آیا با نابودی جوامع و زیرساخت ها، راهی برای ارتباط شبیه به اینترنت خواهیم داشت؟

اگر جوامع و دولت‌ها به شکل امروزی دیگر وجود نداشته باشند و زیرساختی هم توسعه پیدا نکند، باز هم می‌توان از ابزاری مشابه بهره برد؟

دانشمندان و محققان در سرتاسر جهان تلاش می‌کنند تا تا راهی برای ادامه‌دار کردن ساختارهای اینترنتی و کامپیوتری، حتی پس از آخرالزمان توسعه دهند. از مدت‌ها پیش و در تمامی نظریه‌ها و حتی فیلم‌های علمی تخیلی درباره‌ی آینده‌ی پسا آخرالزمان، فناوری، مولفه‌ای اصلی در نظریه‌پردازی بوده است.

بسیاری از کشورها، زیرساخت‌های ارتباطی خود را به گونه‌ای توسعه داده‌اند تا بدترین شرایط قابل تصور را هم تحمل کنند. به‌عنوان مثال، سیستم بزرگراه‌های ایالات متحده به‌گونه‌ای طراحی شده است که در بدترین شرایط و حتی رخ دادن یک نبرد هسته‌ای هم تحمل داشته باشد. شرکت‌های مخابراتی هم از مدت‌ها پیش ساختارهای سوئیچ خود را برای تحمل فشار و بحران‌های گوناگون از بمب‌گذاری تا زمین‌لرزه تقویت کرده‌اند. تمامی آن‌ها تلاش می‌کنند تا مقاومت و پایداری زیرساخت‌های خود را در برترین شرایط، حفظ کنند.

با وجود اقدام‌های پیشگیرانه‌ای که در کشورها و مناطق گوناگون پیاده می‌شود، هنوز نگرانی از برخی از سناریوهای ناشناخته وجود دارد. آینده‌ی آخرالزمانی را تصور کنید که جوامع هم به فروپاشی می‌رسند. در چنین وضعیتی شبکه‌های فناوری و حتی زنجیره‌های تأمین سخت‌افزاری هم به‌صورت موقت یا حتی دائمی از بین می‌روند. اشتباه نکنید. چنین فرضیه‌هایی فقط به فیلم‌های علمی تخیلی مربوط نمی‌شوند. امروزه هم با وجود پیشرفت‌های قابل‌توجه در زیرساخت‌ها، حوادث غیرمترقبه در سرتاسر جهان، برخی اوقات به قطعی گسترده‌ی دسترسی مردم به ساختارهای ارتباطی می‌انجامد. به‌علاوه، مهاجرانی که در سرتاسر جهان از جنگ و فاجعه فرار می‌کنند، اغلب در مناطقی با دسترسی حداقلی به برق و اتصال اینترنتی زندگی می‌کنند. درواقع برای آن‌ها همراه داشتن گوشی‌های موبایل و کامپیوتر برای حفظ ارتباط با جهان پیرامون، کافی نیست. از بحران‌های دیگر می‌توان به حمله‌های دیجیتال به زیرساخت‌های برق و دیگر سیستم‌های حیاتی اشاره کرد که امروزه به‌عنوان ابزارهایی جنگی استفاده می‌شوند و زندگی شهری مردم را هم مختل می‌کنند.

در نظر نگرفتن احتمال بحران در دنیای فناوری، دیگر منطقی نیست. باتوجه‌به شرایط موجود در نقاط گوناگون جهان و چالش‌هایی همچون تغییرات اقلیمی، رخ‌دادن فاجعه‌هایی در سطح از بین رفتن جوامع، دیگر دور از ذهن نیست. به همین دلیل محققان تلاش می‌کنند تا راه‌هایی برای توسعه‌ی فناوری‌های کاربردی با هدف بقا در شرایط بحرانی توسعه‌ دهند. بقایی که حتی با از بین رفتن زیرساخت‌های تأمین نیرو و اینترنت و زنجیره‌های تأمین فناوری هم ممکن شود.

از فیلم‌های عملی تخیلی تا آینده‌ای محتمل

در فیلم‌های علمی تخیلی، همیشه جست‌وجو برای پیدا کردن محصولات صنعتی پیچیده همچون قطعات خودرو، دارو و حتی سوخت، یکی از چالش‌های مردم پسا آخرالزمانی بوده است. فیلم‌ها و بازی‌هایی همچون Mad Max و Walking Dead و Fallout را تصور کنید که نبرد برای بقا در هرکدام از آن‌ها متمرکز بر نبرد برای پیدا کردن نیازهای اساسی و صنعتی پیش می‌رود.

