احادیثی از ائمه درباره قرض الحسنه

احادیثی از ائمه درباره قرض الحسنه

 

در این مقاله از ، با حدیث هایی از ائمه درباره قرض الحسنه آشنا می شوید. قرض الحسنه، به عنوان یکی از ارزشمندترین اعمال در اسلام، در احادیث پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) با پاداش عظیم الهی توصیف شده است. این عمل نیکو، علاوه بر رفع نیازهای مادی، پیوندهای اجتماعی را تقویت کرده و راهی برای تقرب به خداوند است.

تعریف قرض الحسنه

قرض الحسنه در لغت به معنای قرض نیکو و پسندیده است. در اصطلاح شرعی، به وامی گفته می شود که بدون سود یا بهره مالی به فرد نیازمند داده می شود و قرض دهنده تنها انتظار بازپرداخت اصل مبلغ را دارد. این عمل در قرآن کریم به عنوان «قرض به خدا» توصیف شده است، به این معنا که خداوند خود پاداش آن را چندین برابر به قرض دهنده عطا می کند (سوره بقره، آیه 245).

 

در قرآن، سیزده بار با واژه های گوناگون، سخن از قرض به میان آمده و با آن تاکید شده است. در هر جا که کلمه «قرض» آمده به دنبال آن کلمه «حَسناً» نیز آمده است.

 

از این رو در اسلام به وام بی بهره «قرض الحسنه» می گویند. این ترکیب بیانگر آن است که قرض دادن باید به صورت نیکو انجام شود. نیکویی آن را می توان از چند جهت تصوّر کرد: 

 

1. آبرومندانه باشد.

2. بی منّت باشد.

3. بدون چشم داشت به سود و بهره باشد.

4. برای خشنودی خدا باشد.

5. از روی میل و علاقه باشد.

 

جایگاه قرض الحسنه در قرآن :

قرآن کریم در آیات متعددی به قرض الحسنه اشاره کرده است. در اینجا نظر شما را به ذکر چند آیه از میان آیات قرض الحسنه جلب می کنم:

 

در آیه 282 سوره بقره می خوانیم:

يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِذا تَدايَنْتُمْ بِدَيْنٍ اِلى اَجَلٍ مُسَمَّىً فَاكْتُبُوهُ.

اى كسانى كه ايمان آورديد هنگامى كه به يكديگر قرض الحسنه داديد تا زمان معيّن پس آنرا بنويسد.

 

در آیه 12 سوره مائده می خوانیم که خداوند به بنی اسرائیل فرمود:

… وَ اَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً لَاُکَفِّرَنَّ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ لَاُدْخِلَنَّکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ؛

 

اگر نماز به پا دارید و زکات بدهید و به رسولانم ایمان بیاورید و آنها را یاری کنید و قرض الحسنه به خدا بدهید، گناهان شما را محو می کنم و شما را در باغ هایی از بهشت که نهرها از زیر درختانش جاری است وارد می کنم.

 

در این آیه در رابطه با قرض الحسنه چند نکته وجود دارد. نخست اینکه: این دستور به قدری مهم است که پس از نماز و زکات و ایمان و یاری رسولان خدا، ذکر شده، دوم اینکه: این دستور در ادیان پیشین نیز از دستورهای مهم خدا بوده است. سوّم اینکه: پاداش آن بخشش گناهان و بهشت پرنعمت است. چهارم آنکه: قرض الحسنه، قرض دادن به خداست. یعنی مورد پذیرش حقّ است و خدا دستش را به جای دست مستمند قرار می دهد.

 

در آیه 20 سوره مزّمّل می خوانیم:

… وَ اَقِیمُوا الصَّلاهَ وَ آتُوا الزَّکاهَ وَ اَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً…؛

 

و نماز را برپا دارید و زکات را ادا کنید و به خدا قرض الحسنه دهید.

در این آیه سه نکته قابل توجّه است؛ نخست اینکه: قرض الحسنه، بعد از نماز و زکات به عنوان سوّمین دستور ذکر شده که بیانگر اهمیّت آن است. دوم آنکه: قرض الحسنه قرض دادن به خداست. اشاره به اینکه گویی قرض دهنده با خدا معامله می کند و خداوند قرض او را می پذیرد. سوم اینکه: این اصل مقدّس مانند نماز و زکات، باید در سطح وسیع و همگانی انجام شود. لذا در آیه فوق با واژه جمع، به عموم مردم از زن و مرد، خطاب شده است.

