عفونت دستگاه تنفسی فوقانی یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعات پزشکی و غیبت از کار یا مدرسه است. این بیماری ممکن است در هر زمانی از سال اتفاق بیفتد؛ اما بیشتر در پاییز و زمستان شیوع دارد؛ زیرا مدارس در این فصل‌ها فعالیت بیشتری دارند و بچه‌ها و بزرگ‌ترها زمان زیادتری را در جمع‌ها و محیط‌های بسته می‌گذرانند. برای آشنایی بیشتر با عفونت دستگاه تنفسی فوقانی و تمام نکات مربوط به آن با ما همراه باشید.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
عفونت دستگاه تنفسی فوقانی چیست | آیا این عفونت مسری است؟ | علت | علائم | عوامل خطر | زمان مراجعه به پزشک | نحوه تشخیص | درمان پزشکی | درمان خانگی | درمان جایگزین | عوارض | پیشگیری
مجرای دستگاه تنفسی فوقانی شامل سینوس‌ها، مجرای بینی، حلق و حنجره است. این ساختارها هوایی را که نفس می‌کشیم، از خارج به نای و سرانجام به ریه‌ها هدایت می‌کنند تا تنفس انجام شود.
عفونت مجرا یا دستگاه تنفسی فوقانی (URTI) نوعی فرایند عفونی در هر بخش تشکیل‌دهنده مسیر هوایی فوقانی است. عفونت ناحیه‌ای بخصوص از مجرای تنفسی فوقانی میتواند به‌طور خاص نام‌گذاری شود، مثلا:
بیشتر عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی عفونت‌های ویروسی خودبه‌خودتمام‌شونده هستند. گاهی اوقات ممکن است عفونت‌های باکتریایی موجب عفونت دستگاه تنفسی فوقانی شود. بیشتر اوقات عفونت دستگاه تنفسی فوقانی مسری است و میتواند با استنشاق قطره‌های تنفسی ناشی از سرفه و عطسه از فردی به فرد دیگر منتقل شود. همچنین اگر دست یا چیزهای دیگری که در معرض ویروس بوده‌اند با بینی یا دهان تماس پیدا کنند، عفونت های ویروسی می‌توانند منتقل شوند.
این بیماری معمولا با حمله مستقیم ویروس یا باکتری مهاجم به پوشش داخلی (مخاط یا غشای مخاطی) مسیر هوایی فوقانی ایجاد می‌شود. برای اینکه عوامل بیماری‌زا (ویروس‌ها و باکتریها) به غشای مخاطی مسیر هوایی فوقانی حمله کنند، مجبورند با چندین سد فیزیکی و سیستم ایمنی مبارزه کنند.
مو در پوشش بینی به‌عنوان سدی فیزیکی عمل می‌کند و میتواند اجسام مهاجم را به دام بیندازد. علاوه‌براین مخاط مرطوب درون حفره بینی میتواند ویروس‌ها و باکتری‌هایی را که وارد مسیر هوایی فوقانی می‌شوند، جذب کند. همچنین ساختارهای شبه‌موی کوچکی (به نام مژک) وجود دارند که نای را می‌پوشانند و مرتب هر نوع مهاجم خارجی را به‌سمت حلق حرکت می‌دهند تا درنهایت به درون مجرای گوارشی بلعیده و وارد معده شود.
علاوه بر این سدهای فیزیکی قوی در مجرای تنفسی فوقانی، سیستم ایمنی هم کار خودش را انجام می‌دهد تا با هجوم عوامل بیماری‌زا و میکرب‌هایی که وارد مسیر هوایی فوقانی می‌شوند، مبارزه کند. بافت‌های غده‌ای بالای گلو (آدنوئیدها) و لوزه‌ها که در مجرای دستگاه تنفسی فوقانی قرار گرفته‌اند، بخشی از سیستم ایمنی‌اند که به مبارزه با عفونت کمک می‌کنند. به‌واسطه فعالیت سلول‌های تخصص‌یافته، آنتی‌بادی‌ها و مواد شیمیایی درون این گره‌های لنفی، میکرب‌های مهاجم درون آنها به دام می‌افتند و درنهایت تخریب می‌شوند.
با وجود این فرایندهای دفاعی، ویروس‌ها و باکتری‌های مهاجم سازوکارهای مختلفی برای پایداری دربرابر تخریب ایجاد می‌کنند. گاهی اوقات سمومی تولید می‌کنند تا دستگاه ایمنی مختل شود یا شکل یا پروتئین‌های ساختاری خارجی خود را تغییر می‌دهند تا دستگاه ایمنی نتواند آنها را شناسایی کند (تغییر توانایی آنتی‌ژنی یا آنتی‌ژنیسیتی). ممکن است بعضی باکتریها عوامل چسبنده تولید کنند که به آنها اجازه می‌دهد به غشای مخاطی بچسبند و مانع ازبین‌رفتن آنها شوند.
