خدمت کرونا به محیط زیست

پس از کرونا؛ کاهش آلاینده‌ها یا «انتقام آلودگی»؟!؛ خدمت کرونا به محیط زیست!؛ اگرچه به دنبال شیوع کروناویروس، بسیاری از صنایع و فعالیت‌های اقتصادی در چین تعطیل شده اند و این امر منجر به کاهش شدید آلودگی هوا شده، اما برخی کارشناسان نسبت به تداوم این امر خوشبین نیستند. این کارشناسان بر این باروند که چین به عنوان بزرگترین آلاینده جهان، در بازگشت برای بازسازی اقتصاد خود، کمتر از قبل به مسائل زیست محیطی توجه خواهد کرد و این امر منجر به افزایش جهانی آلودگی هوا خواهد که از آن به «انتقام آلودگی» تعبیر می‌شود.

پارس لاین با ظهور و گسترش کروناویروس در کشور چین، دولت این کشور محدودیت‌های بسیاری بر فعالیت‌های روزمره اعمال کرد که به دنبال آن بسیاری از صنایع و مشاغل به طور کامل تعطیل شدند. این اقدام اگر چه خسارت‌های مالی سنگینی را به دنبال داشت، اما یک پیامد ناخواسته مثبت هم برای چین داشت و آن هم کاهش محسوس آلودگی در این کشور و مناطق اطراف بود. این موضوع در خصوص چین به عنوان بزرگترین آلاینده جهان، خبری بسیار خوب برای سراسر دنیاست، اما برخی از کارشناسان هشدار دادند که این موضوع با پایان یافتن بحران کرونا می‌تواند معکوس شده و وضعیت به مراتب بدتری را به دنبال داشته باشد. خبرگزاری سی ان ان آمریکا طی گزارشی به بررسی این مسئله پرداخته است.

با افزایش شمار مبتلایان و قربانیان کروناویروس جدید، مقامات رسمی چین در اوایل سال جاری میلادی، دستور قرنطینه استان هوبی و اعمال محدودیت در تردد ساکنان آن کردند. بر این اساس تمام تمام فعالیت‌ها کارخانه ها، حمل و نقل، مراکز فرهنگی و رستوران‌ها متوقف و از مردم خواسته شد تا به جهت جلوگیری از گسترش این ویروس همه گیر، در خانه بمانند. این اقدام پیشگیرانه دولت چین منجر به ضرر‌های اقتصادی زیادی شد، اما به نظر می‌رسد که این اقدام یک مزیت ناخواسته داشت؛ آسمان آبی.

طبق آمار وزارت اکولوژی و محیط زیست چین، میانگین تعداد «روز‌های هوای خوب» در فوریه ۲۱.۵ ٪ افزایش یافته است. اما استان هوبی تنها استفاده کننده این مزیت نبود، تصاویر ماهواره‌ای منتشر شده توسط ناسا و آژانس فضایی اروپا کاهش چشمگیر انتشار دی اکسید نیتروژن- که توسط وسایل نقلیه، نیروگاه‌ها و تأسیسات صنعتی منتشر می‌شود - در شهر‌های بزرگ چین، بین ماه‌های ژانویه و فوریه را نشان می‌دهد. همچنین این تصاویر نشان می‌دهد که ابر‌های قابل رویت بنزین سمی که معمولاً در بالای نیروگاه‌های صنعتی دیده می‌شود، تقریبا ناپدید شده است.

«فی لیو»، از محققان کیفیت هوا در مرکز پرواز فضایی گودارد ناسا در این خصوص می‌گوید: «این اولین بار است که چنین اتفاق چشمگیری را در چنین منطقه گسترده‌ای و به دنبال یک رویداد خاص مشاهده کرده ام. من از این موضوع تعجب نکردم، زیرا بسیاری از شهر‌ها در سراسر این کشور اقداماتی را برای به حداقل رساندن شیوع ویروس انجام داده اند.»

الگوی مشابهی نیز در خصوص انتشار دی اکسید کربن (CO۲) - که با سوختن انرژی‌های فسیلی مانند زغال سنگ آزاد می‌شود- به دست آمده است. طبق اعلام مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک (CREA) -یک سازمان تحقیقاتی درباره آلودگی هوا- از ۳ فوریه تا اول مارس، میزان انتشار گاز‌های گلخانه‌ای حداقل ۲۵ ٪ کاهش یافته است.

چین به عنوان بزرگترین آلاینده جهان، سالانه ۳۰ ٪ از انتشار دی اکسید کربن در جهان را به خود اختصاص می‌دهد، بنابراین تأثیر این میزان کاهش حتی در یک دوره کوتاه بسیار زیاد است.CREA تخمین می‌زند که این کاهش چیزی معادل ۲۰۰ میلیون تن دی اکسید کربن خواهد بود که در مقایسه بیش از نیمی از کل تولید سالانه تولید گاز‌های گلخانه‌ای انگلیس است. «لوری مایلیویرتا»، تحلیلگر ارشد CREA در این خصوص گفت: «این اتفاق اگر چه به تعبیری به طور یک شبه رخ داد، اما بسیار چشمگیرتر از هر چیز دیگری است که من از لحاظ تأثیر انتشار گاز‌ها دیده ام.»