 

در آیه 17 تغابن می خوانیم:

اِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللَّهُ شَکُورٌ حَلِیمٌ؛

 

اگر به خدا قرض الحسنه دهید، آن را برای شما چند برابر سازد و شما را می بخشد و خداوند تشکّرکننده و بردبار است.

 

در این آیه نیز به چند نکته در ارزش قرض دادن اشاره شده؛

نخست اینکه: قرض دادن به مؤمنان، قرض دادن به خداست و مورد پذیرش حق است.

دوم اینکه: قرض دادن موجب افزایش نعمت به چندین برابر مقدار قرض می گردد.

سوم اینکه: موجب آمرزش گناهان از سوی خدا می شود.

چهارم اینکه: خداوند از قرض دهنده تشکر می کند، یعنی آن را به نیکی می پذیرد و با پاداش های دنیوی و اخروی جبران می نماید.

 

و یا مثل ایه 245 سوره بقره: «مَّن ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَهً وَاللّهُ یَقْبِضُ وَیَبْسُطُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»

 

خاندان رسالت (علیهم السّلام) در گفتار و رفتارشان به قرض الحسنه اهمیّت فراوان می دادند و خود در این راه پیشقدم می شدند و پیروانشان را با تاکیدهای بسیار به این امر مقدّس دستور می دادند.

 

در کتاب وسائل الشّیعه که از منابع فقه شیعه است و محور استنباط و اجتهاد مجتهدان تشیّع می باشد، در جلد سیزده، 134 روایت در «ابواب الدَّیْن» درباره قرض و پاداش و احکام آن ذکر شده است.

 

حدیث هایی از ائمه درباره قرض الحسنه

 

نمونه هایی از قرض الحسنه در سیره معصومین (ع)

سیره پیامبر اکرم (ص)

پیامبر (ص) خود بارها به نیازمندان قرض الحسنه می دادند و دیگران را نیز به این کار تشویق می کردند. در روایتی آمده است که ایشان حتی در شرایط دشوار مالی، از کمک به دیگران دریغ نمی کردند.

 

امام علی (ع)

امام علی (ع) در دوران خلافت خود، اموال عمومی را به صورت قرض الحسنه در اختیار نیازمندان قرار می دادند و بر بازپرداخت آسان تأکید داشتند.

 

امام حسن مجتبی (ع)

ایشان به کریم اهل بیت معروف بودند و بارها اموال خود را به صورت قرض الحسنه در اختیار نیازمندان قرار می دادند

 

احادیثی از ائمه درباره فضیلت قرض الحسنه :

از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمودند:

... وَمَـنْ اَقْرَضَ اَخاهُ الْمُـؤْمِنَ بِـكُلِّ دِرْهَمٍ اَقْرَضَهُ وَزْنَ جَبَلِ اُحُدٍ وَجَـبَلَ رِضْـوانٍ وَطُورِ سَيْـناءَ حَسَنـاتٍ. فَاِنْ رَفَقَ بِهِ فِـى طَلَبِهِ يَعْبَـرُبِهِ عَلَى الصِّراطِ كَالْبَرْقِ الْخـاطِفِ الّـلامِعِ بِغِيْـرِ حِسابٍ وَلاعَذابٍ. [ ثواب الاعمال و عقابها ص 414 .]

كسى كه به برادر مسلمان خود قرض دهد، در برابر هر درهمى كه قرض داده هم وزن كوه احد و كوه رضوان و كوه سينا، حسنات خواهد داشت. و اگر براى وصول آن مدارا كند، از پل صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت.

 

******

 

از پيامبر صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمودند: 

مَنْ اَرادَ اَنْ تُسْتَجابَ دَعْوَتُهُ وَاَنْ تَكْشِفَ كُرْبَتُهُ فَلْيُفَرِّجْ عَنْ مُعْسِرٍ.

كسى كه مايل است خداوند دعايش را مستجاب نمايد، و غم و اندوهش را بزدايد، پس بايد تلاش كندغم و اندوه انسانى را كه در مضيقه است، برطرف نمايد.

 

******

 

پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله فرمودند: 

مَنِ احْتاجَ اِلَيْهِ اَخُوهُ الْمُسْلِمُ فِى قَرْضٍ وَهُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ فَلَمْ يَفْعَلْ، حَرَّمَ اللّهُ عَلَيْهِ رِيْحَ الْجَنَّةِ.

