چوب مسواک نوع خاصی از چوب است که از ریشه، شاخه و ساقه درخت سالوادورا پرسیکا تهیه می‌شود و هزاران سال است که از آن برای تمیزکردن دندان‌ها استفاده می‌کنند. در ادامه با این چوب پرخاصیت و مفید و خواص آن بیشتر آشنا می‌شویم و روش درست استفاده از آن را می‌آموزیم. با ما همراه باشید.
چوب مسواک پیش از دوران بابلیان و مصریان باستان وجود داشته است. از بیش از ۷هزار سال پیش از این چوب برای تمیزکردن دندان‌ها استفاده شده است. این چوب ترکیبات و مواد فعالی دارد که موجب تقویت دندان‌ها و حفظ سلامت دهان و دندان می‌شوند. این ترکیبات عبارت‌اند از:
این چوب نوعی مسواک طبیعی مؤثر و فاقد هرگونه مواد شیمیایی است که حتی برای کودکانی که تازه دندان درآورده‌اند نیز مفید و بی‌خطر است.
چوب مسواک را از درخت سالوادورا پرسیکا (Salvadora Persica) به دست می‌آورند که به آن درخت اراک یا درخت مسواک نیز می‌گویند. سالوادورا پرسیکا گیاهی همیشه‌سبز است که به‌شکل درختی کوچک یا درختچه‌ای با تنه‌ای کج رشد می‌کند. قطر آن به‌ندرت به بیش از ۳۰ سانتیمتر می‌رسد و حداکثر ارتفاع آن ۳ متر است. برگ‌های این درخت کوچک، گرد یا بیضی، کمی گوشتی، ضخیم و آبدارند و بوی تند شاهی یا خردل می‌دهند. این درخت گل‌های معطر کوچک و میوه‌هایی شبیه گیلاس‌های گوشتی کوچک دارد که به‌سختی دیده می‌شوند. درخت اراک می‌تواند در شرایط سخت زنده بماند و محیط‌های خشک و خاک‌های شور را تحمل کند. این درخت بومی مناطقی از ایران، عربستان، آفریقا، عراق، هند، پاکستان و سریلانکاست.
گرچه درخت اراک رایج‌ترین گیاه برای تهیه چوب مسواک است، از چوب درختان دیگری مانند درخت زیتون، نخل و گردو نیز می‌توان استفاده کرد. (چوب مسواک معمولا از گیاهان، درختچه‌ها یا درختانی با فعالیت ضدمیکروبی زیاد به دست می‌آید.) برای تهیه چوب‌های مسواک هرگز از درختی که سمی یا مضر است استفاده نکنید. هرچقدر چوب درختان سمی را بشویید باز هم ممکن است مواد شیمیایی باقی‌مانده در چوب شما را بیمار کند. همچنین نباید از درختانی استفاده کنید که به آنها آفت‌کش یا سایر مواد شیمیایی مضر داده شده است. درخت انار و درخت بامبو دو نمونه از درختانی هستند که نمی‌توان از آنها برای تهیه چوب مسواک استفاده کرد.
شاید نمونه اولیه مسواک مدرن مسواک بابلی باشد که استفاده از آن به ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. این مسواک تکه‌چوبی بوده که انتهای یک سمت آن را خیس می‌کرده‌اند تا الیاف و رشته‌های چوب از هم جدا شوند.
در کشورهای عربی، مردم پیش از ظهور اسلام نیز از مسواک تهیه‌شده از ریشه درخت اراک استفاده می‌کردند و در اوایل دوره اسلامی استفاده از چوب مسواک برای بهداشت دهان و دندان به بخشی از اعمال مذهبی تبدیل شد. اسلام مقام والایی به مسواک داد و در بسیاری از روایات نبوی بر اهمیت آن تأکید شد. پیامبر اسلام استفاده از مسواک را شدیدا توصیه می‌کردند و خود از طرف‌داران استفاده از آن بودند.
