توهین به افراد در شبکه‌های اجتماعی در ایران چه مشکلات حقوقی دارد و شرایط در پلتفرم‌های داخلی چطور است؟ یک کارشناس حقوقی جواب می‌دهد.
چند روز گذشته تصویری از حکم دادگاه درخصوص توهین به یک مقام دولتی در پلتفرم X (توییتر سابق) منتشر و در فضای مجازی دست‌به‌دست شد؛ موضوعی که موجب شد تا سؤالات زیادی در اذهان کاربران شبکه‌های اجتماعی شکل گیرد که آیا باید نگران نظرات خود زیر حساب کاربری مقامات دولتی باشند؟ آیا شرایط در پلتفرم داخلی سخت‌گیرانه‌تر است؟
پاسخ این سؤالات را از یک پژوهشگر حقوق فناوری پیگیری کردیم.
ماجرای شکایت به ابتدای امسال بازمی‌گردد. از آنجا که برخی اظهار‌نظرهای کاربران درباره چند توییت رئیس مرکز ملی بهبود فضای کسب‌وکار وزارت اقتصاد به مذاق دولتی‌ها خوش نیامده است، وزارت اقتصاد نیز تصمیم گرفت از دو کاربر پلتفرم X (توییتر سابق) شکایت کند.
در متن این شکایت به توهین به یکی از کارکنان دولت به‌دلیل انجام وظیفه اشاره شده، اما قاضی در حکم خود این اتهام را رد کرده است؛ چرا که به اعتقاد او، توییتر (پلتفرم X) فضای رسمی کار در جمهوری اسلامی ایران محسوب نمی‌شود:
«نظر به اینکه مطالب توهین‌آمیز ادعایی شاکی توسط کاربران فعال در توییتر و ذیل توییت‌های شخصی «امیر سیاح» بارگذاری شده و توییتر فضای رسمی کار در جمهوری اسلامی ایران محسوب نمی‌شود، به همین دلیل هم از سوی وزارت ارتباطات فیلتر شده است، فعالیت اشخاص دولتی و کارکنان دولت در پیام‌رسان مذکور جزء ساعات رسمی و اداری و خدمتی ایشان به دولت محسوب نشده و حضور ایشان در این فضا نه به سبب سمت و انجام وظیفه، بلکه به سبب شخصی تلقی می‌شود.»
از نظر قاضی این پرونده، درصورتی‌که کارمند دولت در فضای غیررسمی و غیردولتی با نام و مشخصات شخصی پیام یا مطلبی بنویسد که مطالب توهین‌آمیزی علیه آن نوشته شود، با فرض اثبات وقوع جرم توهین، این توهین به شخص توییت‌کننده محسوب می‌شود نه توهین به کارمند دولت در حین یا سبب انجام وظیفه: «بنابراین رسیدگی به موضوع، مستلزم شکایت شخص توهین‌شونده است و وزارتخانه‌ها، شرکت‌ها و مؤسسات و سازمان‌های دولتی، تکلیفی به ارائه خدمات حقوقی به آن نخواهند داشت.»
به زبان ساده‌تر، اگر توهینی علیه سیاح صورت گرفته باشد، بایستی او به‌عنوان یک شخص حقیقی و نه کارمند دولت، شکایت و ماجرا را شخصاً پیگیری کند.
«رضا ایازی»، پژوهشگر حقوق فناوری، در گفت‌وگو با دیجیاتو اعلام کرد توهین در شبکه‌های اجتماعی قابل پیگرد قانونی است، اما باید قابل انتساب باشد.
به گفته وی، زمانی که به یک شخص حقیقی در فضای مجازی توهین شده باشد و او آن را پیگیری کند، ابتدا بایستی مشخص شود که حساب کاربری فرد توهین‌کننده منتسب به وی است یا خیر؟ یعنی امکان دارد متشاکی (فردی که علیه او شکایت شده است) اعلام کند که این حساب کاربری او نیست (با اینکه عکس و مشخصاتش در حساب کاربری درج شده است).
به گفته ایازی، در این حالت مقام قضایی بایستی این موضوع را از شبکه اجتماعی مثل پلتفرم X یا اینستاگرام استعلام کند که آیا این حساب کاربری منتسب به فرد بوده و او احراز هویت شده است یا خیر. اما پلتفرم‌های مثل اینستاگرام و X در این زمینه پاسخگو به مقام قضایی داخلی نیستند. بنابراین در این شرایط تنها در صورت اعتراف خود شخص متشاکی، می‌توان حساب کاربری در پلتفرم خارجی را منتسب به او دانست.
اما شرایط برای پلتفرم‌های داخلی متفاوت است؛ چرا که پلتفرم‌ها در داخل ملزم به پاسخگویی هستند و می‌توان انتساب یک حساب کاربری را استعلام گرفت.
این پژوهشگر حقوق فناوری در پاسخ به سؤال دیجیاتو مبنی بر اینکه چه توهین‌هایی قابل پیگرد قانونی هستند، اظهار داشت توهین شرایطی دارد که بایستی از سوی قاضی بررسی شود. به‌طور مثال، زمانی که بگویید آقای X بی‌کفایت است، این توهین نیست بلکه انتقاد است و به نظر شما آن فرد کفایت ندارد:
«اما گاه بحث نشر اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی مطرح است. در این حالت اگر بتوان ثابت کرد که کذب نبوده، جرمی هم رخ نداده است. یعنی تشویش اذهان عمومی یک عنوان مجرمانه نیست و نشر اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی یک عنوان مجرمانه است.»
با وجود آنکه در حکم شکایت یادشده بحث توهین به مقام دولتی در حین انجام وظیفه رد شده است، آیا اگر این اتفاق در شبکه‌های اجتماعی داخلی رخ می‌داد، این جرم تأیید می‌شد؟
به گفته ایازی، وظیفه کارکنان دولت در قانون و حکم آن‌ها کاملاً مشخص شده است. اگر صراحتاً در حکم وظایف فرد آمده که در رسانه‌ها فعال باشد و به تبیین و تصریح فعالیت‌ها بپردازد، آنگاه می‌توان آن را توهین به مقام دولتی در حین انجام وظیفه دانست.
به‌طور مثال، روابط‌عمومی وزارتخانه‌ها معمولاً وظیفه‌شان فعالیت در رسانه‌هاست و اگر به آن‌ها توهینی شود، در صورت اثبات وقوع جرم، می‌تواند توهین به مقام دولتی حین انجام وظیفه محسوب شود.
توهین و ناسزا جدای از اینکه عملی تقبیح شده است، چه در فضای مجازی و چه در فضای حقیقی جرم به حساب آمده و مجازات نقدی دارد. از همین رو بهتر است تا همیشه سعه صدر داشته باشید و پیش از نوشتن هر کامنت به خصوص در پلتفرم‌های داخلی، کمی صبر و به گفته‌های خود فکر کنید و سپس آن را به تحریر درآورید.
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها