کم‌خونی و علائم کم‌خونی قطعا می‌توانند دردسرساز باشند و مشکلات زیادی را به وجود آورند. برای مقابله با کم‌خونی باید به خوبی آن را بشناسید.
یکی از مشکلاتی که ممکن است در طول زندگی برای افراد زیادی ایجاد شود، کم‌خونی است. در حقیقت کم‌خونی زمانی رخ می‌دهد که تعداد گلبول‌های قرمز در حال گردش در بدن، کاهش پیدا کند؛ این بیماری را می‌توان شایع‌ترین اختلال خونی هم معرفی کرد.
بر اساس نتایج یکی از پژوهش‌های منتشرشده در نشریه The Lancet، تقریبا یک‌سوم جهان به یک نوع از کم‌خونی مبتلا هستند؛ البته نتایج این پژوهش در سال ۲۰۱۵ میلادی منتشر شد. معمولا این بیماری به دلیل سایر موارد بهداشتی ایجاد می‌شود که در تولید سلول‌های قرمز سالم بدن تداخل دارند یا میزان خرابی و از بین رفتن سلول‌ها را افزایش می‌دهد. در این مقاله قصد داریم مشکل کم‌خونی را به صورت کامل، کالبدشکافی کنیم.
شایع‌ترین علائم و نشانه‌های کم‌خونی، خستگی است. البته نشانه‌های دیگری هم می‌توانند حکایت از وجود مشکل کم‌خونی در افراد داشته باشند که عبارتند از:
افرادی هم که مبتلا به کم‌خونی خفیف هستند هم ممکن است علائم اندکی را تجربه کنند. البته این امکان هم وجود دارد که هیچگونه علائمی را تجربه نکنند.
بدن انسان برای ادامه حیات خود نیازمند RBCs بوده که در حقیقت همان هموگلوبین شناخته می‌شود. هموگلوبین انتقال‌دهنده پروتئین پیچیده‌ای بوده که به مولکول‌های آهن متصل است. این مولکول‌های پیچیده وظیفه انتقال اکسیژن از ریه به سایر نقاط بدن را بر عهده دارند؛ بنابراین کاملا واضح است نقش آن‌ها تا چه اندازه حیاتی است.
برخی شرایط بهداشتی می‌تواند منجر به پایین آمدن سطح گلبول‌های قرمز خون شود. کم‌خونی در انواع مختلفی وجود دارد و حتی برخی از آن‌ها هم علت خاصی ندارند. این مسئله باعث می‌شود تشخیص کم‌خونی در برخی افراد، دشوار شود.
اگر بخواهیم شما را با سه علت اصلی کم‌خونی آشنا کنیم، قطعا موارد زیر از مهم‌ترین آن‌ها به حساب می‌آیند. البته سعی کردیم موارد مهم را به صورت کامل تشریح و مورد بررسی قرار دهیم.
کم‌خونی به دلیل فقر آهن را می‌توان به عنوان یکی از شایع‌ترین انواع کم‌خونی معرفی کرد و معمولا علت اصلی آن هم کاهش واحدهای خونی است. کمبود آهن در خون باعث ایجاد این مشکل می‌شود.
هنگامی که بدن واحدهای مهم خونی را از دست دهد، آب را از بافت‌های فراتر از جریان خود می‌کشد تا بتواند عروق خونی را پر کند. این آب اضافی باعث رقیق شدن خون خواهد شد و نتیجه آن هم کاهش تعداد RBC است.
ریزش واحدهای خونی می‌تواند حاد، سریع یا مزمن باشد. برخی از دلایل ریزش سریع واحدهای خونی را می‌توان جراحی، زایمان یا تروما عنوان کرد. از دست دادن مزمن واحدهای خونی می‌تواند در بیشتر اوقات، علت اصلی کم‌خونی باشد. این بیماری می‌تواند به علت زخم معده، سرطان یا نوع دیگری از تومور اتفاق بیفتد.
