اختلال دوقطبی، یکی از اختلالات روانی است که بیشتر افراد با نام آن آشنا هستند، اما تنها تعداد کمی به طور دقیق و جامع از آن اطلاع دارند. اگر از کسی بپرسید که اختلال دوقطبی چیست، ممکن است به علائمی مانند نوسانات شدید خلق، افسردگی شدید، هیجان غیرعادی، و افکار خودکشی اشاره کند. این توصیفات معمولاً باعث نگرانی و ترس در میان افرادی می‌شود که اطلاعات کافی در مورد این بیماری ندارند. در این مقاله، سعی داریم به بررسی دقیق‌تر این اختلال و نحوه مدیریت آن بپردازیم.
اختلال دوقطبی چیست؟
اختلال دوقطبی که در گذشته با نام افسردگی شیدایی شناخته می‌شد، یک اختلال خلقی مزمن است که فرد را در دوره‌های متناوبی از مانیا (شیدایی) و افسردگی قرار می‌دهد. در این وضعیت، فرد مبتلا ممکن است در یک دوره احساس انرژی و هیجان زیادی داشته باشد و در دوره بعدی به حالت افسردگی عمیق فرو رود. این نوسانات خلقی می‌توانند از حالت خفیف تا شدید متغیر باشند و عملکرد روزمره فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.
افرادی که به فاز افسردگی دوقطبی وارد می‌شوند، اغلب با احساس ناامیدی و بی‌انگیزگی دست و پنجه نرم می‌کنند و نسبت به فعالیت‌های روزانه یا هر چیز جدیدی علاقه‌ای ندارند. در مقابل، هنگامی که فرد وارد فاز مانیا یا هایپومانیا می‌شود، ممکن است رفتارهای پرانرژی و غیرعادی از خود نشان دهد و به شدت نسبت به امور اطرافش اشتیاق داشته باشد.اگرچه این اختلال می‌تواند تاثیرات جدی بر زندگی فرد داشته باشد، با استفاده از یک برنامه درمانی مناسب شامل دارودرمانی و روان‌درمانی، می‌توان علائم را کاهش داده و نوسانات خلقی را کنترل کرد. بسیاری از بیماران با پیگیری مداوم درمان، بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی خود مشاهده می‌کنند.
تفاوت اختلال دوقطبی با اختلال شخصیت مرزی (BPD)
اختلال شخصیت مرزی (BPD) و اختلال دوقطبی علائم متفاوتی دارند. در حالی که افراد مبتلا به اختلال دوقطبی با نوسانات شدید خلقی بین شیدایی و افسردگی مواجه هستند، افراد مبتلا به BPD بیشتر از احساسات شدید درد عاطفی، پوچی، و ناامیدی رنج می‌برند. این تفاوت‌ها در تشخیص و درمان هر یک از این اختلالات اهمیت زیادی دارند.
انواع اختلال دوقطبی
اختلال دوقطبی به چندین نوع مختلف تقسیم می‌شود:
- اختلال دوقطبی نوع 1: در این نوع، فرد حداقل یک دوره کامل شیدایی را تجربه می‌کند که ممکن است با یا بدون افسردگی همراه باشد. این نوع از اختلال ممکن است به درمان‌های فوری نیاز داشته باشد.
- اختلال دوقطبی نوع 2: در این نوع، فرد دوره‌هایی از هیپومانیا (یک فرم خفیف‌تر از مانیا) و افسردگی عمده را تجربه می‌کند. این نوع از اختلال به دلیل علائم کمتر شدید مانیا، ممکن است کمتر تشخیص داده شود، اما همچنان به درمان نیاز دارد.
اختلال دوقطبی در هر دو جنس زن و مرد به طور مساوی شایع است و معمولاً در اوایل بزرگسالی (حدود 25 سالگی) شروع می‌شود. با این حال، ممکن است علائم از دوران کودکی ظاهر شوند یا در دوران پیری بروز کنند. این بیماری معمولاً یک وضعیت مزمن است که نیاز به مراقبت و نظارت مادام‌العمر دارد. بیش از 90 درصد از افرادی که یک دوره شیدایی را تجربه می‌کنند، در آینده نیز به نوسانات خلقی مبتلا می‌شوند.
علائم اختلال دوقطبی: نشانه‌ها و تفاوت‌ها در فازهای مختلف
هر اختلال روانی، از جمله اختلال دوقطبی، دارای علائم و نشانه‌های منحصر به فردی است که به تشخیص و درمان آن کمک می‌کند. برخی از این نشانه‌ها مستقیماً از سوی بیمار گزارش می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است توجه اطرافیان یا متخصصان را جلب کنند. در ادامه، به بررسی علائم اختلال دوقطبی در فازهای مختلف آن می‌پردازیم.
علائم فاز مانیک در اختلال دوقطبی
فاز مانیک در اختلال دوقطبی، که به آن شیدایی یا مانیا نیز می‌گویند، و همچنین فاز هیپومانیا (که شدت کمتری دارد)، دو حالت متفاوت اما مرتبط هستند. مانیا نسبت به هیپومانیا شدیدتر است و علائم آن می‌تواند به مشکلات جدی در زندگی روزمره منجر شود. این علائم ممکن است به حدی شدید باشند که فرد نیاز به بستری شدن پیدا کند. در این فاز، بیمار حداقل سه مورد از نشانه‌های زیر را تجربه می‌کند:
- شادی بیش از حد، انرژی بالا و هیجان غیرقابل کنترل
- افزایش فعالیت بدنی و ذهنی به شکلی غیرمعمول
- احساس اعتماد به نفس بیش از حد و خوش‌بینی افراطی (یوفوریا)
- کاهش نیاز به خواب و بی‌خوابی
- پرحرفی غیرعادی و سریع صحبت کردن
- تجربه افکار پراکنده و ایده‌های فراوان
- ناتوانی در تمرکز و حواس‌پرتی
- تصمیم‌گیری‌های غیرمنطقی، مانند سرمایه‌گذاری‌های پرخطر یا رفتارهای جنسی بی‌پروا
علائم فاز افسردگی در اختلال دوقطبی
در فاز افسردگی، فرد به شدت غمگین، ناامید و بدون انگیزه می‌شود. این حالت ممکن است به حدی شدید باشد که زندگی روزمره فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. علائم رایج در این فاز شامل موارد زیر است:
- احساس افسردگی عمیق، ناامیدی و پوچی
- کاهش علاقه به فعالیت‌های روزانه و کاهش لذت از زندگی
- تغییرات شدید وزن یا اشتها (افزایش یا کاهش)
- مشکلات خواب، از جمله خواب زیاد یا بی‌خوابی
- بی‌قراری یا کندی در حرکات و رفتارها
- خستگی مفرط و کمبود انرژی
- احساس بی‌ارزشی یا گناه شدید
- ناتوانی در تمرکز و مشکلات در تصمیم‌گیری
- افکار مکرر درباره مرگ یا خودکشی
علائم اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان
تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان به دلیل پیچیدگی‌های آن دشوارتر است. این گروه سنی ممکن است دوره‌های مشخصی از افسردگی و شیدایی را تجربه کنند، اما الگوی علائم و تغییرات خلقی آن‌ها متفاوت از بزرگسالان است. یکی از بارزترین نشانه‌های دوقطبی در این سنین، تغییرات شدید و ناگهانی در حالت روحی و عصبانیت است که به‌طور غیرمعمولی با هم‌سالان تفاوت دارد. همچنین، این تغییرات ممکن است به سرعت بروز و ناپدید شوند، که تشخیص را دشوارتر می‌کند.
انواع اختلال دوقطبی
اختلال دوقطبی به چند نوع مختلف تقسیم می‌شود که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارد:
- اختلال دوقطبی نوع 1: در این نوع، فرد حداقل یک دوره کامل مانیا را تجربه می‌کند که ممکن است با یا بدون افسردگی همراه باشد.
- اختلال دوقطبی نوع 2: این نوع معمولاً با دوره‌های افسردگی شدید و فازهای هیپومانیا همراه است. این نوع بیشتر در زنان مشاهده می‌شود.