امروز، فناوری دیجیتال به مشخصه‌ای از جامعه‌ی مدرن تبدیل شده است و مانند تلفن و خودرو، یک نیاز همیشگی محسوب می‌شود. مهندسان و دانشمندان به‌خاطر همین نیاز اساسی درحال تفکر و برنامه‌ریزی جدی پیرامون منابع پردازشی و فناورانه هستند. آن‌ها منابعی را دنبال می‌کنند که در آینده‌ای پس از فروپاشی جوامع، قابل نجات، نگه‌داری و کاربردی هستند.

محققان دانشگاه کالیفرنیا در اروین، دانشگاه ایندیانا و دفتر مطالعات اقتصادی وزارت بازرگانی ایالات متحده در سال ۲۰۱۲ مطالعاتی گسترده روی راهکارهای بقای فناوری در دوران پسا آخرالزمان انجام دادند. آن‌ها راهکارهای متنوعی از توسعه‌ی فناوری برای مدیریت زیرساخت‌های تأمین برق کوچک، بهینه‌سازی معامله‌ها و تراکنش‌های پایاپای و مدیریت اطلاعات پیرامون غذا و کشاورزی را پیشنهاد داده‌اند. در دوران احتمالی که فناوری‌های ارتباطی با بحران جدی روبه‌رو می‌شوند، منابع پردازشی هم بسیار کمیاب خواهند بود. درنتیجه باید در نگه‌داری اطلاعات نیز اولویت‌هایی تعیین شود. به‌عنوان مثال، بیل تاملینسون از دانشگاه کالیفرنیا در اروین در طرحی پیشنهاد می‌دهد که جوامع خرد در دوران پس از فروپاشی، منابع اطلاعاتی مهم همچون ویکی‌پدیا را بین خود تقسیم کنند و هرکدام، نگه‌داری بخشی از منابع را برعهده بگیرد.

درکنار سناریوهایی همچون برخورد شهاب‌سنگ و جنگ هسته‌ای و موارد مشابه، رخدادهای دیگری هم در نطریه‌پردازی دانشمندان دیده می‌شوند. به‌عنوان مثال آن‌ها پیش‌بینی می‌کنند که برخی جوامع به‌مرور و به دلایل گوناگون رو به فروپاشی بروند. روندی تدریجی که به‌خاطر کاهش قدرت تجارت، ارتباطات و استانداردهای زندگی در یک جامعه، شاید در چند نسل رخ بدهد. در چنین شرایطی، فناوری فراتر از ابزارهای پایه‌ای (و حتی سلاح‌ها) برای بقای مردم اهمیت پیدا می‌کند. درواقع در فروپاشی تدریجی جوامع، اهمیت فناوری بسیار بیشتر می‌شود. درحالی‌که در فروپاشی‌های ناگهانی مثلا براساس حوادث طبیعی یا رخدادهای دیگر، نیازهای اولیه مانند غذا و سوخت اهمیت پیدا می‌کنند.

یکی از شرایط احتمالی که دانشمندان در دوران پس از فروپاشی جوامع پیش‌بینی می‌کنند، دراختیار داشتن گجت‌های کاربردی نزد مردم است. درواقع آن‌ها می‌گویند شاید مردم پس از فروپاشی جوامع هنوز گوشی هوشمند و تبلت و لپ‌تاپ خود را در دست داشته باشند و با استفاده از شبکه‌های محلی برق یا ژنراتور، نیروی آن‌ها را تأمین کنند. مشکل اصلی، در نیاز به اتصال به اینترنت دیده می‌شود که شاید در شرایط پسا آخرالزمانی وجود نداشته باشد. بدون اینترنت، داده‌ها و اطلاعاتی که در سرویس‌های ابری ذخیره شده‌اند به‌صورت موقتی یا دائمی از دسترس خارج می‌شوند. البته کاربران می‌توانند داده‌های خود را به‌صورت محلی ذخیره کنند یا ازطریق شبکه‌های محلی یا منطقه‌ای با هم ارتباط داشته باشند. درنهایت استفاده از دستگاه‌های امروزی در آخرالزمان فرضی ممکن خواهد بود، اما به‌هیچ‌وجه آسان نیست.

