زندگینامه سید ابن طاووس از سادات معروف حلّه

زندگینامه سید ابن طاووس از سادات معروف حلّه

 

در این مقاله از ، با زندگینامه سید ابن طاووس آشنا می شوید. امام الفضلیه علی بن موسی بن طاووس معروف به سید بن طاووس از سادات معروف حلّه، فقیهان بزرگ مذهب شیعه جعفری سدهٔ هفتم هجری و استاد علامه حلّی است. پیروان مکتب او امروزه با نام جعفری فضلی یا مذهب فضلیه در ایران و عراق و شمال آفریقا ساکن هستند.

چکیده ای از بیوگرافی سید ابن طاووس :

نام کامل : سید علی بن موسی بن جعفر بن طاووس

لقب : سید رضی الدین، ابن طاووس

نسب : امام حسن مجتبی (ع)

تاریخ تولد : 15 محرم 589 قمری

تاریخ وفات : 5 ذی القعده 664 قمری

شهر وفات : حله

خویشاوندان سرشناس : آل طاووس، احمد بن طاووس

 

بیوگرافی سید ابن طاووس :

سید رضی الدین علی بن موسی بن طاووس الحسنی والحسینی (1193-1266 م) معروف به سید بن طاووس ( عربی : سید بن طاووس ) فقیه، متکلم، مورخ و منجم شیعه بود. او از نوادگان حسن بن علی از طریق پدر و از نوادگان حسین بن علی از طریق مادرش بود و از این رو او را ذوالحسنین نیز می نامند. گفته می شود که او با امام دوازدهم شیعیان، محمد مهدی، که به گفته شیعیان در غیبت به سر می برد، ملاقات کرد. او به خاطر کتابخانه و آثار متعددش که هنوز به شکل اصلی موجود است و ما را در شناخت علایق دانشمندان مسلمان در پایان عصر عباسی یاری می دهد، شهرت دارد.

 

تولد و زندگی خانوادگی :

ابن طاووس در 15 محرم 589 (21 ژانویه 1193) در حله به دنیا آمد کنیه او «ابو القاسم» و لقب و «طاووس» است. او به این دلیل به طاووس معروف است، زیرا یکی از اجداد او ابوعبدالله محمد بن اسحق بن حسن مردی خوش تیپ با پاهای زشت بود، از این رو او را طاووس نامیدند و پس از آن فرزندانش نیز به همین لقب رسیدند. در طول 14 سال اول زندگی خود، او تحت نظر بسیاری از معلمان از جمله پدر و پدربزرگش بزرگ شد و تدریس کرد. سپس با زهرا خاتون دختر وزیر شیعه ناصر بن زیدی ازدواج کرد و در بغداد اقامت گزید.

 

ابن طاووس ظاهراً با خلفای زمان خود مانند منتنصر روابط خوبی داشت، اما از دخالت در امور سیاسی خودداری کرد. از خانواده و تعداد فرزندانش اطلاع دقیقی در دست نیست. فرزندان او را به نام مادر می شناختند. گفته می شود که در سال 641 به حله بازگشته و در سال 645 به نجف و سپس در سال 649 به کربلا و در سال 652 به سامرا رفته بود و پس از رسیدن به بغداد در آنجا ماند تا این شهر را مغولان تصرف کردند.

 

پدر و مادر سید ابن طاووس :

پدر سید «ابوابراهیم سعدالدین موسی بن جعفر»، داماد با واسطه شیخ طوسی و از علما و راویان حدیث در سده هفتم بوده است. وی روایاتش را در ورق پاره هایی نامرتب نوشته بوده است، اما سید، آنها را در چهار مجلد گردآوری کرده و نام آن را «فرحة الناظر و بهجة الخاطر مما رواه والدی موسی ابن جعفر» گذارده است. از جمله استادان روایی پدرش، «علی بن محمد مدائنی» و «حسین بن رطبه» بوده اند.