سایر دلایل کم‌خونی ناشی از ریزش واحدهای خونی را می‌توان موارد زیر عنوان کرد:
آهن می‌تواند در حفظ بسیاری از عملکردهای بدن همانند انرژی و تمرکز کلی، موثر باشد. البته نباید از فرایندهای دستگاه گوارش، سیستم ایمنی و تنظیم دمای بدن هم غافل شویم. معمولا فواید آهن تا زمانی که یک فرد به رشد کامل نرسد، مورد توجه قرار نمی‌گیرد و همین مسئله ممکن است باعث ایجاد خستگی، تپش قلب، رنگ پریدگی پوست و نفس نفس زدن شود.
حجم خون و تولید گلبول‌های قرمز در دوران بارداری به صورت چشمگیری افزایش می‌یابد تا جنین در حال رشد با اکسیژن و مواد مغذی تامین شود؛ این مسئله را می‌توان به عنوان علت اصلی افزایش تقاضای افراد برای مصرف آهن عنوان کرد.
در حقیقت بدن انسان به طور معمول و در دوران بارداری، جذب آهن را به حداکثر خواهد رساند که همین مسئله می‌تواند در کمبود آهن تاثیر داشته باشد. کمبود آهن در دوران بارداری می‌تواند خطر زایمان زودرس یا پایین بودن وزن نوزاد را افزایش دهد. همچنین ذخیره کم مقادیر آهن هم می‌تواند در اختلال رشد شناختی یا رفتاری نوزادان هم تاثیرگذار باشد. زنان بارداری که دچار فقر آهن هستند، شرایط بهتری برای ابتلا به عفونت‌ها را دارند؛ علت اصلی این موضوع را می‌توان پشتیبانی آهن از سیستم ایمنی بدن عنوان کرد. واضح است که مصرف مکمل‌های آهن برای زنان بارداری که دچار کمبود آهن هستند، واجب و ضروری است، اما باید زیر نظر پزشک این مصرف مکمل آهن انجام شود.
وجود مقادیر کافی آهن در رژیم غذایی می‌تواند در بازده مصرف انرژی هم تاثیرگذار باشد. آهن حامل اکسیژن به عضلات و مغز است. همچنین برای عملکرد ذهن و جسم هم بسیار موثر و البته قابل توجه است. سطح پایین آهن می‌تواند منجر به عدم تمرکز، افزایش تحریک‌پذیری و کاهش استقامت شود.
کمبود آهن در میان ورزشکاران، علی‌الخصوص ورزشکاران زن به مراتب بیشتر دیده می‌شود. به نظر می‌رسد این مسئله در ورزشکاران زن فعال در رشته‌های استقامت هم در برابر سایر فعالیت‌های ورزشی، نمود بیشتری دارد. برخی پژوهشگران معتقدند بانوان فعال در رشته‌های استقامت باید ۱۰ میلی‌گرم آهن بیشتر از حد مجاز در هر روز مصرف کنند.
کمبود آهن در ورزشکاران موجب کاهش عملکرد ورزشی و تضعیف فعالیت سیستم ایمنی بدن خواهد شد. کمبود هموگلوبین می‌تواند عملکرد بدن را هنگام فعالیت ورزشی کاهش دهد، زیرا توانایی بدن در انتقال اکسیژن به عضلات کاهش پیدا خواهد کرد.
در بزرگسالان، دوز مکمل‌های خوراکی می‌تواند به اندازه ۶۰ الی ۱۲۰ میلی‌گرم در روز باشد. این دوزها به طور معمول برای زنانی که باردار هستند و از نظر میزان آهن وضعیت خوبی ندارند، اعمال می‌شود. ناراحتی معده را می‌توان به عنوان یکی از مشکلات پیرامون مصرف مکمل آهن عنوان کرد، بنابراین تقسیم دوزها در طول روز می‌تواند سودمند باشد.
بزرگسالانی که دارای سیستم گوارش سالم هستند، ممکن است در معرض خطر بیشتری قرار داشته باشند؛ این خطر ناشی از وجود مقادیر زیاد آهن در بدن است. همچنین افراد مبتلا به اختلال ژنتیکی هموکروماتوز هم در شرایط خوبی قرار ندارند و علت آن را می‌توان جذب آهن بیشتر از غذا عنوان کرد.
