استرلیزه و پاستوریزه چه تفاوت هایی با هم دارند؟

با پاستوریزه کردن محصولات باکتری های بیماری زا از بین می روند

تفاوت استرلیزه با پاستوریزه چیست؟ 

تفاوت پاستوریزه و استرلیزه را می توان از لحاظ کاربرد ، تعریف ، انواع عمر مفید و … مقایسه کرد. در ادامه با این دو اصطلاح آشنا می شویم و به تفاوت هایی که با هم دارند می پردازیم.

پاستوریزه چیست؟

پاستوریزه فرآیندی است که طی آن باکتری های بیماری زا با حرارت دادن در دما و بازه زمانی مشخص از بین می روند. در این فرآیند تنها اشکال رویشی باکتری ها از بین می روند و بعد از پاستوریزه کردن ، محصولات باید در یخچال نگه داری شوند تا از گسترش تخم باکتری ها جلوگیری به عمل آید.

دامنه دمای پاستوریزه کردن محصولات ، معمولا از 62 تا 100 درجه سانتی گراد است. زمان این فرآیند می تواند از یک ثانیه تا نیم ساعت متغیر باشد.

با توجه به دما و زمان فرایند پاستوریزه به صورت زیر انجام می شود.

پاستوریزه خمی یا دسته ای : این فرایند در درمای 63 درجه و در نیم ساعت انجام می شود.

فرایند پاستوریزه کردن

پاستوریزه HTST ( زمان کوتاه با حرارت زیاد ) :  این فرایند در دمای 72 درجه سانتی گراد به مدت 15 ثانیه انجام می شود.

پاستوریزه HHST ( زمان کوتاه با حرارت بالا ) : در این فرایند با دمای  89 درجه سانتی گراد برای 1.0 ثانیه ، 90 درجه سانتی گراد برای 0.5 ثانیه ، 96 درجه سانتی گراد برای 0.05 ثانیه و 100 درجه سانتی گراد برای 0.01 ثانیه و ….

برای اهداف مختلف از روش های مختلف پاستوریزه کردن استفاده می شود. انتخاب روش پاستوریزه کردن محصول به نوع ، حجم ، هدف ، میکروارگانیسم های مورد نظر ، تجهیزات در دسترس و موارد دیگر بستگی دارد.

• پاستوریزه خمی یا دسته ای ، عمدتا در صنایع غذایی کاربرد دارد و هدف آن از بین بردن میکروارگانیسم های بیماری زا و افزایش عمر مفید محصولات است. این روش میکروارگانیسم را از بین می برد ، اما بیشتر خواص فیزیکی و شیمیایی محصولات غذایی را حفظ می کند. از این روش برای تولید شیر ، آبجو و موارد دیگر استفاده می شود.

• پاستوریزه در دمای بالا می تواند باعث از بین رفتن باکتری های بیماری زا و فاسد ، تقلیب پروئتین های سرم و مانع از آب اندازی شود. از این روش برای تولید ماست ، پنیر و …. استفاده می شود.

• با استفاده از روش تندالیزاسیون می توان محصولاتی کاملا سترون شده را به دست آورد. از این فرآیند برای آماده سازی محیط های کشت ، دارو ها و مواردی استفاده کرد که شامل ترکیبات ناپایدار در برابر حرارت مانند قند ها و پروتئین ها هستند. این روش به مدت 30 دقیقه در درمای 100 درجه سانتی گراد و به مدت چند روز انجام می شود.

لازم است بدانید محصولات پاستوریزه عمر مفید کمتری دارند

استرلیزه چیست؟

به نابودی کلیه میکروارگانیسم ها و تخم هایشان ، استرلیزه و گند زدایی گفته می شود. این فرایند میکروارگانیسم های بیماری زا ، اشکال رویشی ، تخم ها و ویروس ها را از بین می برد. استرلیزه کردن می تواند فیزیکی باشد یا شیمیایی.

استرلیزه فیزیکی

استرلیزه با گرما استریلیزاسیون سرد

استرلیزه با گرما به دو روش خشک و مرطوب انجام می شود. در روش اول که روش خشک است از هوای گرم و در روش دومی که روش مرطوب است از بخار آب استفاده می شود.

میکروارگانیسم ها با افزایش دمای هوا از بین می روند. البته آستانه بحرانی در بین میکروارگانیسم ها متفاوت است. مقاومت اشکال رویشی باکتری ها بسیار ضعیف است و مقاومت ویروس ها و کپک ها متوسط است. اما تخم ها و هاگ ها بسیار مقاوم هستند.

مکانیسم عملکرد استرلیزه با گرما عموما به تغییرات برگشت ناپذیر در پروتئین ها در سیتوپلاسم و غیرفعال سازی برخی از آنزیم های مهم محدود می شود.