- اختلال دوقطبی ادواری (سیکلوتایمیا): این نوع شامل نوسانات خفیف‌تر در مانیا و افسردگی است که می‌تواند به مدت طولانی ادامه یابد. در صورت عدم درمان، این اختلال ممکن است به نوع 1 یا 2 تبدیل شود.
- اختلال دوقطبی پیش‌رونده یا تناوب سریع: این نوع با نوسانات مکرر و سریع در طول سال مشخص می‌شود و می‌تواند با هر یک از انواع دیگر اختلال دوقطبی همراه باشد.
علائم عمومی اختلال دوقطبی
علائم اختلال دوقطبی می‌تواند بسته به فاز شیدایی یا افسردگی متفاوت باشد. در فاز شیدایی، افراد ممکن است اعتماد به نفس بالا، انرژی زیاد، فعالیت‌های فیزیکی و جنسی بیشتر و کم‌خوابی را تجربه کنند. در مقابل، در فاز افسردگی، علائمی مانند غم و ناامیدی، استرس، میل به خودکشی، خستگی شدید، کاهش بهره‌وری و مشکلات خواب رایج هستند.
این نشانه‌ها می‌توانند بسته به فرد و شرایط تغییر کنند، و ممکن است در طول سال و با تغییر فصل‌ها تشدید شوند. توجه به این علائم و مدیریت آن‌ها با کمک متخصصان می‌تواند بهبود کیفیت زندگی بیماران دوقطبی را به همراه داشته باشد.
روش‌های تشخیص اختلال دوقطبی: نکات کلیدی و عوامل مؤثر
تشخیص اختلال دوقطبی به دلیل تنوع علائم و شباهت آن به دیگر اختلالات روانی، گاهی بسیار چالش‌برانگیز است. در بسیاری از موارد، بیماران بدون داشتن سابقه خانوادگی یا با علائم ساده افسردگی به پزشک مراجعه می‌کنند. اگر در این شرایط به اشتباه افسردگی تک‌قطبی تشخیص داده شود و داروی ضدافسردگی تجویز گردد، ممکن است بیمار به سرعت وارد فاز مانیا شود و علائمی مانند انرژی زیاد و سرخوشی غیرعادی از خود نشان دهد. در این حالت، اگر اطرافیان بیمار تغییرات غیرطبیعی را مشاهده کنند، باید فوراً به پزشک اطلاع دهند تا تجویزهای دارویی اصلاح شود.
فرآیند تشخیص اختلال دوقطبی
تشخیص دقیق این اختلال عمدتاً از طریق مصاحبه بالینی توسط روانپزشک و استفاده از آزمون‌های معتبر انجام می‌شود. روانپزشک در جلسه ویزیت، اطلاعات جامعی را از بیمار جمع‌آوری می‌کند که شامل موارد زیر است:
- علائم فعلی: بررسی وضعیت روانی کنونی بیمار
- سابقه فردی: مرور بر رویدادهای مهم و مشکلات روانی گذشته
- تاریخچه خانوادگی: ارزیابی سابقه اختلالات روانی در خانواده
بسیاری از بیماران ممکن است سال‌ها با این اختلال زندگی کرده باشند، اما به دلیل اشتراک علائم با دیگر بیماری‌های روانی، تشخیص صحیح صورت نگرفته باشد. برخی اختلالات روانی که ممکن است با اختلال دوقطبی همزمان بروز کنند و تشخیص را دشوار کنند، عبارتند از:
- حملات پانیک
- وسواس فکری-عملی
- اختلال پرخوری
- اعتیاد
- اختلال بیش‌فعالی با نقص توجه (ADHD)
- اختلال شخصیت مرزی
عوامل تشدیدکننده اختلال دوقطبی
عدم دریافت درمان به موقع یا قطع نادرست داروها از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند به تشدید این اختلال منجر شود. با افزایش سن، فاصله بین دوره‌های مانیا و افسردگی کاهش می‌یابد و علائم با شدت بیشتری بروز می‌کنند. در زنان، این اختلال ممکن است در دوران بارداری یا پس از زایمان با علائم افسردگی ظاهر شود. همچنین، زنانی که سابقه دوقطبی دارند، ممکن است در دوران یائسگی با شدت بیشتری دچار افسردگی شوند.
عوامل خارجی نظیر استرس‌های شدید، شکست‌های عاطفی، مصرف مواد مخدر، و از دست دادن عزیزان نیز می‌توانند به‌عنوان محرک‌هایی برای بروز یا تشدید این اختلال عمل کنند.
تأثیر اختلال دوقطبی بر مغز
یکی از پرسش‌های متداول درباره این اختلال، تأثیر آن بر مغز است. تحقیقات نشان می‌دهد که اختلال دوقطبی با کاهش ماده خاکستری مغز همراه است، به‌ویژه در نواحی لوب پیشانی و گیجگاهی که مسئول مهار احساسات و هیجانات هستند. این کاهش می‌تواند منجر به اختلال در تمرکز، تغییرات شخصیتی و کاهش کارآیی فرد شود. همچنین، کاهش فعالیت‌های نورونی در مغز این افراد مشاهده شده که می‌تواند رفتارهای غیرعادی را توضیح دهد.
اثرات اختلال دوقطبی بر زندگی شخصی و اجتماعی
این اختلال نه‌تنها بر زندگی شخصی فرد تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند زندگی اطرافیان او را نیز تحت‌الشعاع قرار دهد. عوارض جدی مانند اعتیاد و خودکشی از جمله پیامدهای عدم کنترل این اختلال هستند. ازدواج با فرد مبتلا به دوقطبی ممکن است زندگی مشترک را با چالش‌های بیشتری مواجه کند. از این رو، تشخیص به موقع و درمان زودهنگام این اختلال از اهمیت بالایی برخوردار است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر در خود یا اطرافیانتان علائمی از اختلال دوقطبی مشاهده می‌کنید، توصیه می‌شود بدون تأخیر به روانپزشک مراجعه کنید. درمان به موقع می‌تواند از عوارض جدی این اختلال جلوگیری کند. غفلت در درمان این بیماری می‌تواند به شدت علائم و خطرات آن افزوده و کیفیت زندگی فرد و اطرافیانش را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد.
روش‌های درمان اختلال دوقطبی: راهکارهای مؤثر و نکات کلیدی
اختلال دوقطبی حتی در شدیدترین موارد نیز قابل مدیریت و درمان است. هر چه درمان زودتر آغاز شود، احتمال کاهش شدت و فراوانی دوره‌های مانیا و افسردگی افزایش می‌یابد. از آنجایی که این اختلال در تمام طول عمر همراه فرد است، درمان نیز باید به‌طور مستمر و بلندمدت ادامه یابد تا علاوه بر تسکین علائم، از عود آن‌ها نیز جلوگیری شود. اکثر افرادی که تحت درمان مناسب قرار می‌گیرند، می‌توانند به تعادل در نوسانات خلقی و علائم مرتبط با آن دست یابند.
ترکیب دارو و روان‌درمانی در درمان اختلال دوقطبی
تأثیرگذارترین روش درمان اختلال دوقطبی ترکیبی از دارو و روان‌درمانی است. از بیماران خواسته می‌شود تا علائم روانی روزانه، روش‌های درمانی، الگوی خواب و وقایع زندگی خود را در یک جدول ثبت کنند. این روند به بیماران و خانواده‌هایشان کمک می‌کند تا بهتر به مدیریت و درک این اختلال بپردازند و با توجه به تغییرات خلقی، از بروز اپیزودهای کامل پیشگیری کنند. در صورت بروز هر گونه نوسانات خلقی، لازم است که بیمار فوراً این موارد را به پزشک خود گزارش دهد تا درمان بهینه‌تری تنظیم شود.
داروهای مناسب برای اختلال دوقطبی
اگرچه پزشکان عمومی ممکن است داروهای روانگردان تجویز کنند، توصیه می‌شود بیماران برای درمان اختلال دوقطبی به روانپزشک مراجعه کنند. داروهای مختلفی برای کنترل این اختلال وجود دارد. به‌طور کلی، داروهای تثبیت‌کننده خلق مانند لیتیوم به‌عنوان یک داروی پرکاربرد، در کنترل دوره‌های مانیا و پیشگیری از عود افسردگی و مانیا مؤثر هستند.
علاوه بر لیتیوم، داروهای ضدتشنج مانند لاموتریژین، والپروئیک اسید، دیوالپروئکس سدیم و کاربامازپین نیز برای تثبیت خلق استفاده می‌شوند. در برخی موارد، ترکیب این داروها با هم یا با لیتیوم به منظور دستیابی به بهترین نتیجه انجام می‌شود. در صورت نیاز، داروهای دیگر نیز به مدت کوتاه برای کنترل دوره‌های افسردگی و مانیا اضافه می‌شوند.
گاهی مصرف داروهای ضدافسردگی می‌تواند منجر به تغییر خلق و تحریک اپیزودهای مانیا یا هیپومانیا شود. برای جلوگیری از این مسئله، معمولاً داروهای تثبیت‌کننده خلق به‌تنهایی یا به همراه داروهای ضدافسردگی تجویز می‌شوند.
در کودکان و نوجوانان، لیتیم معمولاً داروی انتخابی است، اما والپروات و کاربامازپین نیز به‌کار می‌روند. زنان باردار یا کسانی که قصد بارداری دارند، به دلیل اثرات احتمالی داروهای تثبیت‌کننده خلق بر جنین یا نوزاد با چالش‌هایی مواجه می‌شوند. متخصصان بالینی می‌توانند به این زنان کمک کنند تا مزایا و معایب درمان‌های مختلف را بررسی کنند.
روان‌درمانی در درمان اختلال دوقطبی
تحقیقات نشان می‌دهد که مشارکت در روان‌درمانی می‌تواند به ثبات روانی بیشتر، کاهش مدت بستری و بهبود عملکرد فرد در جنبه‌های مختلف زندگی کمک کند. روش‌هایی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT)، آموزش روانی، خانواده‌درمانی و درمان بین‌فردی و ریتم اجتماعی (IPSRT) در این زمینه موثر هستند. در IPSRT، بر اهمیت داشتن یک الگوی منظم خواب و بیداری تاکید می‌شود، زیرا تأخیر در بیداری می‌تواند محرک اپیزودهای مانیا شود.
این خدمات معمولاً توسط روانشناسان، مددکاران اجتماعی یا مشاوران ارائه می‌شود که با روانپزشکان همکاری می‌کنند تا پیشرفت بیمار به‌طور مداوم مورد ارزیابی قرار گیرد. CBT به بیماران کمک می‌کند تا الگوهای فکری و رفتاری منفی را تغییر دهند و آموزش روانی به آن‌ها و خانواده‌هایشان در شناخت علائم و درمان کمک می‌کند.
خانواده‌درمانی نیز می‌تواند به کاهش استرس و تنش‌های ناشی از علائم بیمار کمک کند. در درمان بین‌فردی و ریتم اجتماعی، تنظیم روابط و روتین‌های روزانه به جلوگیری از اپیزودهای مانیا کمک می‌کند.
درمان با الکتروشوک (ECT)
الکتروشوک (ECT) یک روش درمانی است که با تحریک مغز به رفع علائم اختلال دوقطبی کمک می‌کند. این روش درمانی که با بیهوشی عمومی انجام می‌شود، معمولاً چند هفته طول می‌کشد و به‌طور کلی بی‌خطر است. ECT به‌ویژه زمانی به‌کار می‌رود که روان‌درمانی و داروها اثرگذار نباشند.
درمان با تحریک مغناطیسی (TMS)
تحریک مغناطیسی ترانس‌کرانیال (TMS) یک روش دیگر برای درمان اختلال دوقطبی است که از امواج مغناطیسی برای تحریک مغز استفاده می‌کند. این روش بیشتر برای درمان افسردگی به کار می‌رود، اما در مواردی از آن برای بیماران دوقطبی نیز استفاده می‌شود.
استفاده از مکمل‌های دارویی
از گذشته، داروهای گیاهی در درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند. هرچند که تحقیقات دقیق در مورد اثربخشی کامل این مکمل‌ها بر اختلال دوقطبی وجود ندارد، اما می‌توان از آن‌ها به‌عنوان مکملی در کنار روش‌های درمانی دیگر استفاده کرد. مهم است که مصرف هر نوع مکمل دارویی زیر نظر پزشک باشد تا از هر گونه تداخل دارویی جلوگیری شود.
اختلالات دوقطبی طیفی از بیماری‌ها را شامل می‌شوند که در چندین نوع مختلف دسته‌بندی می‌شوند:
اختلال دوقطبی I:
در این نوع اختلال، فرد حداقل یک دوره شیدایی کامل را تجربه کرده است. این دوره‌های شیدایی ممکن است پیش یا پس از دوره‌های هیپومانیک یا افسردگی شدید رخ دهند. در موارد شدیدتر، شیدایی ممکن است به قطع ارتباط با واقعیت منجر شود که به آن حالت روان‌پریشی می‌گویند.
اختلال دوقطبی II:
در این نوع، فرد حداقل یک دوره افسردگی عمده و یک دوره هیپومانیا را پشت سر گذاشته است. اما هیچ‌گاه تجربه شیدایی شدید نداشته است. این تفاوت کلیدی بین اختلال دوقطبی I و II است. در حالی که اختلال دوقطبی II شامل دوره‌های افسردگی طولانی‌تری است، دوره‌های شیدایی مختص اختلال دوقطبی I می‌باشد.
سیکلوتایمیا (اختلال خلقی سیکلوتایمیک):
این نوع اختلال شامل نوسانات متناوب خلقی است که حداقل دو سال طول می‌کشد (یک سال برای کودکان و نوجوانان). فرد در این دوره‌ها تجربه علائم هیپومانیا و افسردگی را دارد، اما شدت علائم به اندازه افسردگی شدید نیست.
اختلالات دوقطبی مرتبط:
این دسته شامل اختلالاتی است که به علت مصرف داروها، الکل یا مشکلات پزشکی مانند بیماری کوشینگ، ام‌اس یا سکته مغزی ایجاد می‌شوند. علائم این نوع ممکن است ترکیبی از شیدایی و هیپومانیا همراه با افسردگی باشند که شدت بیشتری دارند و پیش‌بینی‌پذیر نیستند.
شیدایی و هیپومانیا:
شیدایی و هیپومانیا دو وضعیت مشابه هستند، اما از نظر شدت متفاوت می‌باشند. شیدایی حالت شدیدتری دارد و می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی‌تری در عملکرد فرد در محیط کار، تحصیل و تعاملات اجتماعی شود. همچنین ممکن است فرد از واقعیت فاصله بگیرد و وارد حالت روان‌پریشی شود که اغلب نیازمند بستری شدن در بیمارستان است.
علائم دوره‌های شیدایی و هیپومانیا شامل موارد زیر است:
- افزایش سطح انرژی و فعالیت.
- احساس اعتماد به نفس بیش از حد یا غیرواقعی.
- کاهش نیاز به خواب.
- پرحرفی و سرعت در صحبت.
- افکار سریع و پراکنده.
- تصمیم‌گیری‌های نامعقول مانند خریدهای بی‌رویه یا ریسک‌های مالی و جنسی.
تفاوت بین اختلال دوقطبی I و II:
در حالی که شیدایی در اختلال دوقطبی I شدید و خطرناک است، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی II معمولاً دوره‌های افسردگی طولانی‌تری را تجربه می‌کنند. هر دو نوع اختلال می‌توانند در هر سنی شروع شوند، اما اغلب در نوجوانی یا اوایل دهه بیست زندگی تشخیص داده می‌شوند.
نکات نهایی:
اختلالات دوقطبی می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهند، اما با تشخیص صحیح و درمان مناسب، بسیاری از افراد می‌توانند بهبود یابند و زندگی مؤثری داشته باشند.
SOURCE:
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bipolar-disorder/symptoms-causes/syc-20355955
ttps://www.drshaghayeghdarvishi.ir/درمان-اختلال-دوقطبی/
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها