حکایات و اندرز ها را در کتاب «بهارستان» بخوانید

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات  گروه فرهنگی اخبار ، کتاب صوتی «بهارستان» نوشته‌ی عبدالرحمان بن احمد جامی، به تقلید از گلستان سعدی با نثری روان، ساده و مسجع، دربردارنده‌ی حکایات و پند و اندرز‌های اخلاقی است. این کتاب با روایت مریم محبوب از سوی نشر نیستان راهی بازار شده است.

عبدالرحمان جامی این کتاب را برای فرزندش که آن زمان در حال یادگیری مقدمات کلام عرب و قواعد فنون ادب بود، نگاشته و آن را تقدیم به پادشاه تیموری سلطان حسین بایقرا کرده است. بهارستان یک مقدمه، هشت روضه و یک خاتمه دارد و به سبک و سیاق گلستان سعدی و به تقلید از آن نوشته شده است.

این تقلید اغلب در موضوع، شیوه نگارش و قالب‌بندی کتاب خود را نشان می‌دهد، هر چند تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند. در بهارستان سادگی، غلبه سخن منظوم، سجع فراوان و تکلف بیشتری دیده می‌شود. سعدی برای شرح و تفهیم عقاید و افکار خود از حکایات تاریخی، روایات و مطایبات بهره گرفته در صورتی که جامی تنها تجربیات، دانش، بینش و آمال خود را بیان کرده است.

کتاب بهارستان یا روضة‌الابرار و تحفة‌الابرار، نثری ساده و مسجع دارد که در برخی موارد رو به تکلف می‌آورد. در نثر بهارستان، صنایع بدیعی بسیاری از جمله تشبیه، تضاد، جناس و مراعات نظیر به چشم می‌خورد. علاوه بر این دسته صنایع ادبی، یکی دیگر از ویژگی‌های نثر بهارستان، استفاده از آیات قرآنی، احادیث، امثال و حکم، اشعار فارسی و عربی و کلمات و اصطلاحات عرفانی است.

بهارستان در قیاس با گلستان سعدی سخنان منظوم بیشتری دارد. با اینکه نثرش مسجع و گاهی متکلفانه است، با این حال سبک نگارش بهارستان از گلستان، حتی در بخش‌هایی که رنگ ادبی بیشتری دارد، ساده‌تر است.

نثر بهارستان انسجام و پختگی گلستان را ندارد و حجم آن تقریباً با گلستان برابر است. با وجود اینکه گلستان سعدی از نظر قالب و محتوای آن اصلی‌ترین منبع جامی در نگارش بهارستان بوده، اما ظاهراً او از منابع دیگری، چون تذکره‌های فارسی، مقامات عرفانی و تاریخ‌های مختلف نیز بهره گرفته است.

کتاب بهارستان با مقدمه نویسنده آغاز می‌شود که در آن هدف و انگیزه تألیف اثر بیان شده است. بهارستان به تقلید از گلستان هشت باب دارد. روضه نخستین به ذکر حکایت‌هایی درباره مشایخ صوفیه و بعضی از اسرار آن‌ها می‌پردازد. روضه دوم شامل موعظه‌ها و حکمت‌ها و حکایاتی مناسب مقام است.

روضه سوم اسرار حکومت را فاش کرده و حکایاتی از پادشاهان را نقل می‌کند. روضه چهارم درباره بخشش و بخشندگان است. روضه پنجم حال و احوال عشق و عاشقان را وصف می‌کند و روضه ششم دربردارنده مطایبات و لطایف و ظرایف است. روضه هفتم در شعر و بیان احوال شاعران گردآوری شده و آخرین روضه چندین حکایت از زبان و احوال جانوران است.

مضمون و محتوای اصلی این کتاب بیان مطالب اخلاقی عالی و دستور‌های مفید برای شیوه بهتر زندگی است. قطعه‌های تاریخی آن بخش‌های سودمندی دارد که احوال شاعران و عارفان را بهتر و بیشتر روشن می‌کند. جامی در خاتمه کتاب مقالتی آورده که در آن ضمن پوزش از طولانی بودن کلام، باز هم به تقلید از سعدی بیان کرده که اشعار و منظومات کتاب، همگی از خود اوست.

در بخشی از کتاب صوتی «بهارستان» می‌شنویم:

در وزیدن نسایم ملاطفات و روایح مطایبات که غنچه لب‌ها را بخنداند و شکوفه دل‌ها را بشکافد.

از حضرت رسالت (علیه افضل الصلوات و اکمل التحیات) آرند که (فرموده‌ست) که مؤمن مزاح‌کن و شیرین‌سخن باشد و منافق ترش‌رو و گره بر ابرو و حضرت امیرالمؤنین علی - کرّم الله وجهه و رضی الله عنه - گفته است که هیچ باک نیست (اگر کسی) چندان مزاح کند که از حد بدخویی و دایره ترش‌رویی بیرون آید و رسول - صلی الله علیه و سلم - مر عجوزی را گفت که عجایز به بهشت در نیایند.

این عجوزه به گریه درآمد. فرمود که خدای تعالی ایشان را جوان گرداند و خوب‌تر از آنچه بودند برانگیزد آنگه به بهشت برد و مر زنی را از انصار گفت: (از شوهر خود پرس) که در چشم وی سفیدی واقع است. آن زن به سرعت و اضطراب تمام (پیش شوهر خود رفت. شوهر از وی سبب اضطراب) پرسید. آنچه آن حضرت فرموده بودند باز گفت. گفت: راست فرمود، در چشم من سفیدی هست و سیاهی هست، اما نه به بدی.