همچنین عوامل بیماری‌زای گوناگون توانایی‌های مختلفی برای غلبه بر دستگاه دفاعی بدن و ایجاد عفونت دارند. علاوه‌براین موجودات مختلف از وقتی وارد بدن می‌شوند تا وقتی که علائم را بروز می‌دهند (دوره نهفتگی)، به زمان‌های مختلفی برای حمله نیاز دارند. بعضی از عوامل بیماری‌زای شایع برای عفونت دستگاه تنفسی فوقانی و دوره نهفتگی مربوط به آنها در ادامه آمده است:
معمولا عفونت دستگاه تنفسی فوقانی نتیجه سموم رها‌شده از عوامل بیماری‌زا و پاسخ التهابی ایجاد‌شده از دستگاه ایمنی برای مبارزه با عفونت است.
علائم شایع عفونت دستگاه تنفسی فوقانی معمولا شامل موارد زیر هستند:
سایر علائم با شیوع کمتر شامل موارد زیر هستند:
علائم عفونت دستگاه تنفسی فوقانی معمولا بین ۳ تا ۱۴ روز طول می‌کشد. اگر علائم بیشتر از ۱۴ روز طول کشید، تشخیص جایگزین (سایر بیماری ها) مثل سینوزیت، حساسیت، ذات الریه یا برونشیت را می‌توان در نظر گرفت.
اگر علائم بعد از اولین هفته بدون آبریزش بینی، سرفه یا ورم ملتحمه بدتر شود، می‌توان فارنژیت باکتریایی (گلودرد ناشی از استرپتوکوک گروه A) را در نظر گرفت. به‌دلیل خطر گسترش تب روماتیسمی، به‌خصوص در کودکان، آزمایش سریع و شروع آنتی بیوتیک های مناسب اهمیت دارد.
اپی‌گلوتیت نوعی عفونت دستگاه تنفسی فوقانی در کودکان است که احتمالا با گلودرد ناگهانی، احساس توده در گلو، صدای خفه، سرفه خشک، بلع بسیار دردناک و هذیان‌گویی همراه باشد.
عفونت‌های دستگاه تنفسی در بخش پایین‌تر مجرای تنفسی فوقانی مانند لارنگوتراکئیت بیشتر با سرفه خشک، کوفتگی و ازدست‌دادن صدا ظاهر می‌شوند. سیاه‌سرفه، تهوع و درد دنده (براثر سرفه شدید) سایر علائم هستند.
بعضی از عوامل شایع را در زیر می‌خوانید:
بیشتر افراد تمایل دارند بدون مراجعه به پزشک، علائم را در خانه تشخیص دهند و درمان کنند. اکثر مواقع، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی توسط ویروس‌ها ایجاد می‌شود و خودبه‌خود برطرف می‌شود.
در موارد زیر، مراجعه به پزشک توصیه می‌شود:
گاهی اوقات اگر عفونت دستگاه تنفسی فوقانی شدید شود و علائم زیر را ایجاد کند، ممکن است به بستری‌شدن نیاز باشد:
ازدست‌دادن مقدار فراوانی از آب بدن، مشکل تنفس با اکسیژن‌رسانی ضعیف (هیپوکسی)، گیجی قابل‌توجه، بی‌حالی و بدترشدن تنگی نفس در بیماری ریوی و بیماری قلبی مزمن (بیماری انسداد ریوی مزمن یا به‌اختصار COPD، نارسایی احتقانی قلب).
بیشتر، کودکان زیر دو سال، افراد سال‌خورده (به‌خصوص افراد مبتلا به زوال عقل) و افرادی با ایمنی در معرض خطر (سیستم ایمنی ضعیف) بستری می‌شوند.
در ارزیابی افراد مشکوک به عفونت دستگاه تنفسی فوقانی لازم است سایر تشخیص‌های جایگزین هم در نظر گرفته شوند. در ادامه بعضی از تشخیص‌های شایع و مهمی را می‌بینید که به عفونت دستگاه تنفسی فوقانی شباهت دارند:
عفونت دستگاه تنفسی فوقانی معمولا براساس علائم، معاینه فیزیکی و گاهی با بررسی‌های آزمایشگاهی تشخیص داده می‌شود.
