مطالعه و شناخت رفتار بز های نر و ماده

بزها از آن دسته حیوانات اهلی هستند که انسان ها در طول سالیان متمادی به پرورش آنها علاقه مند بوده اند.
 پرورش دهندگان موفق بز کسانی هستند که رفتارهای بزها را به خوبی می شناسند. برای مثال آنها باید بتوانند زمانی که بز ماده فحل می شود یا زمان آبستنی بز را تشخیص دهند. همچنین یک پرورش دهنده باید قادر باشد در یک گله قدم بزند، حيوانات مریض را از طریق رفتارشان تشخیص دهد و بنابراین معالجه آنها را شروع کنند. در این بخش به بررسی و مطالعه‌ی برخی از رفتارهای بزهای نر و ماده می پردازیم .

رفتارشناسی حیوان مفید به نام بز

 رفتار حیوان عکس العمل حيوان نسبت به محرک های مختلف و یا عکس العمل حيوان در مقابل محیط می باشد. مطالعه رفتار حیوان رفتارشناسی نام دارد. اغلب در مقایسه با کیفیت و کمیت گوشت و شیر به رفتار حیوانات توجه کمتری شده است. ولی در سال های اخیر به رفتار به عنوان یک عامل برای رسیدن به حداکثر تولید و بازدهی توجه می شود.

رفتارشناسی بز 
رفتارهای حیوانات براساس گونه آنها متفاوت می باشد. همچنین بعضی سیستم هایا الگوهای رفتاری در برخی گونه ها توسعه یافته تر است. برخی عقیده دارند رفتار بزها و گوسفندان شبیه می باشد ولی باید توجه کرد که بز و گوسفند دو گونه متفاوت با تعداد کروموزم های متفاوت (گوسفند 27 جفت و بز 30 جفت) می باشند.
 رفتار بز و گوسفند نیز دارای تفاوت های بسیاری می باشد، بزها سیستم های رفتاری زیر را نشان می دهند :

１- رفتار جنسی
２-  رفتار مادری
３-  رفتار یادگیری،
４-رفتارهای اجتماعی (شامل رفتار تهاجمی، رفتار پیوستن به یکدیگر، رفتار رهبری و رفتار غلبه اجتماعی)
５- رفتار جستجوی پناهگاه
６- رفتار پیکا (گندخواری) 
７- رفتار خوردن و چرا

رفتارهای جنسی
 رفتار جنسی شامل جفت گیری، نمایش جنسی حیوان نر و رفتارهای بز ماده است. در طول فصل جفت گیری (پاییز) بزهای نر و ماده شروع به بروز علائمی می کنند، که نشان می دهند برای جفت گیری آماده هستند. در این جا رفتار جنسی بز ماده و نر به طور جداگانه توضیح داده می شود.

محبث مهم بهداشت و درمان بیماری های گوسفند را از این لینک دنبال کنید.

رفتار جنسی بز ماده 

فتار بز ماده در طول فصل جفت گیری تغییر می کند و پرورش دهنده باید این تغییرات را بشناسد. در حدود یک دوره بیست روزه بز ماده وارد دوره فحلی می شود. در این زمان او بز نر را می پذیرد. علائمی وجود دارد که نشان دهنده آماده بودن بز ماده برای جفت گیری است.

در بسیاری از موارد میزان فعالیت بز ماده افزایش می یابد، او در امتداد حصارها راه می رود و نفس نفس می زند، اشتها و تولید شیر او نیز کاهش می یابد. تکان دادن دم توسط بز ماده فحل نیز، رفتاری است که برای جذب کردن نرها استفاده می شود. تکان دادن دم، دو عملکرد را ممکن است به دنبال داشته باشد، اولا بز نر با دیدن تکان دادن دم توسط بز ماده از فاصله دور جذب می شود. ثانيا ممکن است تکان دادن دم باعث پخش فرمون هایی گردد که به تشخیص بز ماده فحل توسط بز نر کمک کند. 

یک بز ماده فحل در جستجوی بز نر رفته، به او نزدیک شده، خود را به گردن و بدن حيوان نر مالیده و برای جفت گیری می ایستد. یک جفت گیری کامل در چند ثانیه اتفاق می افتد. بزهای ماده بر خلاف گوسفندان ماده، گهگاهی سوار یکدیگر می شوند. این گونه رفتارها نشان دهنده آماده بودن بز ماده می باشد. در این حالت بز نر به انتخاب بز ماده می پردازد، البته در یک تحقیق نشان داده شد که برای جفت گیری، بز ماده نیز همانند بز نر به انتخاب طرف مقابل خود می پردازد.