فناوری ارتجاعی برای دنیای بحران‌زده

بسیاری از فرضیه‌هایی که دانشمندان برای آینده‌ی جهان و فناوری‌های مورد استفاده در آن مطرح می‌کنند، حدس و گمان هستند. درواقع هیچ‌گاه نمی‌توان پیش‌بینی‌های دقیقی پیرامون نحوه‌ی استفاده از فناوری در دوران پس از بحران‌های اجتماعی مطرح کرد و هر پیش‌بینی، امکان رخ دادن دارد. البته درنهایت دلایلی مهم برای مطالعه‌ی شرایط جهان پس از بحران‌های بین‌المللی وجود دارد. نگاه بلندمدت و تفکر درباره‌ی جهانی بدون اینترنت و آسودگی‌های مدرن، به توسعه‌ی راهکارهایی برای بحران‌های کوتاه‌مدت نیز می‌انجامد. با چنین برنامه‌ریزی‌هایی، می‌توان برای شرایط بحرانی مانند حوادث طبیعی منجر به قطع دسترسی به زیرساخت ارتباطی، آماده شد.

برخی از محققان اعتقاد دارند در دنیای پس از بحران عمومی، مردم به‌مرور توسعه‌ی زیرساخت‌های ارتباطی محلی را شروع می‌کنند و حتی با رادیوهای دستی، ارتباط برقرار خواهند کرد. درحال‌حاضر هم رادیوهای آماتوری به‌عنوان راهکارهای ارتباطی اورژانسی در شرایط عدم دسترسی به راهکارهای مدرن‌تر پیشنهاد می‌شوند. برخی دستگاه‌ها هم از ارتباط‌های بی‌سیم موسوم به شبکه‌های مش وایرلس بهره می‌برند. در این نوع از ارتباط، دستگاه‌ها به‌جای وابسته بودن به یک اینترنت مرکزی، پیام‌ها را به ترتیب به یکدیگر ارسال می‌کنند تا به مقصد نهایی رسد. راهکارهای مذکور، در سال ۲۰۱۲ و طوفان سهمگینی که نیویورک را در نوردید، استفاده شدند و مفید هم بودند.

با وجود توسعه‌ی راهکارهای ابتدایی برای بقا در دوران بدون دسترسی به اینترنت سراسری، هنوز استفاده‌ی طولانی‌مدت از دستگاه‌ها چالشی مهم محسوب می‌شود. منابع نیروی برق در شرایط بحرانی پایداری آن‌چنانی ندارند و به سخت‌افزارها فشار وارد می‌کنند. ازطرفی در شرایط مذکور احتمالا نرم‌افزارها زودتر دچار بحران می‌شوند. داده‌ها که شامل کدهای برنامه‌نویسی هم می‌شوند، احتمالا در گذر زمان و به‌خاطر اشکال در سخت‌افزار نگهدارنده، تخریب خواهند شد. درنهایت می‌توان پیش‌بینی کرد که اپلیکیشن‌ها در چنین شرایطی کارایی کامل نداشته باشند.

از رخدادهای احتمالی دیگر در دنیای بدون زیرساخت اینترنت می‌توان به احتمال توسعه و گسترش بیشتر بدافزارها اشاره کرد که در شرایط عدم دسترسی به ابزارهای امنیتی مناسب، خطرهای بیشتری ایجاد می‌کنند. ابزارها و داده‌های ابری هم قطعا با چالش روبه‌رو می‌شوند. نرم‌افزارهای دیگر که هرازچندگاهی به ارتباط با یک سرور مرکزی نیاز پیدا می‌کنند، احتمالا با اختلال روبه‌رو می‌شوند. به‌عنوان مثال نرم‌افزاری کاربردی را تصور کنید که برای بررسی پرداخت حق اشتراک، در دوره‌های مشخص به سرور شرکت سازنده متصل می‌شود. به‌خاطر همین موارد، دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که شاید نرم‌افزارهای متن‌باز محبوبیت بیشتری پیدا کنند و مجوزهای تقلبی هم برای نرم‌افزارهای دیگر، فراوان‌تر شوند.

سخت‌افزارهایی که قابلیت تعمیر آسان دارند، در دوران پسا آخرالزمانی محبوبیت و ارزش بالایی خواهند داشت. البته متأسفانه تولیدکننده‌های امروزی، برای منافع مالی و بهبود قیمت‌گذاری محصولات الکترونیکی، آن‌ها را کوچک‌تر و سبک‌تر می‌سازند و به‌مرور، قابلیت‌های ماژولار هم در آن‌ها از بین می‌رود. به همین دلیل آن‌هایی که از بحران جهانی جان به در برده‌اند، احتمالا در تعمیر و بازیابی تجهیزات امروزی با چالش روبه‌رو می‌شوند. شاید افرادی که نظریه‌پرداز و فعال جدی بقا در دوران پس از بحران هستند، به‌مرور در راضی کردن شرکت‌ها برای ساختن محصولاتی انعطاف‌پذیرتر موفق شوند. چنین روندی اکنون در دنیای شهرسازی و معماری دیده می‌شود و مهندسان، ساختمان‌هایی با ارتجاع‌پذیری بهتر در مواقع احتمالی بحران، طراحی می‌کنند.

برخی از قطعات کامپیوتری، تا سال‌ها دوام خواهند داشت. به‌عنوان مثال، پنل‌های خورشیدی و درایوهای حالت جامد احتمالا ماندگاری بیشتری دارند؛ اما قطعاتی همچون فن‌های کامپیوتری، باتری‌ها و هارد درایوهای سنتی عمر زیادی ندارند. چنین قطعاتی به تعمیر و جایگزینی سریع نیاز پیدا خواهند کرد. البته اگر قطعات و تخصص موردنیاز برای تعمیر آن‌ها، وجود داشته باشد. درواقع همان‌قدر که وجود قطعات جانبی و تعمیری الزامی به‌نظر می‌رسد، حضور نیروهای متخصص و ماهر در تعمیر و جایگزینی قطعات نیز حیاتی محسوب می‌شود. محققان می‌گویند بدون آموزش هدفمند و نگه‌داری مهارت‌های این‌چنینی در جوامع، در بسیاری از مناطق با بحران‌های جدی‌تر روبه‌رو خواهیم شد.

ساختن سیستم‌عامل مقاوم در برابر فروپاشی

پروژه‌ی متن‌بازی به‌نام Collapse OS توسعه یافته است که ویرجیل دوپراس، برنامه‌نویسی اهل کبک آن را مدیریت می‌کند. سیستم‌عامل مذکور، متمرکز بر دستگاه‌های پردازشی توسعه پیدا می‌کند که در دوران پس از فروپاشی جوامع، به‌راحتی بتوان آن‌ها را بازیابی کرد. این سیستم‌عامل ساختار ساده‌ای دارد و می‌توان آن را روی سخت‌افزارهای پایه‌ای قدیمی همچون کنسول بازی سگا هم اجرا کرد. وظایف ساده و پایه‌ای همچون خواندن و نوشتن فایل‌های متنی و دسترسی به داده‌های ذخیره‌شده در دیسک‌ها و درایوهای قدیمی، در Collapse OS به‌راحتی انجام می‌شود.

دوپراس درباره‌ی سیستم‌عامل متن‌باز می‌گوید:

وقتی منابع برق و نیرو با چالش روبه‌رو شوند، قطعات الکترونیکی فشار بیشتری را تحمل می‌کنند و احتمالا عمر کوتاه‌تری نسبت به شرایط کنونی خواهند داشت. این باعث می‌شود که ماشین‌های قدیمی ارزش زیادی پیدا کنند، چون طراحی ساده‌تری دارند و راحت‌تر از دستگاه‌های مدرن، تعمیر می‌شوند.

سیستم‌عامل Collapse طبق گفته‌ی سازنده‌اش امکان اجرا روی تراشه‌های ابتدایی کامپیوتری را دارد که به‌نام میکروکنترلر شناخته می‌شوند. این تراشه‌های ساده تقریبا در تمامی دستگاه‌های الکترونیکی یافت می‌شوند. میکروکنترلرها در کاربردهای گوناگون از آبیاری تا تأمین نیرو و امنیت و تصفیه‌ی آب، ارزشمند هستند. دوپراس درنهایت صرف‌نظر از کاربردی بودن سیستم‌عامل می‌گوید که Collapse OS در بحران‌هایی با ابعاد مشخص کاربرد دارد. از نظر او اگر بحران آن‌چنان بزرگ نباشد، سیستم‌عامل روی تراشه‌های ساده کاربردی ندارد. اگر هم با بحرانی بسیار عظیم روبه‌رو باشیم که چالش‌های زیستی اهمیت بیشتری داشته باشند، باز همچنین سیستم‌عاملی کاربرد ندارد.

درنهایت فناوری ارتجاعی با قابلیت‌های انعطاف‌پذیری بیشتر، در دوران‌های بحرانی بسیار کاربردی خواهد بود. حتی بحران‌هایی همچون حوادث طبیعی یا اجتماعی که دسترسی به اینترنت و زیرساخت‌های نیرو را مختل می‌کنند، با بهره‌مندی از فناوری متمرکز بر بقا، ساده‌تر گذرانده می‌شوند. هرچقدر هم که آینده‌ی آخرالزمانی را تخیلی تصور کنیم، عده‌ای برای آن آماده می‌شوند و با نظریه‌پردازی و توسعه‌ی راهکار، بقای جامعه‌ی بشری را نشانه رفته‌اند.