گرچه مردم در بخش‌های خاصی از جهان هزاران سال است که چوب مسواک خود را از طبیعت به دست می‌آورند، انجام این کار برای افراد بی‌تجربه دشوار است. اگر درباره بی‌خطر بودن چوب درختی مطمئن نیستید، بهتر است که چوب مسواک خود را از فروشنده‌ای معتبر بخرید. برای خرید و بررسی قیمت چوب مسواک می‌توانید به فروشگاه‌های آنلاین یا عطاری‌های محل زندگی خود مراجعه کنید.
در پژوهشی که برای مشاهده اثر استفاده از چوب مسواک همراه با مسواک زدن معمولی بر میزان پلاک و سلامت لثه انجام شد، افراد مبتلا به ژنژیویت مارژینال عمومی (generalized marginal gingivitis) مزمن و خفیف بررسی شدند و مشخص شد استفاده از چوب مسواک و مسواک در کنار هم موجب بهبود قابل‌توجه نمره پلاک دندان (plaque score) و سلامت لثه می‌شود. بر اساس این پژوهش، می‌توان چوب مسواک را در کنار مسواک معمولی استفاده کرد و از اثربخشی مکانیکی مسواک در کنار اثربخشی شیمیایی این چوب بهره‌مند شد.
در پژوهش دیگری، محققان نتیجه گرفتند که چوب مسواک در مقایسه با مسواک معمولی در پاک‌سازی مکانیکی و شیمیایی بافت‌های دهانی عملکردی برابر و حتی گاهی بهتر دارد. طبق این پژوهش، چوب‌های مسواک می‌توانند جایگزین مسواک معمولی شوند.
طبق پژوهش‌های علمی، چوب مسواک به‌دست‌آمده از درخت اراک خواص ضدباکتریایی، ضدقارچی، ضدویروسی، ضدپوسیدگی و ضدپلاک دندان دارد. پژوهش‌هایی نیز حاکی از این بوده‌اند که این چوب اثرات آنتی‌اکسیدانی، ضددرد و ضدالتهابی دارد. در ادامه با فواید و خواص چوب مسواک بیشتر آشنا می‌شویم.
در دهان ما صدها نوع باکتری وجود دارند. این باکتری‌ها موادی شیمیایی را تولید می‌کنند که موجب فرسایش مینای دندان و تجمع اسید در بزاق می‌شوند. خوشبختانه بزاق دهان در مبارزه با این اسیدها مؤثر است و به دندان‌ها نیز کمک می‌کند تا خود را ترمیم کنند. استفاده از چوب مسواک موجب افزایش ترشح بزاق در دهان می‌شود و تجمع بزاق بیشتر نیز تشکیل اسید را به تأخیر می‌اندازد، بنابراین با پوسیدگی دندان مقابله می‌کند. به‌علاوه کلرید سدیم موجود در این چوب نیز سبب سفیدی دندان‌ها می‌شود.
پژوهش‌های اپیدمیولوژیک و آزمایشگاهی متعددی حاکی از این بوده‌اند که چوب مسواک اثرات ضدپوسیدگی قوی دارد. مثلا طبق پژوهشی مقدماتی و مقطعی که در غنا روی بزرگ‌سالان انجام شد، میزان تشکیل پلاک و ایجاد و پیشرفت پوسیدگی دندان در استفاده‌کنندگان از چوب مسواک کمتر از کسانی بود که از مسواک‌های مصنوعی استفاده می‌کردند. همچنین در پژوهش‌ها مشخص شد که چوب‌های مسواک به‌دلیل محتوای فلوراید خود اثرات ضدپوسیدگی دارند.
عده دیگری از محققان نیز دریافتند که عصاره آبی چوب مسواک و درخت گردوی ایرانی هر دو قادر به مهار قابل‌توجه رشد باکتری‌های عامل پوسیدگی دندان هستند. عزالدینی اردکانی در کارآزمایی بالینی که روی ۳۸۰ دانش‌آموز سال دوم دبیرستان در شهر یزد انجام داد، اثربخشی چوب مسواک در پیشگیری از پوسیدگی دندان را نشان داد. (۳۳۰ دانش‌آموز این پژوهش را تا پایان ادامه دادند.) به‌مدت یک سال ۱۷۴ دانش‌آموز در گروه آزمایش (case group) از چوب مسواک و ۱۵۶ دانش‌آموز در گروه کنترل از مسواک معمولی استفاده کردند. داده‌ها نشان‌دهنده افزایش معنی‌داری (۵۵درصد) در میزان پوسیدگی دندان در گروه کنترل در مقایسه با گروه آزمایش بود و احتمال پوسیدگی برای هر دندان در گروه کنترل ۹٫۳۵ برابر گروه آزمایش بود.
پلاک دائما در دهان ما تشکیل می‌شود، حتی اکنون که درحال خواندن این مقاله هستید. لایه بی‌رنگ روی مینای دندان همان چیزی است که به آن پلاک می‌گویند؛ لایه زردرنگی که روی دندان‌ها ایجاد می‌شود نیز جرم دندان است. جرم دندان عامل بیماری‌های لثه و درنهایت ازدست‌دادن دندان است. مصرف غذاهای فراوری‌شده نیز منجر به تشکیل جرم و پلاک دندان می‌شود. بهترین راه رهایی از جرم و پلاک دندان مسواک‌زدن منظم دندان‌ها به روش صحیح است.
بسیاری از محققان اثرات چوب مسواک بر سلامت لثه و پریودنتال را بررسی کرده‌اند. مثلا دانیلسن و همکاران (Danielsen et al) پژوهشی را برای بررسی اثر مسواک‌زدن با این چوب بر حذف پلاک در دانش‌آموزان کنیایی انجام دادند. آنها می‌خواستند بدانند که آیا خمیردندان تأثیر بیشتری بر حذف پلاک‌های دندانی ایجادشده دارد یا خیر. در این پژوهش مسواک‌زدن با چوب مسواک به‌مدت ۵ دقیقه منجر به کاهش محل‌های رسوب پلاک شد و خمیردندان تأثیر بیشتری نداشت.
هاردی و احمد (Hardie and Ahmed) بر اساس بررسی خود نتیجه گرفتند که چوب مسواک و مسواک‌های معمولی در حذف پلاک تأثیر مشابهی دارند. ساها و همکاران (Saha et al) نیز در پژوهش خود نشان دادند که استفاده‌کنندگان از چوب مسواک در مقایسه با کسانی که از مسواک و خمیر دندان استفاده می‌کنند، میانگین نمره لثه (gingival score) بهتری دارند. میانگین نمره پلاک دندان در کسانی که از مسواک و چوب مسواک استفاده می‌کردند، کمترین بود.
در دهان انسان بیش از ۷۰۰ سویه مختلف از باکتری‌ها وجود دارد. بسیاری از این باکتری‌ها مفیدند و به محافظت از لثه و تجزیه غذا کمک می‌کنند، ولی بعضی از آنها لثه و استخوان‌های فک را تخریب می‌کنند و موجب ایجاد حفره‌های دندانی دردناک می‌شوند.
در پژوهش‌های متعدد مشخص شده است که چوب مسواک خواص ضدباکتریایی قابل‌توجهی دارد و با باکتری‌های بد دهان مقابله می‌کند. طبق پژوهش‌های متعدد، چوب‌های مسواک فعالیت ضدمیکروبی قابل‌توجهی در برابر باکتری‌های هوازی و بی‌هوازی دارند.
مثلا علیرضا و همکاران اثرات عصاره متانولی گیاه سالوادورا پرسیکا بر سویه‌های باکتریایی دهانی (استافیلوکوک، استرپتوکوک، لاکتوباسیلوس، انتروکوک و اشریشیا) جداشده از بزاق را بررسی کردند. آنها دریافتند که عصاره متانولی سالوادورا پرسیکا در مهار رشد تمام سویه‌های آزمایش‌شده مؤثر است، گرچه تأثیر آن بر باکتری‌های گرم مثبت نسبت به باکتری‌های گرم منفی بسیار بیشتر بود.
