علائم نیش، تشخیص، درمان و پیشگیری

نیش کنه معمولا بی‌ضرر است و علائمی ندارد. بااین‌حال، این نیش ممکن است واکنش حساسیتی ایجاد کند یا انسان را در معرض بیماری‌های جدی قرار دهد. به‌گفته سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)، شایع‌ترین بیماری انتقالی توسط نیش کنه به انسان بیماری لایم (lyme disease) است. می‌دانید چه بیماری‌های دیگری با نیش این حشره منتقل می‌شوند و راه شناسایی و درمان آنها چیست؟ برای اطلاعات بیشتر درباره این مسئله تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

مشخصات کنه

کنه حشره‌ای کوچک و خون‌خوار است. یکی از نام‌آشنا‌ترین کنه‌ها کنه پاسیاه است که چند مشخصه مهم دارد:

• رنگ مایل به قهوه‌ای (بعد از تعذیه ممکن است قهوه‌ای مایل به قرمز باشد)؛
• ۸ پا (نوع بالغ)؛
• نیمف‌ها یا کنه‌های جوان حدود ۱ تا ۲ میلی‌متر طول دارند (بیماری لایم و سایر بیماری‌ها بیشتر از طریق نیمف منتقل می‌شود)؛
• لارو یا تخم کنه کوچک‌تر از ۱ میلی‌متر است و ۶ پا دارد (این کنه‌ها می‌توانند ۶ ماه قبل از پیداکردن میزبان در محیط زندگی کنند)؛
• طول کنه بزرگ‌سال ۳ تا ۵ میلی‌متر است؛
• معمولا کنه ماده بزرگ‌تر از کنه نر است و رنگ قهوه‌ای یا قرمز دارد.

بیماری‌های ناشی‌ از کنه

کنه‌ای که ۳۶ ساعت از فرد تغذیه می‌کند، می‌تواند انواع بیماری‌ها را به او منتقل کند. علاوه‌ بر بیماری لایم، بیماری‌های جدی دیگری هستند که توسط نیشه کنه به انسان و سایر حیوانات منتقل می‌شوند، از جمله:

• بیماری لیم: به‌وسیله کنه پاسیاه منتقل می‌شود.
• بابزیوز (Babesiosis): توسط انگلی ایجاد می‌شود که روی کنه پا سیاه زندگی می‌کند.
• ارلیشیوز (Ehrlichiosis): به‌وسیله کنه لون استار منتقل می‌شود که در جنوب مرکزی و شرق آمریکاست.
• تب کوه‌ راکی: توسط چند گونه کنه از جمله کنه سگ و کنه جنگل کوه راکی منتقل می‌شود.
• آناپلاسموز (Anaplasmosis): در درجه اول توسط کنه پاسیاه منتقل می‌شود.
• بیماری جوش ناشی از کنه جنوبی: با نیش کنه لون استار ایجاد می‌شود.
• تب عودکننده ناشی‌ از کنه: به‌سبب عفونت ناشی از کنه نرم (در کلبه‌های روستایی و خانه‌های خالی) در ۱۵ ایالت آمریکا ایجاد می‌شود.
• تولارمی (Tularemia): توسط کنه سگ، کنه جنگل و کنه لون استار منتقل می‌شود.

شیوع نیش کنه

گونه‌های انتقال‌دهنده عفونت در هر جایی وجود دارند. هرچند شیوع نیش کنه در کشورهایی مثل آمریکا فراوان‌تر است، مواردی از بیماری لایم ناشی از نیش کنه در ایران هم گزارش شده است. یکی از دلایل افزایش بیماری لایم گسترش منطقه جغرافیایی کنه‌هاست. تغییرات اقلیمی یکی از عوامل افزایش جمعیت کنه‌هاست. از طرف دیگر، گرم‌تر شدن هوا در فصل بهار باعث افزایش جمعیت کنه‌ها و بیشترشدن آمار نیش کنه و بیماری‌های ناشی از آن می‌شود.

روش نیش‌زدن کنه

کنه نمی‌پرد یا پرواز نمی‌کند. این حشره از روی گیاهان و شاخ‌و‌برگ‌ها یا اشیای نزدیک زمین به‌سمت انسان، سگ یا سایر حیوانات حرکت می‌کند. معمولا سگ‌ها و گربه‌ها کنه‌ها را به خانه می‌برند و کنه‌ها به‌سمت تخت حرکت می‌کنند و سپس می‌توانند از انسان بالا بروند.

کنه به کفش، شلوار، پوست و سایر لباس‌های شخص می‌چسبد، سپس قبل از اینکه از دهان خود برای فرورفتن در پوست شما استفاده کند، به نقطه‌ای امن در بدن می‌خزد. آنها مکان‌های بسته‌ مثل زانو، زیربغل، پشت گردن و کشاله ران را دوست دارند که در آن پوست نرم است و می‌توانند راحت پنهان شوند. زمانی‌ که کنه به میزبان می‌چسبد، می‌تواند چند روز از خون میزبان تغذیه کند. سپس خود‌به‌خود از بدن میزان جدا می‌شود و می‌افتد.

