نوستالژی؛ فلاپی دیسک چیست و آیا هنوز کاربرد دارد؟

فلاپی دیسک از ابزارهای قدیمی ذخیره‌سازی داده برای کامپیوترها است که با وجود عمری بسیار طولانی و فضای کم، هنوز در برخی حوزه‌ها کاربرد دارد.

فرقی نمی‌کند کاربر عاشق دنیای فناوری باشید یا تنها برای کارهای روزمره با کامپیوترهای شخصی کار کنید؛ قطعا تاکنون با درایوهای ذخیره‌سازی پلاستیکی موسوم به فلاپی دیسک برخورد یا حتی از آن‌ها برای ذخیره‌سازی و جابه‌جایی داده استفاده کرده‌اید. فلاپی دیسک‌ها درایوهای ذخیره‌سازی هستند که داده را روی صفحه‌های بسیار نازک مغناطیسی ذخیره می‌کنند و بسته‌بندی پلاستیک با شکلی مربعی یا شبیه به مربع دارند. این ابزارها از دهه‌ها پیش با ظرفیت‌ها و ابعاد گوناگون درکنار کامپیوترهای شخصی دیده شده‌اند. از مدت‌ها پیش، استفاده از آن‌ها به‌دلیل تولد ابزارهای حرفه‌ای‌تر همچون CD و DVD از همه ‌مهم‌تر فلش درایوها منسوخ شد؛ اما هنوز کاربردهایی در برخی حوزه‌ها برای فلاپی دیسک دیده می‌شود. درادامه‌ی این مطلب دیجیتال، با توضیح ساختار و روش کار فلاپی دیسک، کمی از تاریخچه‌ی آن را نیز بررسی می‌کنیم.

حتی اگر امروزه استفاده از فلاپی دیسک به‌نوعی منسوخ شده باشد، هنوز علامت و شکل آن را در بسیاری از برنامه‌های کامپیوتری، خصوصا مایکروسافت آفیس می‌بینیم. آخرین نمونه از فلاپی دیسک‌ها حداکثر ظرفیت ذخیره‌سازی ۱/۴۴ مگابایت را به کاربر ارائه می‌کردند. درواقع، ظرفیت آن‌ها برای ذخیره‌سازی یک آهنگ MP3 هم کافی نبود؛ درنتیجه فلاپی دیسک در رقابت با ابزارهای کنونی با چندین گیگابایت حافظه در ابعادی بسیار کوچک‌تر هیچ بختی ندارد. البته هنوز کاربرانی هستند که بدون فلاپی دیسک امکان کارکردن ندارند و هنوز به ابزارهایی نیاز دارند که بسیاری از تولیدکنندگان دیگر تولیدشان نمی‌کنند.

تاریخچه‌ی فلاپی دیسک

ساخت فلاپی دیسک به‌عنوان ابزار ذخیره‌سازی به سال ۱۹۶۷ و شرکت IBM بازمی‌گردد. تا آن زمان، نوارهای کاست به‌عنوان ابزارهای ذخیره‌سازی داده استفاده می‌شدند. به‌عنوان مثال، کامپیوتری همچون Radio Shack TRS-80 از نوار کاست برای ذخیره‌سازی داده استفاده می‌کرد. از کامپیوترهای دیگر می‌توان به IBM 2420-9 و IBM 360/370 اشاره کرد. نوارهای کاست با وجود کاربردی‌بودن برای فعالان دنیای کامپیوتر، ضعف‌های اساسی داشتند؛ مثلا ظرفیت ذخیره‌سازی آن‌ها محدود بود و سرعت عملکرد بسیار کندی هم داشتند. کاربران و کارشناسان دنیای کامپیوتر که به‌دنبال روش‌های سریع‌تر و بهینه‌تر بودند، بالاخره نوآوری فلاپی دیسک را برای منسوخ‌کردن نوارهای کاست از کامپیوترها توسعه دادند.