این مسئله می‌تواند باعث تجمع آهن در کبد و سایر بخش‌های بدن شود. همچنین ممکن است موجب ایجاد رادیکال‌های آزاد شود که در نهایت باعث آسیب‌رسانی به کبد، قلب و لوزالمعده خواهد شد. البته خطر ابتلا به برخ از سرطان‌ها را هم افزایش خواهد داد.
فراموش نکنید که مصرف مکرر مکمل‌های آهن به طور همزمان می‌تواند موجب ایجاد تهوع، استفراغ و درد معده شود، علی‌الخصوص اگر مکمل همراه با غذا مصرف نشود. در موارد بسیار شدید هم مصرف بیش از حد آهن می‌تواند نارسایی اندام، خونریزی داخلی، اغماء، تشنج و حتی مرگ را به دنبال داشته باشد.
برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصرف زیاد آهن می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد. همچنین تحقیقات دیگری هم وجود دارد که نشان می‌دهد میزان بالای آهن می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع دوم را افزایش دهد.
در هر صورت این موارد را باید به عنوان ریسک‌های مربوط به مصرف آهن در نظر داشته باشید که البته تمام هم نشده‌اند. اخیرا دانشمندان تحقیقاتی را پیرامون نقش احتمالی آهن اضافی در پیشرفت بیماری‌های عصبی همانند آلزایمر و پارکینسون آغاز کرده‌اند. این احتمال وجود دارد که آهن در آسیب مغزی نقش مستقیم داشته باشد؛ نتیجه این موضوع را می‌توان خونریزی در مغز عنوان کرد.
جالب است بدانید نتایج برخی پژوهش‌ها روی موش‌های آزمایشگاهی حکایت از تاثیر دوز بالای آهن روی افزایش احتمال ابتلا به آرتروز داشته است.
در صورتی که پزشکان تشخیص دهند یک فرد دارای مقادیر بالای آهن در بدن است، امکان دارد آزمایش آهن سرم را تجویز کنند. در ادامه شما را با محدوده طبیعی آهن در بدن آشنا خواهیم کرد.
آزمایش آهن سرم راهی برای پزشکان فراهم می‌کند تا بتوانند میزان آهن در بدن یک فرد را تشخیص دهند. در این آزمایش از سرم استفاده می‌شود؛ سرم مایعی است که پس از خارج کردن سلول و لخته‌های خون از یک نمونه خونی باقی می‌ماند. هدف اصلی این آزمایش این است که پزشکان از وضعیت و محدوده طبیعی و غیر طبیعی آهن در بدن انسان، اطمینان حاصل کنند. در حقیقت کمبود و میزان بالای آهن در خون می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی شود.
نتایج آزمایش آهن سرم می‌تواند در تشخیص و معالجه هرگونه علائم افراد، عملکرد موثر داشته باشد. آن‌ها به طور معمول هم انواع دیگر آزمایش‌های سرم مربوط به آهن را انجام می‌دهند. نمونه خون شما پس از مراجعه به آزمایشگاه توسط پزشک یا پرستار از بازو گرفته می‌شود و برای آزمایش به واحدهای مربوطه ارسال خواهد شد.
این آزمایش می‌تواند سطح کل آهن موجود در سرم را با واحد میکروگرم در هر دسی لیتر خون نمایش دهد. علاوه بر تست آهن سرم، بسیاری از افراد هم آزمایش سطح ترانسفرین سرم را انجام می‌دهند که نوعی پروتئین بوده و وظیفه انتقال آهن در خون را برعهده دارد.
سطح ترانسفرین می‌تواند به پزشک کمک کند تا مشخص کند آهن زیادی در خون وجود دارد. واحد اندازه‌گیری ترانسفرین هم میلی‌گرم در دسی لیتر است.
وجود مقادیر خیلی زیاد و خیلی کم آهن در بدن، می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. مقادیر پایین می‌تواند نشانگر این باشد که فرد در رژیم غذایی خود به اندازه کافی، آهن مصرف نمی‌کند یا به صورت صحیح مورد پردازش قرار نگرفته است.