استریلیزاسیون سرد با فیلترهای باکتریایی یا با پرتو افشانی انجام می شود.پرتو افشانی شامل موارد زیر است:

اشعه ماوراء بنفش غیر یونیزان اولتراسوند یونیزه کننده.

کاربرد علمی برا استرلیزه کردن شامل پرتو های گاما از مواد رادیو اکتیو طبیعی و الکترون های پر سرعت از دستگاه های ولتاژ بالاست. آنها از قابلیت نفوذ پذیری بالایی برخوردارند و مواد استریل شده عمر طولانی دارند.

استرلیزه محصولات به معنی گند زدایی و نابودی تخم میکروارگانیسم ها است

استرلیزه شیمیایی

استرلیزه کننده گاز با استفاده از مواد شیمیایی استرلیزه سرد

استرلیزه شیمیایی را می توان با مواد زیر انجام داد که عبارتند از :

فرآورده های حاوی هالوژن ، مشتقات فنول آلدهید ها ، الکل ها ، اکسنده ها و …..

ترکیبات شیمیایی مورد استفاده برای استرلیزه کردن ، مکانیسم های عملکردی مختلف ، مزایا و معایبی متفاوتی دارند. برای مثال نرکیبات حاوی کلر با آزاد سازی کل منجر به تشکیل کلرامین سمی در سیتوپلاسم باکتری می شوند. آنها عملکرد ضد باکتریایی خوبی دارند اما اما اثر ضد ویروسی ، ضد سل ، کشنده قارچی آنها پایین است. این مواد بوی زننده و شدیدی دارند و می توانند باعث تحریک پوست و غشای مخاطی شوند.

محصولات استرلیزه شده عمر مفید بیشتری دارند

تفاوت استرلیزه و پاستوریزه

فرایند پاستوریزه و استرلیزه در پنج مورد با هم تفاوت دارند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.

در یکی از مواردی که این دو  فرایند با هم تفاوت دارند تعریف است. همانطور که در مطالب بالا ذکر شد ، پاستوریزه به از بین رفتن تمام میکروارگانیسم های بیماری زا با حرارت دادن در دما و بازه زمانی مشخص می گویند و استرلیزه به از بین رفتن تمام میکرو ارگانیسم ها و تخم هایشان گفته می شود.

مورد دیگری که تفاوت این دو فرایند را مشخص می کند نتیجه ای است که این دو فرایند به ما می دهند.

در استرلیزه میکروارگانیسم های بیماری زا و پوده گرای ، اشکال رویشی ، اسپور و ویروس ها از بین می روند و در پاستوریزه تنها اشکال رویشی باکتری ها از بین می روند.

انواع  پاستوریزه و استرلیزه هم یکی از تفاوت های این دو فرایند محسوب می شود.

استرلیزه می تواند فیزیکی یا شیمیایی باشد و پاستوریزه بسته به دما و زمان ، انواع آنها عبارت است از پاستوریزه ای خمری یا دسته ای ، پاستوریزه در زمان کوتاه با دمای بالا و پاستوریزه در زمان کونته با حرارت بالا.

یکی دیگر از مواردی که باعث تفاوت این دو فرایند می شود عمر مفید هر  کدام از این فرایند هاست به صورتی که عمر مفید محصولات استریل شده بیشتر از محصولات پاستوریزه است.

و به عنوان آخرین تفاوتی که این دو فرایند با هم دارند می توان به کاربرد آنها اشاره کرد.

استرلیزه در جراحی های پزشکی ، میکروبیولوژی ، دندانپزشکی ، صنایع دسته بندی ، صنایع غذایی و دریگر موارد کاربرد دارد.

پاستوریزه را می توان  برای آماده سازی محیط های کشت ، دارو ها و مواردی استفاده کرد که شامل ترکیبات ناپایدار در برابر حرارت است مانند قند ها و پروتئن ها. به علاوه از پاستوریزه به عنوان روشی برای حفظ مواد غذایی در صنایع غذایی نیز به کار می برند.

سخن پایانی

همانطور که می دانید شر و محصولات لبنی فواید زیادی دارد و برای یک سبک زندگی سالم ضروری هستند. به دلیل این که مواد لبنی فواید زیادی برای هر فرد دارد ، میزان خرید و استفاده از آن نیز زیاد است. اگر قصد دارید شیر و محصولات لبنی را مدت زمان طولانی تری نگهداری کنید و یخچال هم در دسترس شما نیست بهتر است که از محصولات استرلیزه استفاده کنید.

بهتر است بدانید که هیچ گونه ماده نگه دارنده ای به شیر ها و محصولات لبنی استرلیزه افزوده نشده است و افزایش زمان نگه داری شیر های استریل یا استرلیزه به علت فرایند تهیه آنهاست.

گردآوری: بخش سلامت