نارسایی کلیه؛ علائم، علل، روش های درمان و پیشگیری

نارسایی کلیه زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌های فرد توانایی تصفیه مواد زائد خون را از دست بدهند. گرچه ممکن است این عارضه در مراحل اولیه علائمی ایجاد نکند، بیشتر اوقات فرد دچار علائمی مانند خستگی، حالت تهوع، استفراغ، تغییر مقدار ادرار و مه مغزی می‌شود. هرآنچه لازم است درباره علائم نارسایی کلیه، علل و روش‌های تشخیص و درمان این عارضه بدانید، در این مقاله خواهید خواند. با ما همراه باشید.

نارسایی کلیه چیست؟

کلیه‌ها اندام‌هایی لوبیایی‌شکل به‌اندازه مشت شما هستند که زیر قفسه سینه و در قسمت پشت شکم قرار دارند. کلیه‌ها وظایف مختلفی دارند که یکی از مهم‌ترین آنها کمک به دفع سموم بدن است. این اندام‌ها خون را تصفیه و مواد زائد را از طریق ادرار از بدن خارج می‌کنند. وقتی کلیه‌های فرد درست کار نکنند، مواد زائد در بدن او جمع می‌شوند. چنین وضعیتی خطرناک است و باید هرچه زودتر درمان شود.

فرد زمانی دچار نارسایی کلیه می‌شود که ۱ یا هر ۲ کلیه او دیگر خوب کار نکنند. نارسایی کلیه گاهی عارضه‌ای موقتی و گاهی نوعی بیماری مزمن (طولانی‌مدت) است که به‌تدریج شدیدتر می‌شود. نارسایی کلیه شدیدترین مرحله بیماری کلیوی و درمان به‌موقع آن بسیار ضروری است.

انواع نارسایی کلیه

پزشکان معمولا نارسایی کلیه را به ۶ نوع تقسیم می‌کنند. انواع نارسایی کلیه عبارت‌اند از:

• نارسایی حاد کلیه ناشی از علل پیش‌کلیوی: گردش خون ضعیف به کلیه‌ها ممکن است باعث این نوع نارسایی حاد کلیه شود. پزشکان معمولا پس از تشخیص علت کاهش جریان خون، این نوع نارسایی را درمان می‌کنند.
• نارسایی ذاتی حاد کلیه: این نوع نارسایی کلیه ممکن است ناشی از آسیب مستقیم به کلیه‌ها باشد مانند ضربه فیزیکی یا تصادف، اضافه‌بار سموم و ایسکمی (نرسیدن اکسیژن به کلیه‌ها).
• نارسایی حاد کلیه ناشی از علل پس‌کلیوی: این نوع نارسایی کلیه ممکن است به‌سبب سنگ کلیه یا انسداد دیگری در دستگاه ادراری رخ دهد.
• نارسایی مزمن کلیه ناشی از علل پیش‌کلیوی: زمانی که به‌مدت طولانی خون به کلیه‌ها نرسد، کلیه‌ها کوچک می‌شوند و عملکرد خود را از دست می‌دهند.
• نارسایی مزمن کلیه: در این نوع نارسایی کلیه معمولا کلیه‌ها به‌تدریج عملکردشان را از دست می‌دهند.
• نارسایی مزمن کلیه ناشی از علل پس‌کلیوی: انسداد طولانی‌مدت مجاری ادراری مانع از ادرارکردن فرد، فشار به مثانه و درنهایت آسیب به کلیه‌ها می‌شود.

مراحل بیماری مزمن کلیه

بیماری کلیوی ۵ مرحله دارد. این مراحل از بسیار خفیف (مرحله ۱) شروع می‌شوند و تا نارسایی کامل کلیه (مرحله ۵) ادامه می‌یابند. با پیشرفت مراحل، علائم و عوارض افزایش می‌یابند.

مرحله‌ ۱

در این مرحله کلیه آسیب دیده است، اما معمولا فرد هیچ علائم و عوارض قابل‌مشاهده‌ای ندارد.

مرحله ۲

این مرحله بیماری کلیوی همچنان مرحله خفیف بیماری در نظر گرفته می‌شود، اما مسائل قابل‌تشخیص مانند پروتئین در ادرار یا آسیب فیزیکی به کلیه‌ها ممکن است واضح‌تر باشند.

مرحله ۳

در این مرحله کلیه‌های فرد آن‌طور که باید کار نمی‌کنند. در مرحله ۳ بیماری کلیه، ممکن است علائم آشکارتر باشند و فرد متوجه علائمی مانند تورم دست‌ها و پاها، کمردرد و تغییر مقدار ادرار شود.

مرحله ۴

این مرحله بیماری کلیوی متوسط تا شدید در نظر گرفته می‌شود. در این مرحله، کلیه‌ها خوب کار نمی‌کنند. علائم این مرحله عبارت‌اند از:

• کم‌خونی؛
• فشار خون بالا؛
• بیماری‌های استخوان.

در این مرحله پزشک احتمالا برنامه‌ای درمانی برای کاهش آسیب کلیه تجویز می‌کند.

مرحله ۵

مرحله ۵ مرحله نزدیک به نارسایی کامل کلیه است. در این مرحله، علائم نارسایی کلیه و اختلال در عملکرد آن مانند استفراغ، حالت تهوع، مشکلات تنفسی و خارش پوست مشهود خواهند بود و فرد به دیالیز منظم یا پیوند کلیه نیاز خواهد داشت.

علائم نارسایی کلیه چیست؟

بسیاری از افراد در مراحل اولیه بیماری کلیوی علائم کمی دارند یا هیچ علائمی ندارند. بااین‌حال، نارسایی مزمن کلیه (CKD) ممکن است باعث آسیب به بافت شود، حتی اگر فرد احساس خوبی داشته باشد. علائم نارسایی مزمن کلیه (CKD) و نارسایی کلیه در افراد مختلف متفاوت است. اگر کلیه‌های فرد درست کار نکنند، ممکن است دچار یک یا چند مورد از این علائم شود:

• خستگی شدید؛
• گرفتگی عضلات؛
• حالت تهوع و استفراغ؛
• خارش یا خشکی پوست؛
• تغییر تعداد دفعات ادرارکردن؛
• گیجی یا اختلال تمرکز؛
• کاهش اشتها یا احساس طعم فلز در دهان موقع غذاخوردن؛
• تورم (ادم)، به‌ویژه در دست‌ها، مچ پا یا صورت.

علائم اولیه نارسایی کلیه

علائم بیماری کلیوی در مراحل اولیه ممکن است نامحسوس باشند و به‌سختی شناسایی شوند. این علائم عبارت‌اند از:

• تنگی نفس؛
• تورم اندام‌ها؛
• کاهش خروج ادرار.

علل نارسایی کلیه

دیابت و فشار خون بالا شایع‌ترین علل بیماری مزمن کلیوی و نارسایی کلیه هستند. دیابت مهارنشده ممکن است منجر به افزایش قند خون (هیپرگلیسمی) شود. زیادبودن مداوم قند خون ممکن است باعث آسیب به کلیه‌ها و سایر اندام‌ها شود. فشار خون بالا یعنی اینکه خون به‌شدت درون رگ‌های خونی بدن حرکت می‌کند. با گذشت زمان و درمان‌نکردن این عارضه، این فشار مضاعف ممکن است به بافت کلیه آسیب برساند. سایر علل بیماری کلیوی مزمن که ممکن است منجر به نارسایی کلیه شوند، عبارت‌اند از:

• بیماری کلیه پلی‌کیستیک (PKD): در این عارضه که معمولا ارثی است، کیست‌های زیادی داخل کلیه‌های فرد رشد می‌کنند.
• بیماری‌های گلومرولی: این بیماری‌ها بر قدرت تصفیه کلیه‌ها اثر می‌گذارند.
• لوپوس: بیماری خودایمنی لوپوس ممکن است باعث آسیب اندام، درد مفاصل، تب و بثورات پوستی شود.

نارسایی حاد کلیه زمانی ایجاد می‌شود که کلیه‌های فرد ناگهان توانایی خود را از دست بدهند. نارسایی حاد کلیه ممکن است در عرض چند ساعت یا چند روز ایجاد شود و معمولا موقتی است. علل رایج نارسایی حاد کلیه عبارت‌اند از:

• کم‌آبی شدید بدن؛
• انسداد مجاری ادراری؛
• مصرف برخی داروهای خاص؛
• بیماری‌های خودایمنی کلیه؛
• بیماری‌های درمان‌نشده مانند بیماری قلبی یا بیماری کبد.

احتمال نارسایی کلیه در چه کسانی بیشتر است؟

هرکسی ممکن است دچار نارسایی کلیه شود، بااین‌حال شرایطی که فرد را بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری می‌کنند، عبارت‌اند از:

• ابتلا به دیابت؛
• فشار خون بالا؛
• ابتلا به بیماری قلبی؛
• سن بیشتر از ۶۰ سال؛
• ساختار غیرطبیعی کلیه؛
• سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های کلیوی؛
• سابقه طولانی مصرف مسکن‌ها از جمله محصولات بدون نسخه مانند داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs).

تشخیص نارسایی کلیه

پزشک از انواع آزمایش‌ها برای ارزیابی کلیه‌ها و تشخیص نارسایی کلیه استفاده می‌کند. آزمایش‌های رایج عبارت‌اند از:

• آزمایش خون: آزمایش خون مشخص می‌کند که کلیه‌ها چقدر مواد زائد را از خون دفع می‌کنند.
• آزمایش ادرار: این آزمایش مقدار مواد موجود در ادرار مانند پروتئین یا خون را اندازه‌گیری می‌کند.
• آزمایش‌های تصویربرداری: پزشک با کمک آزمایش‌های تصویربرداری کلیه‌ها و نواحی اطراف آن را بررسی و ناهنجاری‌ها یا انسدادهای موجود در بافت را شناسایی می‌کند. آزمایش‌های تصویربرداری رایج شامل سونوگرافی کلیه، اوروگرام توموگرافی کامپیوتری (CT) و ام‌آرآی است.

درمان نارسایی کلیه

ممکن است بپرسید «آیا نارسایی کلیه درمان دارد؟» درمان نارسایی کلیه به علت و شدت نارسایی بستگی دارد. اگر فرد مشکلی در عملکرد کلیه‌هایش داشته باشد، پزشک با تجویز مراقبت‌های دوره‌ای وضعیت او را بررسی و عملکرد کلیه را حفظ می‌کند. این مراقبت‌ها عبارت‌اند از:

• تجویز دارو؛
• بررسی منظم فشار خون؛
• بررسی منظم آزمایش خون.

۱. تجویز دارو

بسته به علت بیماری کلیوی، پزشک ممکن است یک یا چند دارو برای فرد تجویز کند از جمله:

• دیورتیک‌ها: این داروها مایعات اضافی را از بدن دفع می‌کنند.
• استاتین‌ها: این دسته از داروها کلسترول را کاهش می‌دهند.
• ویتامین D و کلسیتریول: این مکمل‌های دارویی از تحلیل استخوان جلوگیری می‌کنند.
• عوامل محرک اریتروپویتین: اگر فرد کم‌خونی داشته باشد، این داروها باعث ساخت گلبول‌های قرمز خون می‌شوند.
• مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) یا مسدودکننده گیرنده آنژیوتانسین (ARB): این داروها فشار خون را کاهش می‌دهند.

۲. دیالیز

دیالیز خون را تصفیه و مواد زائدش را حذف می‌کند. انواع دیالیز عبارت‌اند از:

• همودیالیز: در همودیالیز دستگاهی مرتبا خون فرد را پاکسازی می‌کند. بیشتر افراد مبتلا به نارسایی کلیه ۳ تا ۴ روز در هفته در بیمارستان یا کلینیک دیالیز، همودیالیز می‌شوند.
• دیالیز صفاقی: در دیالیز صفاقی کیسه‌ای حاوی محلول دیالیز با لوله (کاتتر) به صفاق یا آستر داخلی شکم فرد متصل می‌شود. محلول از کیسه به داخل دیواره شکم جاری می‌شود، مواد زائد و مایعات اضافی را جذب می‌کند و دوباره داخل کیسه تخلیه می‌شود. گاهی اوقات افراد می‌توانند دیالیز صفاقی را در خانه دریافت کنند.

۳. پیوند کلیه

در این روش درمانی، کلیه سالم از بدن فرد اهداکننده به فرد دچار نارسایی کلیه منتقل می‌شود.

پیشگیری از ابتلا به نارسایی کلیه

گرچه نارسایی کلیه و CKD قابل‌پیش‌گیری نیستند، فرد می‌تواند با انجام اقداماتی عملکرد کلیه‌های خود را تقویت کند. این اقدامات عبارت‌اند از:

• نگه‌داشتن مقدار فشار خون در محدوده طبیعی؛
• مراجعه منظم به پزشک و ارزیابی دوره‌ای عملکرد کلیه؛
• پرهیز از مصرف غذاهای پروتئین‌دار و سرشار از سدیم؛
• نگه‌داشتن مقدار قند خون در محدوده طبیعی (در صورت ابتلا به دیابت).

شما بگویید

تابه‌حال خودتان یا عزیزانتان دچای بیماری کلیوی شده‌اید؟ چه تجربه‌ای در زمینه علائم اولیه نارسایی کلیه دارید؟ لطفا نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان به اشتراک بگذارید.