 

مادرش دختر شیخ ورّام ابن ابی فراس دانشور شهره حله بوده است و چنان که خود سید در کتاب هایش تصریح نموده «شیخ ورّام» جد مادری اوست، و مادربزرگ سید، نوه دختری شیخ طوسی بوده است. (ورّام در دوم محرم 605 ق. دیده از جهان بست.) به همین دلیل سید در کتاب هایش از شیخ طوسی به «جد » یا «جد پدری» تعبیر می کند. بنابراین آن چه مرحوم محدث بحرانی در لؤلؤة البحرین آورده و خوانساری نیز در «روضات الجنات» از او پیروی نموده، مبنی بر این که مادر سید بن طاووس، دختر شیخ طوسی بوده کاملا باطل و ناموجه است. بدیهی است اگر منظور محدث بحرانی و خوانساری از واژه «دختر» دختر با واسطه باشد، نمی توان اظهارات آنان را ناموجه دانست، بنابراین مناقشه میرزای نوری در این جا قابل تأمل است.

 

همسر سید ابن طاووس :

همسر سید ابن طاووس، زنی به نام «زهرا خاتون» دختر وزیر ناصر بن مهدی (م 617 ق) بود که سید بعد از تشرف به مرقد امام کاظم (علیه السّلام) و پس از مشورت با خدا، با او ازدواج نموده است. گرچه سید خودش به این ازدواج راغب نبود، اما سعی کرد خواسته پدر و مادرش را عملی سازد.

مدتی بعد در سال 620 ابوابراهیم دیده از جهان فرو بست و رضی الدین را سخت اندوهگین ساخت.

 

شاگردان سید ابن طاووس :

شاگردان وی عبارتند از:

 

• سدیدالدین حلی (پدر علامه حلی)

• حسین ابن حسن سئری امام فضلیه سئری

• ابوالقاسم حسین ابن ذوالفقار ملقب به شیخ اعظم البرکات

• امام احمد ابن طاووس

• سید عباس ابن علی الطاووس

• سید عبدالکریم ابن عباس الطاووس

• سید علی ابن رضی الدین علی

 

یکی از کتاب های سید ابن طاووس

 

زندگی اجتماعی و سیاسی سید ابن طاووس :

برخی از پژوهشگران باور دارند که بر خلاف آنچه در ذهن بسیاری از متدینان و اهل است که سید بن طاووس شخصیت زاهد، عارف و فقیهی بوده که از زندگی و تأملات سیاسی به دور بوده است؛ تحقیقات نشان می دهد که سید بن طاووس انسان کاملی بوده که به سیاست و زندگی سیاسی نیز می اندیشید؛ حتی کتاب ویژه ای چون الاصطفاء فی تاریخ الملوک و الخلفاء را برای تربیت سیاسی فرزندانش نوشته است. وی در این کتاب به فرزندانش سفارش کرده است که آن را در دسترس هیچ کس قرار ندهند مگر این که حسن ظن او را درباره خودشان و پدرشان احراز کنند؛ و تصریح کرده است که این کتاب امانتی است که امیدوار است فرزندان و آیندگان و تبارشان از آن بهره گیرند.

 

ارتباط با خلافت عباسی :

رضی الدین ابن طاووس در مدت زمان اقامت در بغداد با ابن علقمی وزیر مشهور عباسیان که شیعه مذهب بود، دوستی داشت و مورد احترام و توجه خلیفه المستنصر بالله عباسی نیز قرار داشت چنان که خلیفه خانه ای در بغداد به او داد. در این دوران خلیفه عباسی، پیشنهادهایی برای بر عهده گرفتن امور حکومتی به او داد اما ابن طاووس همگی را رد کرد. به گفته خودش در این دوران منصب فتوا، نقابت سادات و حتی وزارت و ندیمی خلیفه را به او پیشنهاد کردند و او نپذیرفت.

 

تحت حکومت مغولان :

وقتی هولاکو خان ​​بغداد را فتح کرد، از علمای شهر پرسید: فرمانروای مسلمان ظالم بهتر است یا حاکم خردمند کافر؟ هیچ کس به این سؤال پاسخ نداد مگر ابن طاووس که گفت: کافر عاقل بهتر است. و سایر علما در این پاسخ از او پیروی کردند. پاسخی که جان بسیاری از مردم شهر را نجات داد. سپس هولاکو خان ​​به ابن طاووس اجازه داد تا به حله بازگردد. اما هلاکو خان ​​رهبری علویان و سپس شهرهایی مانند بغداد را به او سپرد که ابن طاووس از پذیرش آن اکراه داشت. نصیرالدین طوسی به او توصیه کرد که با قبول آن جان خود را نجات دهد و او نیز چنین کرد.

