گیاه بادرنجبویه

گیاه بادرنجبویه (Lemon balm) بومی آمریکا است. بذر بادرنجبویه به آسانی در زمین قابل کاشت است. یک گیاه شیرین و معطر از خانواده نعنا است. از بادرنجبویه خشک شده به‌عنوان چاشنی استفاده می‌شود. همچنین بادرنجبویه کوهی در برخی از نوشیدنی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. از خواص بادرنجبویه این که با توجه به طبع بادرنجبویه اثر آرام‌بخشی اعصاب و بیماری‌های معدی و قلبی دارند. از آن به‌عنوان آرام‌بخش استفاده می‌شود و اثر سنبل‌الطیب (Valeriana officinalis) را تشدید می‌کند. عرق بادرنجبویه نیز در آرام کردن درد معده با منشأ عصبی مؤثر است. از اسانس آن استفاده‌های فراوانی در صنایع آرایشی بهداشتی و داروسازی می‌شود. گل‌های آن‌که در خرداد تا اواسط مرداد ظاهر می‌شود، رنگ سفید یا گلی دارند و به تعداد ۶ تا ۱۲ تایی نیز در کنار برگ‌ها ظاهر می‌شوند. این گیاه ارزشمند مقاوم به خشکی بوده و آفتاب دوست است.

بادرنجبویه گیاهی است پایا، پرشاخه و پرپشت به ارتفاع ۳۰ تا ۸۰ سانتی‌متر و حتی بیشتر به حالت وحشی و خودرو در ایران می‌روید و همچنین در نواحی مختلف پرورش می‌یابد. از مشخصات آن این است که ریشه کوچک و استوانه‌ای شکل، سخت و منشعب دارد. برگ‌های پوشیده از تار، متقابل، بیضوی، به شکل قلب و دندانه‌دار (دندانه‌های فاصله‌دار) است. درازای برگ‌های آن ۵ تا ۸ سانتی‌متر و پهنای آن ۴ تا ۵ است. بعلاوه در سطح پهنک برگ آن رگ­برگ‌های متعدد به وضع مشبک دیده می‌شود. رنگ برگ‌های آن در سطح فوقانی پهنک، سبز تیره ولی در سطح تحتانی آن سبز روشن است. کاسه و جام آن دارای دو لب است که در آن لوب فوقانی جام شامل دو لوب ولی لوب تحتانی مرکب از ۳ لوب است. درون گل نیز ۴ پرچم (۲ بزرگ و ۲ کوچک) جای دارد. میوه‌اش چهار فندقه‌ای قهوه‌ای‌رنگ است. گیاه بادرنجبویه از طریق بذر به آسانی در زمین قابل کاشت است. در هر گرم، حدود ۲۰۰۰ بذر بادرنجبویه وجود دارد. بادرنجبویه تا ارتفاع ۶۰ سانتی‌متر رشد می‌کند و در آخر تابستان گل‌های کوچک دو لبه‌ای در این گیاه به وجود می‌آید. برگ‌های گیاه بادرنجبویه عطر و بوی دلپذیری منتشر می‌کنند. در سایت گیاهان دارویی ارزشمندی نظیر گل‌گاوزبان ایرانی، خاکشیر ایرانی، مریم گلی و… موجود است که امیدواریم از کاشت این گیاهان پرخاصیت بهره‌مند شوید.

خاک

گیاه بادرنجبویه خاک حاصلخیز با زهکشی خوب را ترجیح می‌دهد. خاک‌های رسی یا لوم شنی برای کاشت بادرنجبویه مناسب هستند.

کاشت بادرنجبویه

تکثیر توسط بذر بادرنجبویه به دور روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌گیرد:

کشت مستقیم: بادرنجبویه را در زمان مناسب (اواخر پائیز) به‌صورت ردیفی کشت می‌کنند بذرهایی که اواخر پائیز کشت می‌شوند پس از طی دوره سرمای زمستان در اوایل بهار سبز می‌شوند. رشد اولیه بادرنجبویه بسیار کند است و علف‌های هرز می‌توانند بدون رقابت به‌سرعت توسعه یابند و رویش گیاهان را تحت پائیز قرار دهند. لذا کشت مستقیم مناسب نیست و تنها در سطوح کوچک این کشت توصیه می‌شود.

کشت غیرمستقیم: در اواسط بهار (اواخر فروردین اوایل اردیبهشت) بذر بادرنجبویه را در خزانه هوای آزاد و اواخر بهمن در خزانه زیر پلاستیک کشت می‌کنند پس از کاشت به‌منظور ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک، غلتک مناسبی زده می‌شود. آبیاری منظم و مبارزه با علف‌های هرز در طول رویش گیاهان نقش عمده‌ای در سرعت رشد بادرنجبویه دارد. اواخر تابستان (شهریور) زمان مناسبی برای انتقال نشاء از خزانه هوای آزاد و اواسط اردیبهشت نیز زمان مناسب برای انتقال نشاء از خزانه زیر پلاستیک به زمین اصلی است.

تکثیر رویشی: تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته انجام می‌گیرد. گیاهان دو تا سه‌ساله را باید از خاک خارج کرد. پس از تمیز کردن ریشه از علف‌های هرز و جدا کردن قسمت‌های پوسیده و آلوده برحسب اندازه پایه مادری آن را به سه تا چهار قطعه تقسیم می‌کنند. هر بوته شامل ریشه ساقه و چند برگ باشد به علت هزینه و کار زیاد، تکثیر رویشی فقط در شرایط خاص کاربرد دارد.