کنه بیشتر کدام قسمت‌های بدن را نیش می‌زند؟

کنه قسمت‌های گرم و مرطوب مثل زیر بغل یا مو را دوست دارد. البته چند نکته در این مورد وجود دارد، از جمله:

• کنه می‌تواند هر جایی از بدن را نیش بزند.
• کشاله ران، باسن و زیر بغل بیشترین آمار نیش کنه را دارند.
• در کودکان بیشترین محل نیش کنه سر و گردن است، ولی در بزرگ‌سالان نیش کنه در سر کمتر است.
• پشت زانو یکی از مناطق شایع نیش کنه در کودکان و بزرگ‌سالان است.
• قفسه سینه و شکم یکی از مناطق رایج در جلوی بدن است که توسط کنه گزیده می‌شود.
• کشاله ران پسران و مردان هم یکی از مناطق محبوب کنه‌هاست.

شناسایی نیش کنه

شناسایی نیش کنه از شناسایی سایر انواع انگل‌ها و حشرات مثل پشه که باعث التهاب و خارش پوست می‌شوند سخت‌تر است. حشرات نیش‌زننده معمولا بزاق حاوی پروتئینی تولید می‌کنند که از لخته‌شدن خون در جای نیش جلوگیری می‌کند. این اتفاق موجب خارش، ورم، قرمزی و التهاب می‌شود و به میزبان هشدار گزش می‌دهد.

البته کنه‌ها سیستم سرکوب‌کننده ایمنی دارند و هر واکنشی را سرکوب می‌کنند. به این معنی که تنها راه تشخیص کنه دیدن لکه خزنده روی پوست یا دیدن محل نیش بعد از افتادن کنه است. بااین‌حال کنه پاسیاه آن‌قدر کوچک است که دیدن آن سخت است. این کنه‌ها به‌خاطر اندازه کوچکشان حتی در سن بلوغ هم راحت دیده نمی‌شوند. تنها راه تشخیص کنه این است که دست‌تان را روی تمام بدن، از سر تا پا بکشید یا یک نقطه کوچک سخت روی پوست‌تان پیدا کنید.

تشخیص جای نیش کنه

به‌محض اینکه کنه می‌افتد (البته نه همیشه)، یک توده قرمز یا ضایعه خارش‌دار به جا می‌ماند. این ضایعه می‌تواند از نظر اندازه و ظاهر متفاوت باشد. اگر نیش بیماری منتقل نکند، ظاهر آن مثل نیش پشه است و سریع طی چند روز برطرف می‌شود.

علائم نیش کنه

اگر نیش کنه بیماری منتقل نکند، معمولا علائم آن زیاد طول نمی‌کشد. بااین‌حال بعضی افراد دچار حساسیت به نیش کنه می‌شوند و ممکن است علائم حساسیت را بروز دهند، از جمله:

• ورم و درد در محل نیش؛
• احساس سوزش؛
• جوش یا تاول؛
• تنفس دشوار (حساسیت شدید و نیاز به اورژانس).

علائم عفونت ناشی از نیش کنه

عفونت ناشی از نیش کنه مثل بیماری لایم یا تب کوه راکی با توجه به بیماری، ممکن است علائم مختلفی داشته باشد. علائم ظرف چند روز تا چند هفته بعد از نیش کنه ایجاد می‌شوند، مثلا:

• ضایعاتی که بیشتر از چند روز می‌مانند؛
• ضایعات پوستی شبیه خال چشم (یک ورم قرمز که با یک یا چند حلقه پوستی ملتهب احاطه شده است) که نشانه بیماری لایم است؛
• تب و لرز؛
• حالت تهوع؛
• ضعف؛
• سردرد؛
• سفتی گردن؛
• ورم گره‌های لنفی؛
• درد و گرفتگی ماهیچه (درد مفصل می‌تواند نشانه بیماری لایم باشد)؛
• جوشی که ۳ تا ۳۰ روز بعد از نیش کنه ایجاد می‌شود؛
• انواع مختلف جوش‌های پوستی (انواع خاصی از بیماری‌های مربوط به نیش کنه مثل تب کوه راکی می‌تواند لکه‌های صاف و صورتی یا لکه‌های برآمده گرد روی مچ دست، ساعد یا مچ پا ایجاد کند)؛
• سایر جوش‌های پوستی مانند آنهایی که در ارلشیوز دیده می‌شوند و شامل بثورات گرد کوچک‌اند که خوشه‌ای روی پوست دیده می‌شوند؛
• جوشی که تمام بدن را می‌پوشاند؛
• زخم‌های پوستی در محل نیشه کنه (در تولارمی، زخم با ورم زیر بغل و کشاله ران همراه است).