مدیران IBM در سال ۱۹۶۷ به این نتیجه رسیده بودند که نوارهای کاست برای بارگذاری نرم‌افزار در کامپیوترهای مین‌فریم مناسب نیستند. آلان شوگارت در سال ۱۹۶۷ دیوید نوبل را به‌عنوان مدیر گروهی انتخاب کرد که وظیفه‌ی توسعه‌ی سیستمی پایدار و ارزان را برای بارگذاری میکروکدها در کامپیوتر IBM System/370 برعهده گرفتند. آن‌ها از فرایندی به‌نام Initial Control Program Load برای ساخت فناوری جدید استفاده کردند. نتیجه‌ی فعالیت گروه تحقیقاتی IBM، اولین فلاپی دیسک جهان موسوم به فلاپی دیسک هشت‌اینچی بود. از اعضای مهم گروه توسعه‌دهنده‌ی فلاپی دیسک علاوه‌بر شوگارت و نوبل می‌توان به هربرت تامسون و رالف فلورس و وارن دالزیل اشاره کرد.

اولین درایوهایی که قابلیت خواندن دیسک‌های هشت‌اینچی را داشتند، در سال ۱۹۷۱ برای استفاده‌ی عموم مردم به بازار عرضه شدند. عرضه‌ی ابزارهای جدید باعث شد مردم به‌مرور نوارهای کاغذی را از فرایندهای کامپیوتری کنار بگذارند؛ نوارهایی که به‌راحتی تا و پیچیده می‌شدند و به‌سرقت‌بردن آن‌ها نیز آسان بود. با ازبین‌رفتن کارایی نوارهای کاغذی، دستگاه تاریخی پانچ IBM 5081 هم از رده خارج شد. کاربران دنیای فناوری از اینکه ابزاری جایگزین با بسته‌بندی خاص برای ذخیره‌سازی پیدا کرده بودند، بسیار راضی و خشنود بودند.

فلاپی دیسک‌های هشت‌اینچی که اولین ابزارهای ساختار جدید ذخیره‌سازی بودند، مزیت‌هایی بسیار زیادی درمقایسه‌با ابزارهای قبلی یعنی کاغذهای پانچ‌شده و نوارهای کاست داشتند. هر فلاپی دیسک هشت‌اینچی یک‌رو ظرفیت ذخیره‌سازی داده به‌اندازه‌ی سه‌هزار کاغذ پانج‌شده را داشت که تقریبا برابر با ۸۰ کیلوبایت می‌شود. البته نسخه‌های بعدی و پیشرفته‌تر فلاپی‌های هشت‌اینچی تا ۱/۲ مگابایت ظرفیت ذخیره‌سازی داشتند.

از اولین کامپیوترهای مجهز به درایوهای هشت‌اینچی می‌توان به Xerox 820 و Xerox Alto اشاره کرد. البته نسل اول فلاپی دیسک‌ها هیچ‌گاه به شهرت چندانی در میان مصرف‌کنندگان عادی دست پیدا نکرد و این افتخار به نسل بعدی، یعنی فلاپی دیسک‌های ۵/۲۵ اینچی رسید.

شوگارت در سال ۱۹۷۲ از IBM خداحافظی و شرکت خودش را به‌نام Shugart Associates راه‌اندازی کرد. شرکت Wang در آن سال به شوگارت مراجعه کرد تا سفارش دستگاه جدیدی را بدهد. آن‌ها از فعالان جدی بازار پردازنده‌های متنی بودند و سفارش کامپیوتری کوچک را به شوگارت دادند که امکان استفاده روز میز کار را داشته باشد. برای چنین کامپیوتری، قطعا به درایو فلاپی دیسک کوچک‌تری نیاز بود.

دان ماسارو، یکی دیگر از کارمندان IBM که با شوگارت همراه شده بود، درباره‌ی درخواست چارلز وانگ، بنیان‌گذار شرکت وانگ می‌گوید: «او گفت می‌خواهم پردازنده‌ی متن بسیار ارزان‌تری به بازار عرضه کنم. برای این کار نمی‌توانم ۲۰۰ دلار برای فلاپی درایو هشت‌اینچی به شما پرداخت کنم. یک فلاپی درایو ۱۰۰ دلاری می‌خواهم.» اتفاق‌هایی که در دهه‌ی ۱۹۷۰ در مسیر ساختن کامپیوترهای کوچک‌تر رخ داد، به‌نوعی در حال شکل‌دادن به دنیای کامپیوترهای شخصی بود؛ دنیایی که هنوز کسی اطلاع زیادی از آن نداشت.