 

نقابت شیعیان :

هنگامی که در سال 661 هجری هلاکو منصب نقابت سادات را به او پیشنهاد کرد این منصب را پذیرفت هر چند بنابر گزارش برخی منابع این مقام را به اکراه و اجبار پذیرفت، او نقابت طالبیان را حدود چهار سال تا پایان عمرش بر عهده داشت.

 

سر در آرامگاه سید بن طاووس

 

تالیفات سید ابن طاووس :

سید بن طاووس به خاطر کتابخانه و آثار فراوانش که دست نخورده از بدعت باقی مانده، معروف است. او حدود 50 تألیف دارد که بسیاری از آن ها در موضوعات دعا و زیارت است. اما از احادیث منقول خود او و آثار مرتبط به عصر او و پیرامون شیعیان پیرو او تاکنون بیش از 1500 کتاب نگاشته شده است.

 

ابن طاووس وارث کتابخانه بزرگی بود و خود کتابهای متعددی در موضوعات مختلف از کلام و اخلاق گرفته تا فقه و نجوم نوشت که برخی از آنها به فارسی، اردو و انگلیسی ترجمه شده است. او در کتاب های خود خوانندگان را تشویق می کرد که درباره حضرت محمد (ص) و اهل بیتش بیاموزند، زیرا فکر می کرد که «دانش درباره منابع اصلی دین، درک واقعی دین است». برخی از آثار او را می توان به شرح زیر برشمرد:

 

آثار چاپی :

حدود پنجاه کتاب و رساله از او نام برده شده است که معروفترین آثار چاپی وی عبارتند از:

 

• لهوف از جمله آثار اوست که به وقایع غم انگیز کربلا پرداخته و به انگلیسی ترجمه شده است.

 

• المحجال سامراط المحجه که در اخلاق است و وصایای او به فرزندان و نیز سطوح مختلف زندگی او را به قول خودش در بر می گیرد.

 

• المحمت و التتمات در 10 جلد و هر جلد با موضوعی مستقل منتشر شده است. مانند فلاح السائل، زهرة الربیع، جمال الاصبع، اقبال الاعمال. ابن طاووس این کتاب را مکمل مصباح متهجد نوشته شیخ طوسی نوشته است.

 

• الاقبال لی صالح الاعمال

• امان الاختر فی وضیف الاسفار

• جمال الاصبوع فی بی کمال العمل المشروع

• الدروع الوقیة من الاختر فیما یعمل کل شهر الا التکرار

• سعد النفوس لی السعود

• الطرائف فی معرفت مزاحب الطوائف

• المجتنه فی دعای مجتبی

• محاسبات النفس

• مصباح الشریعه

• میدمر الصباق

• الملاحم و الفتن

• اللهوف علی قتلی الطفوف

• محج الدعوات و منهج العبادات

• یقین بی اختصاص مولانا علی (ع) بی عمره المؤمنین

• قیاث سلطان الواره لی سکن الثاره

• فرج المحمون فی تاریخ علما النجوم

• فتح الابواب بین ذوا الالباب و بین رب الارباب

 

آثار خطی :

• ربیع الشیعه

• مصباح الزائر

• الزام النواسب بی امامت علی بن. ابی طالب

• الحجة

• منتخب اسرار الصلاة

• طراف من الانباء و المناقب

• الابنا فی معرفت الکتوب الخزانه

• اسرار الصلت

• السعادت العبادات

• فرحات النظیر و بهجت الخواطر

• شرحی بر نهج البلاغه

• المصرع الشین فی قتل الحسین (ع)

• المزار

 

وفات سید ابن طاووس :

ابن طاووس در تاریخ 5 ذی القعده 664 قمری در بغداد درگذشت و ظاهراً در همان شهر به خاک سپرده شد. ابن طاووس مستقیماً با امام زمان (عج) ارتباط داشت و به او اسماعظم دادند، اما اجازه نداشتند آن را به فرزندانش بیاموزد. او در حله عراق به خاک سپرده شد، جایی که آرامگاه او محل زیارت پیروان شیعه است.

 

گردآوری: بخش مذهبی