اما در حالی که اقدامات محدود کننده دولت چین برای جلوگیری از شیوع ویروس باعث ایجاد فشار شدید لحظه‌ای در سطح آلودگی هوا در این کشور شده است، کارشناسان هشدار می‌دهند، پس از این بحران و هنگامی که این کشور شروع به راه اندازی مجدد اقتصاد خود کند، انتشار گاز‌های شیمیایی سمی می‌توانند به مراتب بالاتر از دوران پیش از بروز اپیدمی باشد.

کاهش مصرف زغال سنگ
براساس گزارش CREA، اگرچه کاهش تولید نفت و فولاد و کاهش ۷۰ درصدی پرواز‌های داخلی باعث کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای شده، اما در واقع بزرگترین عامل در این موضوع، کاهش شدید مصرف زغال سنگ در چین بوده است. چین بزرگترین تولیدکننده و مصرف کننده زغال سنگ در جهان است و از این منبع برای ۵۹ ٪ انرژی خود در سال ۲۰۱۸ استفاده کرده است. همچنین نیروگاه‌های در حال کار و بسیاری از صنایع سنگین چین وابسته به زغال سنگ هستند و این درحالی است که این ماده تنها منبع گرما برای میلیون‌ها خانه در مناطق وسیع روستایی این کشور نیز هست. براساس تجزیه و تحلیل CREA از داده‌های خدمات داده WIND، نیروگاه‌های بزرگ زغال سنگ چین از ۳ فوریه تا اول مارس در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، ۳۶ درصد کاهش مصرف داشته اند.

مایلیویرتا در این خصوص توضیح می‌دهد که: «بزرگترین مصرف کنندگان زغال سنگ - نیروگاه‌های زغال سنگ - به دلیل کاهش تقاضای برق بسیار تحت تأثیر قرار گرفته اند. من فکر می‌کنم روشن است که این اثر تا هفته‌ها و ماه‌های بعدی ادامه خواهد یافت، زیرا در اقتصاد نیز تأثیر عمده‌ای گذاشته است».

در سال ۲۰۱۷، شی جینپینگ، رئیس جمهور چین قول داد که مبارزه با آلودگی را به عنوان یکی از «سه نبرد» بزرگ چین پیگیری کند و سال بعد نیز وزارت اکولوژی و محیط زیست این کشور ایجاد شد. براساس گزارشی که سال گذشته توسط Greenpeace و AirVisual منتشر شد، این سیاست‌ها تأثیر قابل توجهی داشته اند و سطح آلودگی کلی ۱۰ ٪ در شهر‌های چین بین سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ کاهش یافته است.

از سوی دیگر فعالان محیط زیست معتقدند که این بحران شیوع گسترده کروناویروس می‌تواند دریچه‌ای برای تقویت این اصلاحات وعده داده شده باشد. «لی شوو»، مشاور ارشد سیاست‌های آب و هوایی Greenpeace در شرق آسیا گفت: «ما در این خصوص به طور کامل از چین حمایت می‌کنیم که این فرصت را برای تحول در اقتصاد خود و جدا شدن از وضعیت پیشین اقلیمی خود فراهم کند.»

«انتقام آلودگی»!
لی شوو با این حال این نگرانی را مطرح کرد که ممکن است چین به محض عبور از تهدید کروناویروس، صرفاً روی شروع مجدد و بازسازی اقتصاد خود متمرکز شود که در پی جنگ تجاری آمریکا و چین صدمه دیده بود. این امر می‌تواند به ضرر محیط زیست باشد. لی شوو افزود: «ممکن است شاهد تزریق محرک اقتصادی باشیم که اعتبارات ارزان قیمت را به صنایع سنگین در چین تزریق کند و در نتیجه ممکن است شاهد افزایش آلاینده‌ها و همچنین انتشار گاز‌های کربن در نیمه دوم امسال باشیم».

به سخن دیگر کاهش شدید آلودگی در چین به دلیل کاهش فعالیت صنایع سنگین چین است که پیامد شیوع کروناویروس به شمار می‌آید. این وضعیت ضربه سنگینی بر پیکره اقتصادی چین وارد کرده است که بی شک پس از فروکش کردن بحران اپیدمی، این کشور در صدد خواهد بود تا اقتصاد خود را در سریع‌ترین زمان بازسازی کند. در چنین شرایطی به نظر نمی‌رسد که دغدغه‌های زیست محیطی چندان مورد توجه قرار گیرد و این به معنی افزایش بسیار شدیدتر آلاینده‌ها در این کشور باشد که لی شوو آن را «انتقام آلودگی» می‌نامد که در چین نیز بی سابقه نیست.

