سفیر مشهدی شاه عباس در مسکو

مهدی‌قلی بیگ انوک اوغلی، یکی از امرای خراسان در دوره شاه‌عباس یکم و بانی حمام مشهور مهدی‌قلی بیگ در بازار فرش مشهد است؛ حمامی که حدود پنج‌هزار متر مربع وسعت دارد و در نوع خود، کم‌نظیر است و امروزه، از آن به عنوان موزه مردم‌شناسی استفاده می‌شود. مهدی‌قلی بیگ منصب میرآخوری شاه‌عباس را داشت؛ معنای میرآخور، ریاست اصطبل است.

هر چند که این منصب جایگاه خیلی بالایی محسوب نمی‌شد، اما می‌توانست مهدی‌قلی بیگ را در میان رجال مملکتی جای دهد؛ موقعیتی که باعث می‌شد گاه به او، مأموریت‌های دیپلماتیک نیز، واگذار شود.

میرآخوری در ردای سفارت!
دورانی که مهدی‌قلی بیگ به عنوان میرآخور شاه‌عباس منصوب شده‌بود، دورانی پر از کشمکش میان ایران و همسایه غربی‌اش، یعنی امپراتوری عثمانی بود. شاه‌عباس توانست شکست‌های سال‌های آغازین حکومت خود را جبران کند و افزون بر بیرون راندن عثمانی‌ها از خطه آذربایجان، در میان‌رودان نیز، به پیروزی‌های درخشانی دست یابد.

این مسئله، پادشاهان اروپایی را بر آن داشت تا به صورت جدی با شاه ایران وارد مذاکره شوند و با او، برای مقابله با دشمن مشترک، یعنی عثمانی، پیمان اتحاد ببندند. به این ترتیب، ابتدا در سال ۱۵۹۸ میلادی (۹۷۷ خورشیدی)، برادران شرلی با یک گروه ۲۵ نفره خود را به ایران رساندند و توانستند اعتماد شاه عباس را جلب کنند؛ چنان‌که شاه ایران، آنتونی شرلی را همراه با حسینعلی بیگ بیات، به عنوان سفیر خود، راهی اروپا کرد تا پیام شاه صفوی را به دربار پادشاه اسپانیا و دیگر سلاطین اروپایی برساند.

در این بین، رودولف دوم، امپراتور اتریش که عنوان امپراتور مقدس روم را هم یدک می‌کشید، هیئتی را برای مذاکره با شاه‌عباس روانه ایران کرد. این هیئت، پس از سفری پرماجرا، در ۲۴ آذرماه سال ۹۸۲ خورشیدی موفق به دیدار با شاه صفوی شد. با این حال، شاه عباس دولت‌های اروپایی را در عزمشان برای یاری ایران، پایدار نمی‌دانست و آگاهی داشت که این مانور‌های سیاسی، صرفاً برای ترغیب ایران به جنگ با عثمانی و کاستن از فشار این کشور بر اروپا انجام می‌شود.

بر همین اساس، مهدی‌قلی بیگ مأمور شد که در سفری دیپلماتیک، به دربار تزار روسیه و امپراتور اتریش برود و ببیند که آیا آن‌ها برای اتحاد با ایران و حمله همزمان به عثمانی‌ها، عزم و قدرت لازم را دارند یا نه؟

مذاکرات خوب، اما بی حاصل
مهدی‌قلی بیگ همراه با «فن دریابل»، فرستاده رودولف دوم، روانه روسیه و اتریش شد. طبق گزارش عبدالرضا هوشنگ مهدوی در کتاب «تاریخ روابط خارجی ایران»، مهدی‌قلی بیگ ابتدا خود را به مسکو رساند و با بوریس گودونف، تزار وقت روسیه، دیدار کرد. این سفر بسیار پرمشقت و سخت بود؛ زیرا در زمستان و زیر فشار نظامی عثمانی‌ها انجام گرفت. مهدی‌قلی بیگ پس از هشت ماه وارد پایتخت روسیه شد و به تزار، گزارشی مبسوط از فتوحات ایران در جنوب قفقاز و شکست عثمانی‌ها در این مصاف، ارائه کرد.

ظاهراً مهدی‌قلی‌بیگ مأموریت خود را به درستی انجام داده است؛ زیرا گودونف از پیروزی شاه‌عباس به وجد آمد و دستور داد یک سپاه پنج‌هزار نفری برای کمک به ایران در حفظ قلعه‌های قفقاز فرستاده شود.

مهدی‌قلی بیگ، در مردادماه سال ۹۸۳ خورشیدی، در حالی که توصیه‌نامه‌ای از تزار، خطاب به امپراتور اتریش به همراه داشت، از مسکو بیرون آمد و چنان‌که خودش، زیر پرتره نقاشی شده خود در پراگ می‌نویسد، در ماه رجب سال ۱۰۱۳، مطابق با آذرماه سال ۹۸۳ خورشیدی، به پراگ، شهری که امروز پایتخت جمهوری چک است، وارد شد.

مذاکرات رئیس اصطبل شاه‌عباس با رودولف دوم در پراگ، خیلی خوب و با سرعت انجام گرفت. رودولف وعده داد که همراه با روسیه، با ایران برای حمله به عثمانی هم‌پیمان خواهد شد. به این ترتیب، مهدی‌قلی بیگ با موفقیت کامل و در حالی که نامه‌های گودونف و رودولف دوم را به همراه داشت، نزد شاه‌عباس بازگشت.

شاه صفوی ابتدا از شنیدن نتیجه مأموریت خرسند شد؛ اما گذر زمان نشان داد که اروپایی‌ها این بار هم به قول و قرارشان پایبند نبودند. به این ترتیب، سفر دیپلماتیک بانی حمام مهدی‌قلی بیگ در مشهد، فقط در حد حرف و وعده موفقیت آمیز بود!

منبع: خراسان