 در این تحقیق با بز ماده فحل از بین بز ماده غیر فحل، بز ماده و بز نر در نهایت بز نر را انتخاب نمود، نزدیک او رفته و در طول آزمایش در کنار بز نر ایستاد و رفتارهایی از جمله تکان دادن دم، لگد زدن با پاهای جلو، بو کردن بدن و تکان دادن سر را انجام داد. انتخاب بز نر تنها توسط بز ماده فحل صورت می گیرد و بز ماده غیرفحل قادر به انجام این کار نمی باشد.

 این رفتارها به طور گسترده توسط هورمون ها کنترل می شوند. تحقیقات نشان میدهد که هورمون استروژن و آندروژن باعث بروز رفتارهای جنسی در بز ماده می گردند. هورمون های استروژن باعث تسهیل پذیرش حيوان مقابل می شوند و احتمالا جاذب بودن بز ماده، وابسته به هورمون های مسیر آندروژن می باشد (البته نقش هورمون های آندروژن به تنهایی یا همراه با استروژن مشخص نشده است).

در دهه اخیر تحقیقات فراوانی روی ارتباط بین رفتارها و عوامل درون ریز انجام شده است که رفتار تولید مثلی را در بز تحت تأثیر قرار می دهد. در طول فصل جفت گیری غلظت پروژسترون در بز، دو روز پیش از شروع فحلی کاهش می یابد. این کاهش پروژسترون به دنبال افزایش در استرادیول در طول فاز فولیکولی می باشد. غلظت هر دو هورمون در طول دوره غير فحلی پائین است. کاهش در غلظت پروژسترون پیش از افزایش استرادیول مهم تر از وجود پروژسترون می باشد.

رفتار جنسی بز نر 

رفتار بز نر در طول فصل جفت گیری بدین صورت است که بز ماده را دنبال کرده و خود را به بدن بز ماده مالیده، بز ماده را چنگ می زند، بینی خود را به دستگاه تناسلی بز اماده مالیده و ادرار ماده را بو کرده و سپس در حالی که لب ها را به سمت بالا برگردانده، گردن خود را کشیده نگه می دارد و زبان را به بیرون و داخل برده و پای جلو را پائین و بالا می برد.

همچنین در طول فصل جفت گیری بز نر تلاش برای جذب کردن بز ماده می کند که این کار را با استفاده از ادرار کردن بر روی پاهای جلویی و قفسه سینه اش انجام می دهد. بز ماده فحل توسط بوی ادرار بز نر جذب می شود. بز نر همچنین دارای غده های مولد بو در جلوی شاخ هایش می باشد که این بو نیزه بز ماده فحل را جذب می کند.
 سوار شدن در جنس نر در سنین پائین اتفاق می افتد. برای مثال در صورتی که در 2 ماهگی در بز نر تستوسترون و استرادیول به صورت کاشتنی استفاده شود، نرهای اخته رفتار سوار شدن را بروز می دهند. بروز این رفتار در سن های پیش از بلوغ وابسته به هورمون های استروئیدی نمی باشد، در سن 4 تا 6 ماهگی، نرهای سالم رفتارسول شدن را نشان می دهند.

در این سنین پیش از بلوغ، بروز رفتار سوار شدن، کاملا به هورمون های غدد استروئیدی مربوط نمی شود زیرا در یک تحقیق، از بین 12 رأس حیوانی که پیش از بلوغ اخته شده بودند و 9 رأس از آنها به طور مکرر سوار ماده فحل شدند. معمولا اخته کردن باعث کاهش دفعات نشان دادن رفتارهای جنسی در نشخوار کنندگان از جمله بز می شود.

تحقیقات دیگری اثر تستوسترون را بر رفتارهای تولیدمثلی بررسی کردند. این تحقیقات نشان دادند که تستوسترون در دز های نه چندان کم، باعث تسهیل رفتار جنسی می شود. 

تحقیقات سال های اخیر نشان می دهند که بز نر برای تکامل عملکرد جنسی اش نیاز به تجربه قبلی دارد. بررسی های سال 1988 بیان کرده بودند که تجربه در عملکرد جنسی بزهای نر هیچ تأثیری ندارد. اما اخیر نشان داده شده که بزهای نر در هفته های هفتم و هشتم از جفت گیری عملکرد کاملی دارند و طول دوره انزال به طور معنی داری در هفته اول بیشتر از هفته های بعدی است. بزهای نر برای به دست آوردن عملکرد کامل جنسی حداقل به یک بار انجام جفت گیری نیاز دارند.

رفتارهای مادری

 هر چند که صفات مادری و پیوند در بز و گوسفند مشابه هم می باشد، اما تفاوت هایی نیز بین آنها وجود دارد. پس از زایمان و مراقبت های اولیه از بزغاله در محل به دنیا آمدن، بز ماده برای چند ساعت بزغاله ها را ترک می کند.

در این زمان بزغاله ها پنهان شده و منتظر مادرشان می مانند تا برگردد و شیر بخورند. در عوض بره ها با مادر مانده و محل زایمان را همراه او ترک کرده و به بقیه گله می پیوندند. این تفاوت ارتباط مادر فرزند در اولین روزهای پس از زایمان، ممکن است به علت تفاوت در توانایی ها و مکانیسم های این دو گونه حیوانی باشد.