برای خانم‌ها هم ممکن است چرخه‌های سنگین قاعدگی موجب کاهش سطح آهن در بدن شود. سایر عواملی که می‌توانند باعث پایین آمدن سطح آهن در بدن شوند را می‌توان موارد زیر عنوان کرد:
وجود مقادیر بالای آهن در بدن می‌تواند به علت مصرف زیاد آهن توسط افراد باشد. همچنین در صورت ابتلا به بیماری هموکروماتوز ارثی هم وقوع این پدیده امکان‌پذیر است.
دلایل وجود مقادیر بالای آهن شامل موارد زیر می‌شود:
مغز استخوان یک بافت نرم و اسفنجی در مرکز استخوان بوده و نقش بسیار مهمی در ایجاد RBC ایفاء می‌کند. در حقیقت این بخش از بدن انسان موجب تولید مغز سلول‌های بنیادی بوده که می‌توانند به گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت تبدیل شوند.
البته مغز استخوان هم آسیب‌پذیر است؛ به عنوان مثال بیماری سرطان خون می‌تواند روی مغز استخوان تاثیرگذار باشد؛ این یک نوع از انواع سرطان بوده که موجب تولید گلبول‌های سفید بیش از حد و غیرطبیعی شده و در نهایت تولید RBCs را با اختلال مواجه خواهد کرد.
مشکلات مغز استخوان می‌تواند موجب کم‌خونی شود. به عنوان مثال کم‌خونی آپلاستیک زمانی رخ می‌دهد که تعداد کمی سلول بنیادی در مغز وجود داشته باشد. در برخی موارد هم کم‌خونی زمانی ایجاد خواهد شد که رشد RBCs به صورت معمولی نباشد و می‌توان به تالاسمی اشاره کرد؛ تالاسمی یک نوع ارثی کم‌خونی شناخته می‌شود.
انواع مختلف کم‌خونی که به علت کاهش یا نقص RBC وجود دارند را می‌توان موارد زیر عنوان کرد:
کم‌خونی سلولی باعث می‌شود که گلبول‌های قرمز همانند هلال، شکل بگیرند. آن‌ها ممکن است سریع‌تر از گلبول‌های قرمز سالم تجزیه شوند یا در رگ‌های خونی کوچک قرار گیرند. این انسداد می‌تواند موجب کاهش سطح اکسیژن شود و در نهایت باعث بروز درد در رگ‌های خونی شود.
این مسئله می‌تواند باعث شود که بدن به دلیل کمبود آهن، تعداد کمی گلبول قرمز تولید کند.
دلایل زیر نقش زیادی در توسعه کم‌خونی ناشی از فقر آهن خواهند داشت:
ویتامین B12 و فولات را می‌توان دو ویتامین ضروری برای تولید RBCs عنوان کرد. در صورتی که یک فرد به مقدار لازم از هر دو ویتامین را مصرف نکند، امکان دارد با کاهش تعداد گلبول قرمز خون مواجه شود. کم‌خونی مگالوبلاستیک و احتقانی را می‌توان به عنوان نمونه‌هایی از کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین معرفی کرد. در صورتی که بدن قادر به جذب موثر ویتامین‌های ذکر شده نباشد، احتمال ایجاد این بیماری هم وجود دارد؛ این نوع کم‌خونی را بیشتر در افراد مسن مشاهده می‌کنیم.
برخی از علائم کم‌خونی را می‌توان موارد زیر عنوان کرد:
البته نباید عوارض طولانی مدت را هم نادیده گرفت که شامل موارد زیر می‌شود:
مصرف مواد غذایی زیر می‌تواند روش درمان خوبی برای رفع کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین باشد.:
توجه داشته باشید که ویتامین C هم نقش زیادی در جذب آهن توسط بدن دارد. شما می‌توانید این ویتامین را با مصرف فلفل قرمز، پرتقال، توت فرنگی و کلم بروکلی به دست آورید. با این که در برخی موارد و شرایط حساس، امکان دارد بیماران نیازمند دریافت واحدهای خونی باشند، اما تغییر در رژیم غذایی می‌تواند باعث رفع مشکل کم‌خونی شود.
در صورتی که تغییرات رژیم غذایی نتواند باعث رفع مشکل کم‌خونی شود، پزشکان با تجویز مکمل‌ها سعی خواهند کرد تا این مشکل را رفع کنند. معمولا این مکمل‌ها به صورت خوراکی مصرف می‌شوند، اما ممکن است به دلیل شرایط سخت برخی افراد، مکمل‌ها از طریق تزریق وارد بدن شوند. همچنین در موارد بسیار شدید هم انتقال خون لازم است.
یکی از روش‌های جبران کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین را می‌توان مصرف مکمل آهن عنوان کرد، اما بهتر است آن‌ها را با آب پرتقال مصرف کنید، زیرا ویتامین C موجود در آب به بدن کمک می‌کند تا بتواند مواد معدنی را بهتر جذب کند. مکمل‌های آهن می‌توانند عوارض جانبی همانند یبوست، اسهال، درد شکم، حالت تهوع، سوزش قلب و مدفوع سیاه را رقم بزنند.
ویتامین B12 هم در کنار مواد غذایی که توضیح دادیم قابل جذب برای بدن خواهد بود، اما مکمل‌های آن در دسترس قرار دارد. همچنین فولات هم تاثیر بسیار زیادی در رفع کم‌خونی دارد تا جایی که امکان دارد برخی بیماران نیازمند مصرف فولات به مدت ۴ ماه باشند. این دسته از افراد می‌توانند مصرف مکمل‌های اسید فولیک را در دستور کار قرار دهند، اما این کار را باید با تجویز پزشک انجام داد؛ در حقیقت مصرف خودسرانه آن توصیه نمی‌شود.
معمولا پزشکان مکمل‌های آهن و اسید فولیک را در دوران بارداری تجویز می‌کنند. یک متخصص بهداشت و درمان می‌تواند دوزهای خاصی از این مکمل‌ها را برای بیماران تجویز کند. توجه داشته باشید برخی مکمل‌ها ممکن است تداخل دارویی داشته باشند و برای این حالت، باید با پزشک مربوطه مشورت کرد.
طول عمر این سلول‌ها به طور معمول در رگ‌های خونی، ۱۲۰ روز است، اما بدن ممکن است قبل از گذراندن چرخه طبیعی اقدام به نابودی آن‌ها کند. یکی از انواع کم‌خونی‌های ناشی از بین رفتن RBCs را می‌توان کم‌خونی همولیتیک خودایمنی معرفی کرد. این مشکل هنگامی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن، گلبول‌های قرمز خون را به عنوان یک ماده خارجی شناسایی کرده و به آن‌ها حمله می‌کند.
عوامل بسیار زیادی می‌توانند موجب تجزیه بیش از حد RBC شوند که در میان آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
طیف وسیعی از درمان‌های کم‌خونی وجود دارند و هر کدام از آن‌ها هم سعی می‌کنند تعداد گلبول‌های قرمز خون را افزایش دهند. این کار می‌تواند باعث افزایش میزان اکسیژن در خون هم شود.
کم‌خونی ناشی از فقر آهن: مکمل‌های آهن و تغییر در رژیم غذایی می‌تواند بسیار موثر باشد. در صورت لزوم، پزشکان می‌توانند با تجویز برخی از آزمایش‌ها، علت اصلی خونریزی‌های بیش از حد را شناسایی و مورد بررسی قرار دهند.
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین: درمان‌ها می‌تواند شامل مکمل‌های غذایی و ویتامین B12 باشد. با مصرف این موارد می‌توان تا حد زیادی از ابتلا به کم‌خونی جلوگیری کرد.
تالاسمی: درمان‌ها شامل مکمل‌های اسید فولیک، کپسول آهن و برای برخی افراد هم انتقال خون یا پیوند مغز استخوان خواهد بود. این روش‌ها را می‌توان به عنوان موثرترین روش‌های درمان کم‌خونی ناشی از بیماری ارثی تالاسمی عنوان کرد.
کم‌خونی ناشی از بیماری مزمن: پزشکان برای حل بیماری زمینه‌ای، تمرکز خواهند کرد. در حقیقت برخی از بیماری‌های زمینه‌ای می‌تواند باعث بروز کم‌خونی مزمن شود.
کم‌خونی آپلاستیک: درمان این مشکل می‌تواند با انتقال خون یا پیوند مغز استخوان حل شود.
کم‌خونی سلولی: در حالت عادی درمان این نوع از کم‌خونی شامل اکسیژن درمانی، داروهای تسکین‌دهنده درد و مایعات وریدی است، اما استفاده از آنتی بیوتیک‌ها، مکمل‌های اسید فولیک، انتقال خون و داروی سرطانی با نام هیدروکسی اوره هم می‌تواند کارساز باشد.
کم‌خونی همولیتیک: برنامه درمانی ممکن است شامل داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن، عفونت‌ها و پلاسمایفرز باشد که موجب فیلتر خون خواهد شد.
رژیم‌های غذایی: در صورتی که کمبودهای غذایی به عنوان علت اصلی کم‌خونی شناخته می‌شوند، مصرف غذاهای غنی از آهن به شما کمک می‌کند. به عنوان مثال می‌توان مواد غذایی زیر را سرشار از آهن توصیف کرد:
بد نیست بدانید که برخی عوامل هم تاثیر زیادی در افزایش آمار ابتلا خواهند داشت که شامل موارد زیر می‌شوند:
روش‌های مختلفی برای تشخیص کم‌خونی وجود دارد، اما متداول‌ترین روش را می‌توان آزمایش خون دانست که به CBC هم شناخته می‌شود. این آزمایش تعدادی از مولفه‌ها را شامل می‌شود:
CBC می‌تواند نشانه‌ای از سلامتی کلی جسمانی شما باشد. همچنین می‌تواند به پزشک در تشخیص شرایط زمینه‌ای همانند سرطان خون یا بیماری‌های کلیوی هم کمک کند. در صورتی که میزان RBC، هموگلوبین و هماتوکریت پایین‌تر از حد طبیعی باشد، فرد موردنظر به احتمال زیاد به نوعی از کم‌خونی مبتلا شده است. با این وجود، امکان دارد نتایج آزمایش خون یک فرد خارج از محدوده سلامت باشد. آزمایش CBC را نمی‌توان یک نتیجه قطعی برای تشخیص معرفی کرد، اما می‌تواند یک نقطه شروع مفید باشد.
کم‌خونی زمانی رخ می‌دهد که تعداد کمی گلبول قرمز در بدن در حال گردش باشد. این مسئله باعث کاهش میزان اکسیژن بدن خواهد شد و در نهایت می‌تواند منجر به بروز علائمی همانند خستگی، رنگ پریدگی پوست، درد در قفسه سینه و نفس نفس زدن‌های مداوم شود.
بیشتر از ۴۰۰ نوع از انواع مختلف کم‌خونی وجود دارد که علل شایع آن‌ها را می‌توان ریزش واحدهای خون، کاهش یا اختلال در تولید RBC و از بین رفتن آن‌ها عنوان کرد. همانطور که گفته شد، شایع‌ترین نوع کم‌خونی هم فقر آهن است. گاهی وقت‌ها به دلیل مصرف رژیم غذایی فاقد مواد مغذی، بیماری کرون یا استفاده از داروهای خاص هم ممکن است شاهد کم‌خونی باشیم.
پزشکان می‌توانند با تجویز آزمایش خون CBC، کم‌خونی را تشخیص دهند. البته بسته به نوع کم‌خونی، درمان می‌تواند متفاوت باشد، اما ممکن است شامل تجویز مصرف مکمل‌های آهن یا ویتامین، داروها، انتقال خون و پیوند مغز استخوان شود. با این حال، تغییر رژیم غذایی می‌تواند روش بسیار خوبی برای رفع مشکل کم‌خونی باشد.
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها