رئیس پژوهشگاه فضایی ایران در مصاحبه با دیجیاتو: تشکیل اکوسیستم برای صنعت فضایی ضروری است

اکوسیستم فضایی علاوه بر نهادهای سیاست‌گذار نیازمند شکل‌گیری اپراتور، پلتفرم‌ها، شرکت‌های خصوصی و همکاری‌های بین‌المللی است

«وحید یزدانیان»، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران، در گفت‌وگویی با دیجیاتو با تأکید بر لزوم شکل‌گیری زیست‌بوم (اکوسیستم) منسجم در صنعت فضایی کشور، توضیح داد که چطور فناوری‌های فضایی، به‌ویژه ماهواره‌ها، می‌توانند در حل بحران‌های ملی مانند کم‌آبی، ناترازی انرژی، آلودگی هوا و حتی حکمرانی بهتر نقش‌آفرینی کنند. او همچنین از چالش‌های فنی، مدیریتی و ساختاری در این مسیر سخن گفت.

ویدئوی گفتگو با رئیس پژوهشگاه فضایی ایران

یزدانیان معتقد است ریشه بسیاری از بحران‌های فعلی کشور مانند آب، کشاورزی یا آلودگی، «ناکارآمدی در تصمیم‌گیری» است که خود ناشی از «نداشتن داده و اطلاعات دقیق» است. او تأکید می‌کند که ماهواره‌ها می‌توانند در ارائه اطلاعات حیاتی برای حکمرانی بهتر نقش مهمی ایفا کنند.

فناوری داریم، بهره‌برداری نداریم

به‌رغم توسعه فنی، رئیس پژوهشگاه فضایی اذعان دارد که بهره‌برداری از داده‌های ماهواره‌ای در ایران بسیار اندک است. او با تایید اینکه ما دچار انباشت داده‌ای هستیم که در سیستم‌های حکمرانی و مدیریتی کشور به کار گرفته نمی‌شوند. نه به این معنا که تولید داده بی‌فایده است، بلکه مشکل در فقدان زیست‌بوم اقتصادی و سرویس‌دهی فضایی است.»

او از تجربه‌های نیم‌بند در استفاده از داده‌های فضایی در مقابله با زمین‌خواری و کشاورزی هوشمند یاد می‌کند، اما می‌گوید این فعالیت‌ها پراکنده و غیرنظام‌مند بوده‌اند.

بازیگران گمشده در زنجیره فضایی

یزدانیان می‌گوید در ایران دو نهاد اصلی در حوزه فضایی فعال‌اند: سازمان فضایی ایران با نقش رگولاتوری، و پژوهشگاه فضایی ایران با نقش فنی و اجرایی. اما مشکل اصلی، نبود سایر بازیگران کلیدی مانند شرکت‌های اپراتور، پلتفرم‌های پردازش و عرضه داده، و بخش خصوصی است. او توضیح می‌دهد: «ما مفهوم اپراتور فضایی را هنوز نداریم. در مخابرات ثابت و موبایل اپراتور داریم، اما در فضا نه. بدون اپراتور، بخش خصوصی نمی‌تواند وارد شود یا بازار را ببیند.»

قیمت داده‌های ماهواره‌ای و چرایی عدم استفاده

در پاسخ به برخی انتقادات مبنی بر گرانی داده‌های ماهواره خیام، یزدانیان این ادعا را رد می‌کند: «قیمت تصاویر خیام حدود یک‌دهم نمونه‌های خارجی است. اما قبول دارم که دسترسی به این داده‌ها هنوز دشوار است. روند دریافت، تأیید و دسترسی کند و ناکارآمد است.»

فضا برای یک کشور نیست

یزدانیان به چالش اقتصادی نبودن ساخت و بهره‌برداری ماهواره تنها برای استفاده داخلی اشاره می‌کند: «ساخت و پرتاب یک ماهواره برای پوشش ملی صرفه اقتصادی ندارد. باید منطقه‌ای یا جهانی فکر کنیم. مشارکت بین‌المللی تنها راه منطقی است.»

یزدانیان با انتقاد از تحریم پژوهشگاه فضایی ایران می‌گوید: «ما هیچ فعالیت نظامی نداریم. تمرکز ما بر ماهواره‌های سنجشی، ناوبری و ارتباطی است. تحریم ما بیشتر از سر لجبازی بوده تا فنی. این تحریم البته مانعی برای تعاملات بین‌المللی است، اما بخشی از ضعف نیز از اطلاع‌رسانی ضعیف خود ما ناشی می‌شود.»

هزینه ساخت ماهواره در ایران

یزدانیان اذعان می‌کند که هزینه ساخت ماهواره در ایران از نمونه‌های جهانی مانند اسپیس‌ایکس بیشتر است. هزینه ساخت ماهواره‌های اسپیس‌ایکس حدود ۱.۶ میلیون دلار برآورد می‌شود. او دلیل این مسئله را در تیراژ پایین و مدل سنتی تولید می‌داند و می‌گوید ما تک‌ماهواره می‌سازیم، یعنی یک پلتفرم را توسعه می‌دهیم و بر پایه همان پلتفرم ماهواره‌ها را طراحی می‌کنیم. در حالی که دنیا منظومه می‌سازد و هزینه‌ها را به‌شدت پایین می‌آورد. مدل ساخت، تجمیع، تست و پرتاب ما همه گران‌تر هستند.

یزدانیان با انتقاد از رویکرد سنتی در توسعه فناوری فضایی می‌گوید: «ما ابتدا ماهواره می‌سازیم، بعد دنبال بازار می‌گردیم. در حالی که باید از نیاز شروع کنیم. اگر بازار وجود داشته باشد، بخش خصوصی خودش وارد می‌شود و سرمایه‌گذاری می‌کند.»

او به تجربه موفق مدل PPP در مخابرات اشاره می‌کند و معتقد است می‌توان این الگو را به صنعت فضایی تعمیم داد.

لزوم بازنگری نقشه‌راه

او هماهنگی میان سازمان فضایی و پژوهشگاه فضایی را نسبی می‌داند و می‌گوید: «اکوسیستم فضایی فقط این دو نهاد نیستند. بازیگران متعدد خارج از وزارت ارتباطات نیز درگیرند و باید در یک شورای فراگیر دور هم جمع شوند. نیاز به بازنگری در نقشه راه فضایی کشور داریم.»

منظومه‌سازی؛ گام بعدی

در ادامه، یزدانیان درباره پرتاب اخیر ماهواره ناهید ۲ با راکت سایوز روسیه می‌گوید: «دو نمونه از ماهواره ناهید دو ساخته‌ شده که نمونه اول با سایوز پرتاب شد. نمونه دوم تا پایان سال با پرتابگر ایرانی پرتاب خواهد شد.»

به گفته او، برای شکل‌گیری یک منظومه فضایی، ایران به ۵۰ تا ۲۰۰ ماهواره نیاز دارد و این نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بزرگ، مشارکت خارجی و مشارکت بازیگران داخلی است.

بهبود سیاست رسانه‌ای درباره شکست‌ها

یزدانیان همچنین خواستار شفاف‌سازی درباره نرخ شکست پرتاب‌هاست و می‌گوید: «در دنیا شکست پرتاب طبیعی است. ما باید سیاست رسانه‌ای خود را اصلاح کنیم و درباره پرتاب‌های ناموفق شفاف باشیم تا اعتماد عمومی حفظ شود.»

برنامه آینده پژوهشگاه

یزدانیان در پایان تأکید کرد که مأموریت آینده پژوهشگاه فضایی تمرکز بر بهره‌برداری از داده‌ها، درآمدزایی از داده‌های ماهواره‌ای، گسترش همکاری‌های بین‌المللی و شکل‌گیری اکوسیستم اقتصادی-فضایی خواهد بود.

به گفته او، با شکل‌گیری اکوسیستم و فعال‌ شدن اپراتورها و همچنین سرویس‌های مبتنی بر داده‌های فضایی، می‌توان امیدوار بود که در یک بازه ۵ ساله، صنعت فضایی به سهمی از GDP دست یابد.