شوگارت و همکارانش به‌سرعت کار روی فلاپی دیسک کوچک‌تر و ارزان‌تر را شروع کردند. ماسارو می‌گوید آن‌ها در مسیر سفر جاده‌ای، کلیات طراحی فلاپی ۵/۲۵ اینچی را ازلحاظ طرح کلی ترسیم کرده‌اند. سؤال مهم این است: برای طراحی فلاپی دیسک کوچک، چرا ابعاد ۵/۲۵ اینچ انتخاب شد؟ ماسارو می‌گوید کوچک‌ترین دیسک قابل‌ساخت که در جیب لباس‌های شخصی جا نوشد، این ابعاد را داشت. او می‌گوید تیم طراحی می‌خواست محصولش خم نشود؛ پس باید کمی بزرگ‌تر از جیب‌های مرسوم ساخته می‌شد. البته داستان‌های دیگری هم برای دلیل انتخاب ابعاد ۵/۲۵ اینچی شنیده می‌شود که نمی‌‌توان اعتبار زیادی برای آن‌ها در نظر گرفت.

^{انواع فلاپی درایو}

وانگ، تنها شرکتی نبود که به رشدیافتن و مشهورشدن فلاپی دیسک‌های ۵/۲۵ اینچی کمک کرد. یکی از مهندسان شوگارت به‌یاد می‌آورد که نمونه‌ای از فلاپی کوچک‌تر را به دورهمی‌ای در سیلیکون‌ولی برده بود. مهندسی جوان و بااستعداد با دیدن فلاپی دیسک به آن علاقه‌‌مند شد و طرح را پیگیری کرد. او به مهندس شرکت شوگارت گفته بود دستگاهی برای استفاده از این فلاپی دیسک‌ها دارد. آن مهندس جوان استیو جابز بود که تصمیم گرفته بود فلاپی دیسک‌های ۵/۳۵ اینچی را با کامپیوتر Apple II به شهرت برساند.

اپل در کامپیوترهای ابتدایی خود از نوارهای کاست استفاده می‌کرد. جابز هم مانند همه‌ی نوآوران صنعت فناوری به‌دنبال ابزارهای کوچک‌تر و ارزان‌تر و با قابلیت جابه‌جایی آسان‌تر بود. درپایان سال ۱۹۷۷، کامپیوتر Apple II مجهز به فلاپی درایو ۵/۲۵ اینچی به بازار معرفی شد. شرکت شوگارت ساخت درایورها را برعهده داشت. این کامپیوتر از دو درایو استفاده می‌کرد: یکی برای نگه‌داری برنامه‌ها و دیگری برای نگه‌داری داده‌ها.

عصر کامپیوترهای شخصی

امروزه وقتی به ساختار فلاپی دیسک‌ها نگاه می‌کنیم، ابزارهای کامپیوتری ساده‌ای را می‌بینیم. فراموش نکنید همین ابزارها نقش مهمی در انقلاب‌های بزرک کامپیوتر ایفا کرده‌اند. آن‌‌ها پیشرفتی عظیم به‌سمت بهبود تجربه‌ی ‌کاربری کار با کامپیوتر بودند و از عوامل مهم شکل‌گیری صنعت PC بودند. لی فلسنستاین، از پیش‌گامان دنیای کامپیوتر بود که توسعه‌ی اولین کامپیوتر همراه مشهور پرفروش، Osborne 1 را برعهده داشت. وی درباره‌ی تأثیر فلاپی دیسک بر صنعت کامپیوتر می‌گوید:

بزرگ‌ترین تأثیر فلاپی دیسک‌ها روی تجربه‌ی کاربری افراد نبود؛ بلکه آن‌ها روی طبیعت و ساختار صنعت IT تأثیر گذاشتند. تا دهه‌ی ۱۹۷۰، خود تولیدکنندگان کامپیوتر اکثر نرم‌افزارها همچون پردازنده‌های متن را توسعه می‌دادند. به‌لطف تولد فلاپی، کامپیوترها امکان توسعه‌ی نرم‌افزار و کپی کردن آن‌ها روی درایوهای ذخیره‌سازی و فروش آن‌ها ازطریق فروشگاه یا پست را پیدا کردند. فلاپی دیسک به‌نوعی به شکل‌گیری صنعت نرم‌افزار منجر شد.

پیش از تولد و رشد شبکه‌های کامپیوتری و دردسترس قرارگرفتن شبکه برای کاربران عادی، مردم برای جابه‌جایی داده و برنامه‌ها از فلاپی دیسک استفاده می‌کردند. روش سال‌های دور، به‌نام اسنیکرنت (Sneakernet) شناخته می‌‌شد. به بیان خلاصه، فلاپی دیسک باعث شد مفهوم میکروکامپیوتر به کامپیوتر شخصی تغییر پیدا کند.