جدا شدن از گله پیش از زایمان
 زمانی که بر ماده نزدیک به بزغاله زایی است تلاش می کند تا خود را از باقی گله جدا کند. او بی قرار می شود و تند تند نفس می کشد. زمانی که یک بز ماده شروع به زایمان می کند، تلاش می کند تا یک گودال پیدا کرده تا در آن دراز بکشد، دلیل این که از ماده پیش از زایمان از گله جدا شده و تنها به گوشه ای می رود، با مراقبت های صحیح مادری و ایجاد پیوند با بزغاله پس از زایمان ارتباط دارد.

مراقبت های اولیه مادری برای نوزاد تولد
 در بزغاله ها اغلب در طول روز اتفاق می افتد (بیش از 80 درصد بین ساعت 6 تا20 ). دقایقی پس از خارج شدن جنین و جفت، مادر بلند شده و به آرامی شروع به لیسیدن بزغاله می کند، که این کار را اغلب از سر و گردن شروع می کند.

لیسیدن همراه با بع بع کردن های منظم و گاهی اوقات با رفتار فلهمن (به ویژه زمانی که از ادرار بزغاله مصرف می کند) می باشد. بز ماده با لیسیدن و بوییدن بزغاله باعث ایجاد پیوند می شود. این کار به او کمک می کند که بزغاله های خود را تشخیص دهد. به همین دلیل اگر بزغاله ای یتیم باشد، می توان با مالیدن ماده جفتی از بزغاله های همان بز باعث پذیرفتن بزغاله یتیم توسط بز شد.

البته، بز ماده بلافاصله پس از تولد نوزادش، نوزادهای بیگانه را نیز می پذیرد. اما بلافاصله پس از آن، نوزاد بیگانه را توسط شاخ زدن طرد می کند. بزغاله حدود 5 تا 10 دقیقه پس از تولد برای ایستادن تلاش می کند و معمولا حدود 20 تا 30 دقیقه بعد موفق به این کار می شود. در کمتر از یک ساعت پس از تولد، نوزاد پستان بز ماده را با روش آزمایش و خطا پیدا می کند و شروع به تغذیه می کند.

در زمان شیر خوردن بزغاله ها دم خود را تکان می دهند و بز ماده زیر دم بزغاله ها را بو میکشد که این نیز به ایجاد پیوند بیشتر کمک می کند. زمانی که بز ماده به گله بر می گردد، از بزغاله های خود محافظت کرده و هر بزغاله غریبه را که برای شیر خوردن تلاش کند، پس می زند.

پرخاشگری مادری بز ماده :

یکی از گیج کننده ترین اموری که پرورش دهندگان بز با آن روبرو هستند این است که بز ماده تنفر بسیار شدید و خطرناکی نسبت به یکی از بزغاله های خود داشته باشد. مثلا زمان که بزغاله به زمین می خورد، مادر به دنبال او رفته و ضربه وحشیانه ای به سر او می زند و این ممکن است در زمان شیر خوردن بزغاله نیز پیش آید. در حالی که این بز ماده به بقیه بزغاله ها اجازه میدهد بدون مشکل شیر بنوشند.

تجربه نشان داده است که معمولا این موضوع مربوط به اولین بزغاله به دنیا آمده می باشد و قربانی این خشونت ها می شود. شاید این موضوع به این دلیل است که بز ماده اولین بزغاله را دلیل دردهای خود می داند. رفتارهای غیر عادی مادری در بز عبارتند از:

１-ترک کردن نوزاد
２- حرکت کردن بز ماده زمانی که نوزاد برای مکیدن تلاش می کند 
３-  شاخ زدن به نوزاد خود راه دقیقی برای جلوگیری از این مشکل وجود ندارد، اما راه هایی برای کاهش این مشکل پیشنهاد شده اند، از جمله:
４-مقداری از مایع تولد از بزغاله های بعدی روی بزغاله طرد شده مالیده شود
５- دو تا از بزغاله ها را با هم بچرخانند که بز ماده در تشخیص آنها گیج شود، این روش در بسیاری از مواقع موفق بوده است
６- پس از دیدن اولین علامت از این کار، تمام بزغاله ها را در یک سبد یا جعبه کوچکی گذاشته و کنار بز مادر قرار داده شود، بنابراین او می تواند آنها را ببیند ولی نمی تواند به آنها آسیبی برساند 
７- بزغاله طرد شده را دور از مادر نگه داشته، ولی برای شیر خوردن نزدیک او برده شود. ممکن است این کار زمان از شیرگیری ادامه یابد .البته احتمال دارد هیچکدام از این کارها جواب ندهد در این صورت باید بزغاله را با بطری و یا سطل دارای سرپستانک شیر داد .