در سال ۲۰۰۹، دولت چین در پاسخ به بحران اقتصادی جهانی، بسته‌های محرک ۵۸۶ میلیارد دلاری را راه اندازی کرد - بخش اعظم آن به پروژه‌های بزرگ زیرساختی رفت. اما انفجار ناشی از آلودگی در سال‌های بعد - به ویژه در زمستان ۲۰۱۲-۲۰۱۳ - منجر به طغیان عمومی شد که به دنبال آن نخستین برنامه اقدام ملی آلودگی هوا در دولت چین، در سپتامبر ۲۰۱۳ به اجرا درآمد.

شی جینپینگ، اعلام کرد که کارگران و کارخانه‌ها در جهت جلوگیری از رکود اقتصادی شدید کشور که به دنبال شیوع گسترده کروناویروس به وجود آمده، باید در اسرع وقت فعالیت خود را آغاز و تشدید کنند. مایلیویرتا امیدوار است که چین از وضعیت گذشته خود در خصوص مبارزه با آلودگی درس گرفته باشد. وی افزود: «کاهش شدید آلودگی هوا در این مدت کاملاً واضح است، بنابراین در صورت بازگشت آلودگی به دلیل اقدامات محرک اقتصادی و به دلیل ورود صنایع سنگین برای جبران هزینه‌های از دست رفته، می‌توان با یک ضد حمله واکنش نشان داد.»

 آلودگی در هنگ کنک
در هنگ کنگ همسایه چین نیز کیفیت هوا از زمان ورود شهر به حالت قرنطینه جزئی برای مقابله با گسترش کروناویروس بهبود یافته است. براساس داده‌های دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه هنگ کنگ که توسط سازمان محیط زیست شبکه هوای پاک مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، آلاینده‌های اصلی هوا از ژانویه تا فوریه تقریباً یک سوم کاهش یافته اند.

پایش ایستگاه‌ها در شلوغ‌ترین مناطق هنگ کنگ، از جمله بخش مرکزی، Causeway Bay و مونگوک، نشان داد که آلاینده ذرات ریز PM۲.۵ حدود ۳۲ در صد کاهش یافته، در حالی که ذرات آلاینده بزرگتر PM۱۰ تا ۲۹ ٪ کاهش داشته و دی اکسید نیتروژن (NO۲) نیز تا ۲۲ ٪ کاهش را شاهد بوده است. دولت می‌گوید: آلودگی در این شهر بیشتر به دلیل وسایل نقلیه موتوری، کشتی‌های دریایی و نیروگاه‌ها در هنگ کنگ و اطراف دلتای رود مروارید ایجاد می‌شود.

کاهش آلاینده‌های مضر در هنگ کنگ، به طور مستقیم با اقدامات این دولت از جمله تشویق دورکاری و کار در منازل، تعطیلی برخی از خدمات عمومی و بسته شدن جزئی مرز با چین، ارتباط مستقیمی داشت. کاهش آلودگی در سرزمین اصلی چین در این دوره نیز منجر به کاهش گسترش دود منطقه‌ای از شهر‌های نیروگاهی در استان جنوبی گوانگدونگ شد.

«پاتریک فونگ»، رئیس شبکه هوای پاک در هنگ کنگ در این خصوص گفت: «تعداد زیادی از افراد وجود دارند که در حال حاضر از خانه کار می‌کنند و همین امر باعث کاهش و ازدحام ترافیک شده است. اقدامات هنگ کنگ اگرچه به هیچ وجه به اندازه اقدامات در سرزمین اصلی چین، جدی نبوده، اما هنوز هم تأثیر قابل توجهی وجود دارد».

فونگ در مورد تأثیر طولانی مدت آلودگی هوای هنگ کنگ در سلامت شهروندان، فعالیت‌هایی را انجام داده است که به گفته وی به طور متوسط ۱۵۰۰ مرگ و میر زودرس در سال را در این شهر به دنبال دارد. فونگ می‌گوید: «برای یک دهه گذشته، میزان آلودگی هوای هنگ کنگ دو برابر سطح ایمنی توصیه شده سازمان بهداشت جهانی بوده است. به خصوص در کنار جاده‌ها که بسیاری از عابران پیاده و مسافران در معرض انواع آلاینده‌های سمی و سرطان زای موجود هوا قرار دارند».

دولت هنگ کنگ در بودجه اخیر خود، سیاست‌های سبز بسیاری از جمله برنامه وسایل نقلیه پاک‌تر حمل و نقل عمومی را ارائه داده است. فونگ می‌گوید این برنامه «اولین قدم» خوب است، اما هنوز باید کار‌های بیشتری انجام شود. اکنون، فونگ معتقد است این دوره کوتاه هوای پاک، باید زمینه‌ای باشد برای فشار‌های بیشتر در خصوص پیگیری اقدامات دراز مدت در کنترل آلودگی. فونگ می‌گوید: «اگر به دنبال امنیت سلامت فرزندان و سالخوردگان خود هستیم، باید به فکر تغییر اقتصاد معمول خود باشیم.»