برداشتن کنه

قبل از اینکه بیماری لایم توسط کنه منتقل شود، کنه باید حداقل ۳۶ ساعت به میزبان بچسبد. بااین‌حال، سایر بیماری‌ها ممکن است در کمتر از چند ساعت منتقل شوند. به همین دلیل لازم است به‌محض تشخیص کنه آن را بردارید.

برای این مسئله به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید کنه کاملا برداشته شده است، اما اگر نمی‌توانید سریع به پزشک مراجعه کنید، خودتان سریع کنه را بردارید. بخش دهانی کنه در نزدیکی پوست را بگیرید و مستقیم خارج کنید. از اینکه کنه له شود یا لکه‌ای سیاه روی پوست‌تان باقی بماند نترسید. کنه را خم نکنید یا نپیچانید. اگر بخشی از دهان یا سر کنه باقی ماند، به دقت آن را خارج کنید. برای جلوگیری از عفونت محل را با پنبه و الکل تمیز کنید. کنه را درون الکل بگذارید تا از مردن آن مطمئن شوید. درنهایت کنه جداشده را در پلاستیک زیپ‌دار یا ظرف دردار بگذارید و به پزشک نشان دهید.

زمان مراجعه به پزشک

در صورت بروز بعضی علائم بعد از نیش کنه، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. این علائم عبارت‌اند از:

• جوش چشم‌شکل در محل نیش کنه؛
• جوش ناشی‌ از نیش کنه یا عامل ناشناخته که بزرگ‌تر از ناحیه درگیر است؛
• علائم شبیه آنفولانزا مثل گرفتگی عضلات و تب یا لرز؛
• ناتوانی در خارج‌کردن کل کنه (از جمله سر)؛
• جوشی که بزرگ‌تر می‌شود؛
• عفونی‌شدن محل جوش (قرمزی، ورم یا ترشح چرک)؛
• احتمال نیش کنه پاسیاه.

زمان مراجعه به اورژانس

در صورت بروز بعضی علائم باید بلافاصله با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید، از جمله:

• سردرد شدید؛
• مشکل تنفس؛
• رخوت؛
• تپش قلب.

درمان نیش کنه

برای درمان نیش کنه‌ای که احتمال انتقال بیماری دارد از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود. این آنتی‌بیوتیک برای نیش کنه ممکن است خوراکی و در صورت لزوم تزریقی دریافت شود. برای جلوگیری از ابتلا به بیماری لایم در مناطقی که این بیماری زیاد است، ممکن است بعد از نیش کنه تک‌دوز آنتی‌بیوتیک داده شود. اما سایر بیماری‌ها به پیشگیری با آنتی‌بیوتیک نیازی ندارند.

پیشگیری از نیش کنه

بهترین راه پیشگیری از نیش کنه دوری از محل زندگی و تکثیر کنه‌ها، به‌خصوص در فصل بهار و تابستان، است. همچنین می‌توانید از ابزارهای پیشگیری استفاده کنید، از جمله:

• پوشیدن لبا‌س‌هایی با آستین و پاچه بلند در زمان رفتن به محیط‌هایی مثل جنگل؛
• استفاده از اسپری حاوی مواد شیمیایی دفعی مثل دیت (DEET)، پرمترین یا پیکاریدین؛
• پوشیدن لباس‌های محافظ رنگ روشن؛
• گذاشتن پاچه شلوار درون جوراب یا پوشیدن شلوارهای مچ‌دار؛
• استفاده از کلاه برای پوشاندن سر؛
• بررسی روزانه بدن برای وجود کنه و جداسازی آن؛
• دوش‌ یا حمام ۲ ساعت بعد از بیرون‌بودن؛
• استفاده مرتب از مواد دفع کنه مخصوص حیوانات برای درمان کنه حیوانات.

سؤالات رایج

۱. آیا نیش کنه خارش دارد؟

هرچند این مسئله در بعضی افراد ایجاد می‌شود، همیشه این‌طور نیست. به همین دلیل اگر به مناطقی رفتید که احتمالا محل زندگی کنه‌هاست، حتما بدنتان را در پی وجود کنه بررسی کنید.

۲. اگر حلقه‌ای اطراف محل نیش نبود، ممکن است به بیماری لایم مبتلا شویم؟

بله. همه افراد مبتلا به بیماری لایم جوش نمی‌زنند. همچنین چون جوش خارش و سوزش ندارد، ممکن است متوجه آن نشوید.

شما بگویید

شما چقدر با کنه و نیش آن آشنایی دارید؟ آیا در محل زندگی شما کنه وجود دارد؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.