^{کامپیوتر Apple II}

موفقیت Apple II در بازارهای مصرف‌کننده باعث شد فلاپی دیسک‌‌های ۵/۲۵ اینچی به استانداردی مرسوم در صنعت تبدیل شوند. سهم عمده‌ای از کامپیوترهای که در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به بازار عرضه می‌شدند (دسته‌ی CP/M-80)، به فلاپی درایو مجهز بودند. اولین کامپیوترهای شخصی IBM که در سال ۱۹۸۱ به بازار عرضه شدند، امکان انتخاب یک یا دو فلاپی درایو ۱۶۰ کیلوبایتی (درست خواندید! کیلوبایت) را به کاربر می‌دادند.

دهه‌ی ۱۹۸۰، با تبدیل فلاپی به استاندارد ذخیره‌سازی قابل‌حمل همراه بود. نوارهای کاست تا آن زمان دیگر از بدنه‌ی بازار خارج شده بودند و تنها برای پشتیبان‌گیری‌های سازمانی استفاده می‌شدند. اولین فلاپی درایوها یک هد نوشتن/خواندن داشتند؛ اما به‌مرور نوآوری‌های جدیدی در ساختار آن‌ها استفاده شد. کامپیوتر IBM XT PC که در سال ۱۹۸۳ به بازار عرضه شد، به فلاپی درایوهای پیشرفته‌ مجهز بود که به تولد فلاپی دیسک‌های دورو با ظرفیت ۳۶۰ کیلوبایت منجر شد.

در دوران اوج‌گیری کامپیوترهای شخصی، برخی شرکت‌ها با توسعه‌ی فناوری‌های انحصاری از پیاده‌سازی گسترده‌ی فناوری جلوگیری کردند. به‌عنوان مثال، شرکت DEC درایو اختصاصی DEC Rainbow را عرضه می‌کرد که فقط امکان خواندن فلاپی دیسک‌های ۵/۲۵ اینچی همان شرکت را داشت. آن فلاپی دیسک‌ها یک‌رو بودند؛ اما دوبرابر ظرفیت فلاپی دیسک‌های عادی را ارائه می‌کردند. در سال ۱۹۸۳، قیمت بسته‌های ۱۰ عددی فلاپی دیسک ۴۵ دلار بود که قیمت نسبتا گرانی به‌شمار می‌رفت. درنهایت، قدرت بازار باعث شد تا درایوهای انحصاری هم به‌مرور به هماهنگ‌شدن با کل صنعت مجبور شوند و شاهد تکه‌تکه‌شدن صنعت PC نباشیم.

در سال ۱۹۸۴، اولین فلاپی دیسک ۵/۲۵ اینچی با ظرفیت ذخیره‌سازی ۱/۲ مگابایت رونمایی شد. IBM در آن سال کامپیوتر جدید موسوم به IBM Advanced Technology یا IBM AT را به بازار عرضه کرد که به درایوهایی برای خواندن دیسک‌های پیشرفته‌تر مجهز بود. در آن سال‌ها، فرمت‌ها و ابعاد گوناگون برای فلاپی دیسک‌ها به بازار معرفی شد. انواع ۲، ۲/۵، ۲/۸، ۳، ۳/۲۴ و ۴ اینچی در دهه‌ی ۱۹۸۰ به بازار معرفی شدند که هیچ‌کدام در کسب سهم بازار و جلب نظر مشتریان موفق نبودند. دراین‌میان، سونی در سال ۱۹۸۰ فرمت فلاپی دیسک ۳/۵ اینچی را معرفی کرد که انقلاب بعدی را در صنعت به‌همراه داشت.

فلاپی دیسک‌های ۳/۵ اینچی در ابتدا موفقیت چندانی نداشتند؛ اما در سال ۱۹۸۲ کمیته‌ی به‌نام Microfloppy Industry Committee آن‌ها را به‌عنوان استاندارد جدید پذیرفت. سپس، اپل و کومودور و آتاری در محصولات جدید خود، یعنی مکینتاش و آمیگا و ST PC، از درایوهای جدید استفاده کردند که به شهرت سریع فرمت جدید منجر و صنعت با سرعت با شرکت‌های پیش‌گام همراه شد. تا سال ۱۹۸۸، فروش فلاپی دیسک‌های ۳/۵ اینچی که دوام بیشتری هم داشتند، از فلاپی دیسک‌های مشهور ۵/۲۵ اینچی پیشی گرفت.

نسخه‌های اولیه‌ی فلاپی دیسک ۳/۵ اینچی محدودیت ذخیره‌سازی ۷۲۰ کیلوبایتی داشتند. همچنین، تجربه‌ی کاربری و دوام بهتری ارائه می‌کردند و به‌همین‌دلیل محبوب شدند. سال‌ها بعد فناوری موسوم به MFM به افزایش ظرفیت فلاپی دیسک‌ها تا ۱/۴۴ مگابایت منجر شد. کامپیوترهای IBM PS/2 و Apple Mac IIx از درایوهای جدید استفاده می‌کردند که تا پایان دهه‌ی ۱۹۸۰ به‌شهرت رسیدند.

با شروع دهه‌ی ۱۹۹۰، زنگ خطر برای فلاپی دیسک‌ها به‌صدا درآمده بود. ابزارها و راهکارهای جدید ذخیره‌سازی با ظرفیت‌های بیشتر متولد شده بودند و فلاپی دیسک‌های مربعی را تهدید می‌کردند. جابز در سال ۱۹۹۱ در کامپیوتر NeXT شرکت جدید، نسخه‌ای پیشرفته از درایوهای ۳/۵ اینچی را با ظرفیت ۲/۸ مگابایت معرفی کرد؛ اما این ظرفیت برای کاربران فراهم نبود و درمقابل، فناوری‌های جدید در حال رشد و کسب سهم بازار بودند.

^{۴۰ سال تاریخچه‌ی تجهیزات ذخیره‌سازی قابل‌حمل}

دیسک‌های CD و DVD و از همه مهم‌تر فلش درایوهای USB، قاتل فلاپی دیسک بودند. درحال‌حاضر یک فلش درایو ۶۴ گیگابایتی احتمالا امکان ذخیره‌ی داده را به‌اندازه‌ی تمامی فلاپی دیسک‌هایی دارد که در عمر خود دیده‌اید. اپل شرکتی بود که به شهرت فلاپی دیسک و فلاپی درایو کمک زیادی کرد؛ اما در سال ۱۹۹۸ و با عرضه‌ی آی‌مک بدون فلاپی درایو، میخ آخر را به تابوت این ابزار ذخیره‌سازی کوبید؛ البته بازار فلاپی دیسک بازهم زنده ماند. سونی که تا سال ۲۰۱۰ بیش از ۷۰ درصد بازار را دراختیار داشت، در آن سال، خروج رسمی از بازار را اعلام کرد.

فلاپی دیسک در دنیای امروز

همان‌طورکه گفته شد، فلاپی دیسک‌ها هنوزهم در دنیای کامپیوتر جای دارند. علاوه‌بر فروشگاه‌های آنلاین اجناس دست‌دوم، وب‌سایت‌هایی رسمی برای فروش این ابزارها وجود دارند که ازجمله‌ی آن‌ها می‌توان به Floppydisks.com اشاره کرد. تام پرسکی، مالک این وب‌سایت، در دهه‌ی ۱۹۹۰ نام دامنه‌ی آن را با پرداخت ۲۵۰ دلار خرید و هنوزهم مشتریان زیادی برای محصولاتش دارد.

یکی از دلایلی که به ادامه‌ی حیات فلاپی دیسک و فروشنده‌های آن منجر شده، طراحی ماشین‌آلات صنعتی در دهه‌ی ۱۹۹۰ است. در آن زمان به‌‌دلیل محبوبیت فراوان فلاپی دیسک، بسیاری از ماشین‌های صنعتی هوشمند مبتنی‌بر فلاپی ساخته شدند و هنوز امکان ‌به‌روزرسانی و استفاده از ابزارهای دیگر در آن‌‌ها نیست. اکثر ماشین‌های صنعتی نیز به‌گونه‌ای ساخته شده‌اند که حداکثر ۵۰ سال عمر خواهند کرد. از ماشین‌هایی که برای تبادل داده هنوز به فلاپی دیسک نیاز دارند، می‌توان به دستگاه‌های ATM و حتی برخی از ماشین‌آلات صنعت هواپیمایی اشاره کرد.

شاید هنوزهم برایتان عجیب باشد که در مناطقی از جهان و در برخی صنایع، فلاپی دیسک به‌عنوان ابزاری حیاتی برای ذخیره‌سازی و جابه‌جایی داده استفاده می‌شود. جالب است بدانید وزارت دفاع ایالات متحده هنوز در برخی بخش‌ها از فلاپی دیسک استفاده می‌کند؛ درنتیجه شاید سازمان‌های نظامی در کشورهای دیگر نیز هنوز وابسته به فلاپی دیسک‌ها باشند.

فلاپی دیسک هسته‌ای

در سال ۲۰۱۴، مستندی درباره‌ی برنامه‌های نظامی ایالات متحده پخش شد که تعجب بسیاری از بینندگان را به‌همراه داشت. در این مستند دیده شد که یکی از مراکز هسته‌ای نیروی هوایی ایالات متحده هنوز از فلاپی دیسک‌های هشت‌اینچی استفاده می‌کند. البته مقام‌ها در آن مستند گفتند برنامه‌ای برای تغییر روال‌ها دارند؛ اما جایگزینی امنیتی که فناوری قدیمی به‌همراه دارد، بسیار دشوار خواهد بود.

مقام‌های نظامی اعتقاد دارند فلاپی دیسک‌ها فناوری‌های مطمئنی هستند و در مباحث نظامی اهمیت امنیت و پایداری بیشترین اولویت را دارد. بنابراین، آن‌ها ترجیح می‌دهند در ساختارهای حساس تسلیحاتی، از فناوری‌های پایدار و مطمئن (هرچند قدیمی) استفاده کنند.

یکی از دلایل مهمی که سازمان‌های نظامی را به استفاده از فلاپی دیسک مجاب می‌کند، بحث امنیت است. سیستم‌هایی که برای جابه‌جایی داده از فلاپی دیسک استفاده می‌کنند، نیازی هم به اینترنت نخواهند داشت؛ درنتیجه احتمال حمله‌های سایبری و نفوذ به شبکه‌های داخلی به حداقل می‌رسد. استفاده از فناوری‌های جدید در ساختارهای نظامی، به بررسی‌ها و آزمایش‌های بسیار دقیق و پیچیده نیاز دارد که شاید مراکز نظامی برای حرکت به‌سمت آن‌ها، به بررسی‌های بسیار زیادی نیاز داشته باشند.

همان‌طورکه گفته شد، برای استفاده از فناوری در زیرساخت‌های مهم مانند مراکز نظامی و مالی و سلامت، باید از پایدارترین نسخه‌ی موجود استفاده شود. جدیدترین فناوری‌ها برای استفاده از کامپیوترهای شخصی و گوشی‌های هوشمند و کنسول‌های بازی جذاب هستند؛ اما در ساختارهای حساس، باید از فناوری در پایدارترین و مطمئن‌ترین حالت استفاده شود و ظاهرا فلاپی دیسک هنوز یکی از گزینه‌های پایدار محسوب می‌شود.

تام پرسکی می‌گوید به‌‌دلیل قدیمی‌شدن فناوری، تولیدکنندگان کمی در صنعت تولید فلاپی دیسک فعالیت می‌کنند. او حسرت می‌خورد که سال‌ها پیش تمامی پس‌اندازش را برای خرید فلاپی دیسک هزینه نکرد. تام حدود ۵۰۰ هزار فلاپی دیسک ۵/۲۵ و یک‌میلیون فلاپی دیسک ۳/۵ اینچی خریده بود که ظاهرا نیاز وب‌سایتش را تأمین نکرد. او اکنون فلاپی دیسک‌های ۳/۵ اینچی ۱/۴۴ مگابایتی را در بسته‌های ۵۰ تایی با قیمت حدود ۵۰ دلار در وب‌سایتش می‌فروشد.

تفاوت انواع فلاپی دیسک

همان‌طورکه گفته شد، فلاپی دیسک‌ها در ابعاد بسیار متنوع به بازار عرضه شدند؛ اما نمونه‌های ۸ و ۵/۲۵ و ۳/۵ اینچی بیش از همه به‌شهرت رسیدند. هر سه نمونه در انواع حرفه‌ای ظرفیت ذخیره‌سازی بیش از یک مگابایت را پیدا کردند. جدیدترین فلاپی دیسک‌های مرسوم همان دیسک‌های ۳/۵ اینچی بودند که تا سال ۱۹۹۹ هم تولید آن‌ها ادامه داشت. ازلحاظ سرعت انتقال داده در جدیدترین نمونه‌ها، آمار ۱،۰۰۰ کیلوبیت‌برثانیه برای درایوهای ۳/۵ اینچی مطرح می‌شود.

فلاپی دیسک‌های ۳/۵ اینچی با ظرفیت بیش از ۱/۴۴ مگابایت در دهه‌ی ۱۹۹۰ به‌شهرت رسیدند؛ البته مشهورترین فرمت همان فلاپی دیسک‌های HD بودند که ۱/۴۴ مگابایت ظرفیت داشتند. فرمت‌های بعدی به‌صورت زیر معرفی شدند:

• Floptical LS در سال ۱۹۹۱ با ظرفیت ۲۱ مگابایت
• Superdisk LS-120 در سال ۱۹۹۶ با ظرفیت ۱۲۰ مگابایت
• Superdisk Ls-240 در سال ۱۹۹۷ با ظرفیت ۲۴۰ مگابایت
• HiFD در سال ۱۹۹۸ با ظرفیت ۱۵۰ تا ۲۰۰ مگابایت

فرمت‌های نه‌چندان مشهور دیگر فلاپی دیسک اغلب برای دستگاه‌های خاص طراحی شدند. فرمت سه‌اینچی مخصوص کامپیوتر و پردازنده‌ی متن شرکت Amstrad و فرمت دواینچی معروف به Video Floppy مخصوص دوربین‌های Mavica شرکت سونی بود. فوجی‌فیلم هم فرمتی مشابه و انحصاری برای دوربین‌های Zenith Minisport خود معرفی کرد.

ساختار فلاپی دیسک

فلاپی دیسک‌های ۸ و ۵/۲۵ و ۳/۵ اینچی ساختاری مشابه دارند؛ اما نمونه‌های ۳/۵ اینچی با کمی بهینه‌سازی در روش ساخت و استفاده همراه بودند. در فلاپی دیسک‌های ۸ و ۵/۵ اینچی، جنسی دایره‌ای با پوشش معناطیسی با سوراخ بزرگی در مرکز وجود دارد. این سوراخ بزرگ برای اتصال دیسک به موتور گردان درایور استفاده می‌شود. نوار ذخیره‌سازی دایره‌ای در بسته‌بندی پلاستیکی قرار دارد. دو بریدگی مستطیلی‌شکل در دو طرف بسته‌بندی قرار گرفته است که اتصال هد خواندن/نوشتن درایو را به فلاپی دیسک ممکن می‌کند.

روی نوار معناطیسی اصلی دو پوشش در دو طرف وجود دارد که اصطکاک بین ماده را با پوشش اصلی کاهش می‌دهد. در فلاپی دیسک‌هایی که قابلیت نوشتن هم دارند، بریدگی کوچکی در یک سمت بسته‌بندی دیده می‌شود.

دیسک‌های ۳/۵ اینچی تقریبا همین ساختار را دارند؛ اما حفره‌ی مستطیلی نوشتن و خواندن داده روی آن‌ها با پوششی فلز محافظت می‌شود. به‌محض واردکردن دیسک به درایو، پوشش کنار می‌رود و عملیات هد شروع می‌شود. این دیسک‌ها سوراخ مرکزی ندارند و با خاصیت آهن‌ربایی به موتور اسپیندل درایو متصل می‌شوند. در دیسک‌های ۳/۵ اینچی از موادی همچون اکسیدآهن و اکسیدآهن با پوشش کبالت و فریت‌باریم استفاده می‌شود. روی این دیسک‌‌ها هم انواع بریدگی برای نشان‌دادن قابل‌نوشتن‌بودن یا ظرفیت بیشتر دیده می‌شود.

همان‌طورکه دیدید، فلاپی دیسک یکی از نوآوری‌های انقلابی دنیای کامپیوتر بود. شاید اغلب کاربران امروزی دنیای فناوری حتی تجربه‌ی در دست‌گرفتن فلاپی دیسک را هم نداشته باشند. همچنین، بسیاری از ما هنوز با خاطره‌های نصب سیستم‌عامل یا بازی از روی تعداد زیادی فلاپی دیسک روحیه‌ی نوستالژیک این دنیا را تجربه می‌کنیم. بسیاری دیگر هم در نقاط گوناگون جهان هنوز از این درایوهای مربعی محبوب برای ذخیره‌سازی و انتقال داده استفاده می‌کنند.