مدت‌زمان جوانه‌زنی: بذر بادرنجبویه بعد از گذشت ۱۲ تا ۲۱ روز جوانه می‌زند.

داشت

در سال اول رویش تا قبل از بسته شدن فواصل بین ردیف‌ها بر اثر رشد گیاهان دو تا سه بار باید اقدام به وجین مکانیکی علف‌های هرز نمود. در سطح کوچک روش مکانیکی و در سطوح وسیع کشت علاوه بر وجین مکانیکی باید از علف‌کش‌های مناسب استفاده نمود. در کشت مستقیم اوایل بهار و در کشت غیرمستقیم پس از انتقال نشاءها به زمین اصلی از علف‌کش مرکازین به مقدار ۳ تا ۴ کیلوگرم در هکتار می‌توان استفاده نمود. برای مبارزه با علف‌های هرز گیاهان دوساله و یا بیشتر اوایل بهار قبل از رویش مجدد از علف‌کش مرکازین به مقدار چهار تا شش کیلوگرم در هکتار یا از علف‌کش پاتوران (patoran) به مقدار ۵/۳ تا ۵ کیلوگرم در هکتار به‌صورت محلول باشی می‌توان استفاده نمود. از این علف‌کش‌ها تا اولین برداشت پیکرو رویشی چند بار می‌توان استفاده نمود. پس از اولین برداشت می‌توان از علف‌کش مرکازین به مقدار ۳ کیلوگرم استفاده کرد. برای مبارزه با لارو بعضی حشرات می‌توان از بازودین Basudin 5G به مقدار ۳۰ کیلوگرم در هکتار یا بازودین ۱۰ گرم به مقدار ۱۵ کیلوگرم در هکتار به‌صورت محلول‌پاشی در خاک استفاده نمود. برای مبارزه با کک نباتی شلغم و زنجره و شته سبز می‌توان از محلول یک درصد بی، آی ۵۸ یا محلول ۱/۰ تا ۲/۰ درصد فوسیدری استفاده نمود. ۲۵ روز قبل از برداشت محصول باید از بکار بردن این سموم خودداری شود. برای مبارزه با بیماری قارچ لکه برگی می‌توان از محلول فوندازول یا برستون به‌صورت محلول‌پاشی استفاده کرد.

برداشت

در سال اول یک‌بار ولی از سال دوم به بعد دو یا حتی سه مرتبه پیکر رویشی بادرنجبویه را می‌توان برداشت کرد. زمان مناسب برای اولین برداشت مرحله گل‌دهی (اواخر تیر) است. دو بین برداشت معمولاً اواسط شهریور انجام گیرد چنانچه شرایط آب و هوایی مناسب باشد اواخر مهرماه نیز می‌توان سومین برداشت را انجام داد. پیکر رویشی گیاهان از ۴ تا ۵ سانتی‌متری از سطح زمین برداشت می‌شوند. پیکر رویشی باید هنگامی برداشت شود که قطرات شبنم موجود بر سطح گیاهان بر اثر تابش آفتاب خشک شده باشند. به‌منظور افزایش کیفیت مواد مؤثر فقط برگ‌های این گیاه باید برداشت شوند. برگ‌ها پس از برداشت به‌سرعت سیاه و یا قهوه‌ای‌رنگ می‌شوند، لذا پس از برداشت باید بلافاصله در حرارت ۴۵ تا ۵۰ درجه سانتی‌گراد خشک شود. عملکرد پیکر رویشی تازه ۱۰ تا ۲۰ تن در هکتار است که پس از خشک شدن ۲ تا ۴ تن پیکر رویشی خشک حاصل می‌شود. عملکرد برگ خشک ۷/۰ تا ۱ تن در هکتار است. اگر هدف از گیاه جمع‌آوری بذر باشد محصول را یک‌بار برداشت می‌کنند و آن هنگام رسیدن بذرها است. بذرها از اوایل شهریور به‌تدریج می‌رسند از آنجائی که بذرهای رسیده به اطراف پراکنده می‌شوند از این‌رو قبل از رسیدن باید آن‌ها را جمع‌آوری نمود. اندام‌های برداشت‌شده را در سایه خشک و پس از بوجاری بذرها را تمیز کرده و انبار می‌کنند. عملکرد بذر ۱۵۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار است.

نحوه کاشت در منزل

شش تا هشت هفته قبل از پایان سرما بذرها را در خانه بکارید. بذر را به‌آرامی در خاک فشار دهید و با لایه بسیار نازکی خاک بپوشانید، زیرا بذرها برای جوانه‌زنی به نور نیاز دارند. سپس با استفاده از آبپاش خاک را مرطوب کنید. بعد از پایان سرما نهال‌ها را به زمین منتقل کنید.

مدت‌زمان رشد و باردهی

رشد شاخه‌های بادرنجبویه به مدت ۶ هفته به پایان می‌رسد ولی این شاخه‌ها بعد از ۵ هفته هم قابل‌فروش هستند.

آفات و بیماری‌ها

بادرنجبویه مستعد ابتلا به مگس سفید، کنه‌های عنکبوتی و کپک پودری است. برای مقابله با آن‌ها و حفظ سلامت گیاهان دارویی می‌توان از حشره‌کش و قارچ‌کش‌های ارگانیک استفاده کرد.