لثه از بافت نرمی ساخته شده است و معمولا اولین بخش ساختاری دهان است که تحت‌تأثیر پوسیدگی دندان‌ها قرار می‌گیرد. یکی از علائم هشداردهنده این است که وقتی چیزی سرد یا گرم می‌خوریم، دردی شدید را حس می‌کنیم. این نشان می‌دهد که چیزی در حال تخریب لثه است.
آماس و التهاب لثه از مشکلات رایج لثه است که باید مراقب آن باشید. التهاب لثه اغلب موجب تورم لثه می‌شود و به همین دلیل نیازمند مراقبت‌های فوری پزشکی است. درمان‌نکردن آن می‌تواند منجر به تجمع شدید جرم دندان شود که بر ساختار استخوان اثر می‌گذارد و موجب ازدست‌دادن دندان می‌شود؛ همچنین می‌تواند موجب بروز وضعیتی غیرقابل‌برگشت در پوسیدگی دندان شود که پریودنتیت پیشرفته (advanced periodontitis) نام دارد.
خوشبختانه چوب مسواک می‌تواند از این وضعیت جلوگیری کند. این چوب احتمال ابتلا به التهاب لثه و پریودنتیت را تا حد زیادی کاهش می‌دهد و لثه را سالم نگه می‌دارد.
چوب مسواک علاوه‌بر فوایدی که برای دهان و دندان دارد، به‌دلیل داشتن آنتی اکسیدان فواید درمانی نیز دارد. آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی مانند پراکسیداز (peroxidase)، کاتالاز (catalase) و سایر مواد ضدسرطانی از ابتلا به سرطان جلوگیری می‌کنند. عصاره ساقه سالوادورا پرسیکا فعالیت ضدالتهابی نیز دارد. این عصاره مسکنی طبیعی برای درمان دندان درد است.
طبق پژوهش‌ها، چوب مسواک خواص ضدقارچی دارد. مثلا در پژوهشی اثرات ضدقارچی عصاره آبی ریشه گیاه مسواک بررسی شد. در این پژوهش غلظت‌های مختلف عصاره آبی گیاه مسواک با ایزوله خوراکی کاندیدا آلبیکانس تلقیح شد. (Candida albicans نوعی مخمر بیماری‌زاست که معمولا عامل ایجاد عفونت‌های برفک دهان و عفونت قارچی واژن است.) پژوهشگران دریافتند که این عصاره در غلظت‌های ۱۵درصد یا بیشتر دارای اثر مهارکنندگی رشد قارچ تا ۴۸ ساعت است. به‌گفته آنها این اثر ضدقارچی احتمالا ناشی از یک یا چند مورد از ترکیبات ریشه شامل کلر، تری‌متیل‌آمین، رزین آلکالوئید و ترکیبات گوگردی است.
در پژوهشی، محققان اثرات BITC (ترکیبی جداشده از ریشه سالوادورا پرسیکا) بر ویروس هرپس سیمپلکس ۱ (HSV-1) را بررسی کردند. نتیجه این بود که BITC در غلظت ۱۳۳ میکروگرم در میلی‌لیتر در برابر ویروس HSV-1 اثر ویروس‌کشی دارد. نویسندگان این پژوهش استفاده از چوب مسواک را به‌عنوان اقدامی پیشگیرانه برای کنترل عفونت‌های دهان تأیید کردند.
می‌توانید چوب مسواک را جایگزین مسواک معمولی کنید یا از آن در کنار مسواک خود استفاده کنید. ابتدا باید به‌اندازه یک سانتیمتر از انتهای یک سمت چوب را بجوید و پوست آن را جدا کنید. ممکن است جویدن این چوب طعمی تند یا سوزاننده در دهان ایجاد کند. این طعم برای بعضی ناخوشایند است، ولی ضرری ندارد.
سپس قسمتی را که پوست آن را جدا کرده‌اید بجوید تا نرم شود و همچون برسی با رشته‌های نازک دربیاید. معمولا از چوب مسواک بدون خمیردندان یا سایر محصولات بهداشت دهان و دندان استفاده می‌شود. برای استفاده از چوب مسواک به روش سنتی سمت جویده‌شده آن را در آب یا گلاب قرار دهید.
پس از آماده‌شدن چوب می‌توانید مسواک‌زدن را شروع کنید. در روش سنتی برای نگه‌داشتن چوب انگشت شست دست راست را زیر قسمت پشتی بخش جویده‌شده و انگشت کوچک را زیر قسمت انتهایی چوب و ۳ انگشت دیگر را روی سطح بالایی آن قرار می‌دهند.
برای مسواک‌زدن دندان‌ها رشته‌های سر چوب را بالا و پایین یا دورانی حرکت دهید تا سطح جلویی دندان‌ها پاک شود. به‌آرامی و با حوصله چوب مسواک را روی تمام سطوح دندان‌ها بکشید. چوب را زیاد فشار ندهید. باید به‌آرامی دندان‌ها را پاک کنید و از خراشیدن سطح آنها اجتناب کنید. پشت دندان‌ها را نیز به‌خوبی تمیز کنید.
پس از تمیزکردن دندان‌ها، بلافاصله تمام مواد و بقایای روی چوب را پاک کنید و آن را با آب بشویید. چوب را در ظرفی تمیز و بدون در نگهداری کنید. نگهداری چوب در کیسه یا ظرف دربسته موجب حفظ رطوبت در کنار چوب و رشد کپک می‌شود. چوب‌های مسواک را دور از سینک یا دست‌شویی نگه دارید، زیرا پاشیدن آب می‌تواند موجب انتقال تصادفی باکتری به آنها شود.
پس از چند روز استفاده، قسمت برس‌مانند چوب فرسوده و بی‌اثر خواهد شد. در این زمان باید سر چوب را ببرید، پوست قسمت زیر آن را جدا کنید و آن را بجوید تا رشته‌های چوب از هم جدا شوند. زمان جداکردن سر چوب به نوع چوبی که استفاده می‌کنید و تعداد دفعات استفاده از آن در روز بستگی دارد. در کل از هر چوب می‌توانید تا چند هفته استفاده کنید.
چوب مسواک در کنار تمام فوایدش معایبی نیز دارد. در پژوهشی، رابطه میان چوب مسواک و تحلیل لثه (gingival recession) بررسی شد. طبق این پژوهش، کسانی که از این چوب استفاده می‌کردند قسمت‌های تحلیل‌رفته لثه‌شان بسیار بیشتر از افرادی بود که از مسواک معمولی استفاده می‌کردند. به‌علاوه شدت تحلیل لثه نیز در آنها بیشتر بود.
مشکل دیگر چوب مسواک این است که استفاده از آن دشوار است و ممکن است که نتوانیم به‌خوبی تمام قسمت‌ها را تمیز کنیم. رشته‌های سر چوب (برخلاف مسواک معمولی) در امتداد دسته آن قرار دارند. درنتیجه دسترسی به سطوح زبانی یا فضاهای بین‌دندانی کاهش می‌یابد. بنابراین ممکن است که نتوانیم به‌راحتی به تمام سطوح دندانی دسترسی داشته باشیم. ولی به‌دلیل زاویه برس در مسواک‌های معمولی با سهولت بیشتری می‌توانیم به سطوح جانبی دندان‌ها به‌ویژه دندان‌های پشتی دسترسی داشته باشیم.
چوب مسواک ابزار طبیعی مفیدی است که می‌توان از آن به‌تنهایی یا به‌عنوان مکملی برای مسواک‌های معمولی استفاده کرد. آیا شما تابه‌حال از این چوب استفاده کرده‌اید؟ استفاده از این چوب چه تأثیری بر سلامت دندان‌هایتان داشته است؟ خوشحال می‌شویم که تجربیات خود را با ما و سایر دوستانتان در میان بگذارید.
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها