر است از نمونه‌های واقعی کارزارهای تبلیغاتی بهره بگیریم.

در حرفه‌ شما پیش می‌آید که مجبور شوید سخنرانی کنید؟ تا به حال پیش آمده موضوعی را به دیگران آموزش دهید، مثلا روش کار با سیستم جدید ثبت داده‌ها؟ چقدر در این زمینه موفق بوده‌اید؟ خوب است تجربه‌تان را با ما در میان بگذارید. این تجربه می‌تواند برای خیلی‌ها سودمند باشد.