كسى كه برادر مسلمان و نيازمندش از او تقاضاى قرض الحسنه بكند و او با اينكه توانائى دارد، خواسته او را تأمين ننمايد خداوند او را از بوى بهشت محروم خواهد ساخت.

 

******

 

پيامبر صلی الله و علیه و آله و سلم فرمودند :

مَنْ أَقْرَضَ مَلْهوفا فَأَحْسَنَ طِلْبَتَهُ اسْتَأْنَفَ الْعَمَلَ وَ أَعْطاهُ اللّه  بِكُلِّ دِرْهَمٍ أَلْفَ قِنْطارٍ مِنَ الْجَنَّةِ؛ [ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ص 289]

هر كس به گرفتار و درمانده اى قرض بدهد و در پس گرفتن آن خوشرفتارى كند [گناهانش پاك شده] اعمالش را دوباره شروع مى كند و خداوند در برابر هر درهم، هزار قنطار (ثروتى فراوان) در بهشت به او عطا كند.

 

******

 

عبدالله بن مسعود از پيامبر صلي الله عليه و آله نقل كرده كه فرمودند: 

مـا مِـنْ مُسْـلِمٍ يُقْرِضُ مُسْلِما قَرْضا مَرَّةً اِلاَّ كانَ كَصَدَقَتِها مَرَّتَيْنِ. [التّرغيب و التّرهيب، ج 2، ص 41.]

هر مسلمانى مالى را يكبار قرض دهد، مثل اين است كه همان مال را دوبار صدقه داده است.

 

******

 

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند:

مَنْ اَقْرَضَ مُؤْمِنا قَرْضا يَنْتَظِرُبِهِ مَيْسُورَهُ كانَ مالُهُ فِى زَكاةٍ وَ كانَ هُوَ فِى صَلاةٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ حَتّى يُؤَدِّيَهُ اِلَيْهِ.

هر كس به مؤمنى قرض بدهد و منتظر بماند تا قرض گيرنده گشايش (در كارش) يابد، آن مال ثواب زكات خواهد داشت و قرض دهنده مورد درود فرشتگان باشد تا آنكه قرض گيرنده قرضش را ادا نمايد.

 

******

 

امام على عليه  السلام :

وَ اغْتَنِمْ مَنِ اسْتَقْرَضَكَ فى حالِ غِناكَ لِيَجْعَلَ قَضاءَهُ لَكَ فى يَوْمِ عُسْرَتِكَ؛ [نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 398 ، از نامه 31]

غنيمت بدان كسى را كه در زمان توانگريت از تو قرض بخواهد تا در روز تنگدستى ات (قيامت) بپردازد.

 

******

 

امام على عليه السلام فرمودند: 

اِيّاكُمْ وَالدَّيْنَ؛ فَاِنَّهُ هَمٌّ بِاللَّيْلِ وَذُلٌّ بِالنَّهارِ.

از قرض كردن پرهيز نماييد؛ چون قرض باعث غم و اندوه شب و خوارى انسان در روز است.

(نتيجه طبيعى قرض گرفتن است بنابراين تا انسان تا ناچار نباشد بهتراست كه قرض نگيرد).

 

******

 

امام باقر عليه السلام فرمودند: 

كُـلُّ ذَنْبٍ يَكْفُرُهُ الْقَتْلُ فِى سَبيلِ اللّهِ اِلاَّ الدَّيْنَ لاكَفّارَةَ لَهُ اِلاّ اَداؤُهُ، اَوْ يَقْضِىَ صاحِبَهُ، اَوْيَعْفُوَ الذَّىِ لَهُ الْحَقُّ.

هر گناهى كه باشد شهادت در راه خدا آنرا پاك مى كند، مگر قرض را كه كفّاره اى ندارد جز اينكه توسط بدهكار يا شخص ديگرى پرداخت شود يا اينكه طلبكار از حق خود گذشت نمايد.

 

******

 

امام صادق عليه السلام فرمودند: 

عَلى بابِ الْجَنَّةِ مَكْتُوبٌ: اَلْقَرْضُ بِثَمانِيَةَ عَشْرٍ وَالصَّدَقَةُ بِعَشْرَةٍ … [بحارالأنوار، ج 103، ص 138.]

بر درب بهشت نوشته شده است: قرض دادن هيجده برابر پاداش دارد و صدقه ده برابر.

 

******

 

امام صادق عليه السلام:

ثَلاثٌ تـُورِثُ المَحَبَّه: الـدَیـنُ وَ التَّـواضُعُ وَ البَذلُ؛ [تحف العقول ص 316]

سه چیز است که محبت آورد: قرض دادن و فروتنـى و بخشش.

 

******

 

امام صادق عليه السلام فرمودند: 

... فَاِنْ اَعْطاهُ اَكْثَرَ مِمّا اَخَذَهُ مِنْ غَيْرِ شَرْطٍ بَيْنَهُما فَهُوَ مُباحٌ لَهُ، وَ لَيْسَ لَهُ عِنْدَاللّهِ ثَوابٌ فِيما اَقْرَضَهُ.

اگر وام گيرنده بدون قرار قبلى، سودى به صاحب مال بدهد مباح است؛ ولى وام دهنده پاداشى از خدا نخواهد گرفت.

 

******

 

از كتاب فقه الرضا عليه السلامنقل شده كه امام هشتم فرمودند: 

اَنَّ اَجْرَ الْقَرْضِ ثَمانِيَةَ عَشَرَ ضِعْفا مِنْ اَجْرِ الصَّدَقَةِ لاَِنَّ الْقَرْضَ يَصِلُ اِلى مَنْ لايَضَعُ نَفْسَهُ لِلصَّدَقَةِ لاَِخْذِ الصَّدَقَةِ.

پاداش وام دادن هيجده برابر بيش از صدقه است زيرا قرض الحسنه باعث مى شود كه شخص به گرفتن صدقه دچار نشود.

 

سخنان امامان درباره قرض الحسنه

 

شرایط قرض الحسنه در اسلام :

برای اینکه قرض الحسنه مورد قبول درگاه الهی باشد، باید شرایط خاصی رعایت شود که در احادیث و روایات به آن ها اشاره شده است:

 

نیت خالص

قرض دهنده باید نیتش کسب رضایت الهی باشد، نه طمع به پاداش مادی یا جلب توجه دیگران.

امام علی (ع) فرمودند:  

«إنّما الأعمالُ بالنیّات»

(ارزش اعمال به نیت هاست).

 

عدم سخت گیری در بازپرداخت

پیامبر (ص) فرمودند:

«من یسّرَ على مُعسرٍ یسّرَ اللهُ علیه فی الدنیا والآخرة»

(کسی که بر فرد تنگدست آسان بگیرد، خداوند در دنیا و آخرت بر او آسان می گیرد).

این حدیث بر اهمیت مدارا با قرض گیرنده تأکید دارد.

 

انتخاب فرد نیازمند واقعی

قرض باید به کسی داده شود که واقعاً نیازمند است و توانایی بازپرداخت دارد، تا هم به او کمک شود و هم از سوءاستفاده جلوگیری گردد

 

آثار قرض الحسنه در جامعه :

قرض الحسنه از منظر اجتماعی و اقتصادی نیز آثار مثبت فراوانی دارد که در احادیث به آن ها اشاره شده است:

 

تقویت همبستگی اجتماعی

قرض الحسنه باعث ایجاد اعتماد و محبت بین افراد جامعه می شود.

امام رضا (ع) فرمودند:  

«المؤمنُ أخو المؤمنِ، یَسدُّ خلّتهُ و یقضی دینَه»

(مؤمن برادر مؤمن است، نیازش را برآورده می کند و قرضش را ادا می کند).

 

کاهش فقر

قرض الحسنه به افراد نیازمند کمک می کند تا بدون تحمل فشار ربا، نیازهای ضروری خود را برآورده کنند.

 

جایگزین ربا

در جامعه اسلامی، قرض الحسنه به عنوان جایگزینی برای ربا معرفی شده است. قرآن کریم ربا را حرام و قرض الحسنه را ستوده است (سوره بقره، آیه 275).

 

نتیجه نهایی :

قرض الحسنه یکی از زیباترین جلوه های اخلاق اسلامی است که در احادیث و روایات اسلامی به عنوان عملی با پاداش عظیم معرفی شده است. این عمل نه تنها به رفع نیازهای مادی افراد کمک می کند، بلکه باعث تقویت پیوندهای اجتماعی، کاهش فقر و دوری از ربا می شود. احادیث پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) نشان دهنده ارزش والای قرض الحسنه و تأثیر آن در زندگی دنیا و آخرت است. از این رو، ترویج فرهنگ قرض الحسنه در جامعه اسلامی می تواند به بهبود وضعیت اقتصادی و معنوی افراد منجر شود.

 

گردآوری: بخش مذهبی