در معاینه فیزیکی فرد مبتلا به عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، پزشک ممکن است به‌دنبال تورم و قرمزی در دیواره حفره بینی (علامت التهاب)، قرمزی گلو، بزرگ‌شدن لوزه‌ها، ترشحات سفید روی لوزه‌ها (ترشح التهابی)، بزرگ‌شدن گره‌های لنفی اطراف سر و گردن، قرمزی چشم و حساسیت صورت (سینوزیت) باشد. سایر علائم احتمالی شامل بوی بد دهان و بینی (هالیتوز)، سرفه، صدای زمخت و تب هستند.
معمولا برای ارزیابی عفونت دستگاه تنفسی فوقانی بررسی آزمایشگاهی پیشنهاد نمی‌شود. ازآنجاکه بیشتر این عفونت‌ها ویروسی‌اند، آزمایش خاصی لازم نیست؛ زیرا معمولا درمان خاصی برای انواع مختلف عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی وجود ندارد.
بعضی از وضعیت‌های مهمی که ممکن است آزمایش خاصی برای آنها ضروری باشد، عبارت‌اند از:
آزمایش خون و تصویربرداری به‌ندرت برای ارزیابی عفونت دستگاه تنفسی فوقانی لازم است. اگر مورد مشکوک به اپی‌گلوتیت باشد، ممکن است اشعه ایکس (X-rays) از گردن انجام شود. ممکن است اپی‌گلوت متورم تشخیص داده نشود؛ بااینحال نبودِ آن میتواند وجود بیماری را رد کند.
اگر علائمِ حاکی از سینوزیت بیشتر از چهار هفته طول بکشد یا با تغییرات ویروسی، ترشحات فراوان بینی و برآمدگی چشم همراه باشد، گاهی انجام‌دادن سیتی‌اسکن (CT-scan) میتواند مفید باشد. سیتی‌اسکن میتواند وسعت التهاب ویروسی، تشکیل آبسه یا گسترش عفونت به ساختارهای مجاور (حفره چشم یا مغز) را نشان دهد.
همان‌طور که در بالا گفتیم، علت بیشتر عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی، ویروسی است؛ به همین دلیل درمان خاصی ندارد و خودبه‌خود برطرف می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری معمولا خودشان علائم را تشخیص می‌دهند و آن را در خانه و بدون نیاز به پزشک یا داروهای تجویزی درمان می‌کنند.
استراحت گامی مهم در درمان عفونت دستگاه تنفسی فوقانی است. فعالیت‌های معمول مانند کارکردن یا ورزش سبک تاجایی‌که قابل‌تحمل باشد، میتواند ادامه پیدا کند. همچنین معمولا نوشیدن مایعات فراوان توصیه می‌شود تا مایعات ازدست‌رفته به‌دلیل آبریزش بینی، تب و بی اشتهایی مربوط به عفونت دستگاه تنفسی فوقانی جبران شود. درمان علائم عفونت دستگاه تنفسی فوقانی معمولا تا برطرف‌شدن عفونت ادامه می‌یابد.
بعضی از رایج‌ترین داروهای عفونت دستگاه تنفسی فوقانی یا سرماخوردگی برای درمان این علائم استفاده می‌شوند. این داروها عبارت‌اند از:
بعضی از داروهای سرفه و سرماخوردگی می‌توانند موجب خواب‌آلودگی شدید شوند. لازم است که این داروها برای کودکان زیر چهار سال و افراد مسن با احتیاط مصرف شوند.
اگر پزشک به عفونت باکتریایی مشکوک باشد یا آن را تشخیص دهد، گاهی آنتی‌بیوتیک‌های طیف گسترده برای درمان عفونت دستگاه تنفسی فوقانی استفاده می‌شوند. این بیماری‌ها ممکن است شامل گلودرد استرپتوکوکی، سینوزیت باکتریایی یا اپی‌گلوتیت باشند. گاهی ممکن است پزشک برای بیماران مبتلا به ایمنی در معرض خطر (دستگاه ایمنی ضعیف) ضدویروس‌ها را تجویز کند. پزشک معالج میتواند تعیین کند کدام آنتی‌بیوتیک بهترین گزینه برای عفونت خاص است.
ازآنجاکه مصرف آنتی‌بیوتیک عوارض جانبی زیادی دارد و میتواند مقاومت باکتریایی و عفونت‌های ثانویه را تقویت کند، لازم است این داروها خیلی با احتیاط و فقط زیرنظر پزشک معالج استفاده شوند.
اپی نفرین استنشاقی گاهی در کودکان مبتلا به گرفتگی شدید مسیر هوایی (برونکواسپاسم) و خروسک (croup) برای کاهش گرفتگی استفاده می‌شود.
در موارد نادر، ممکن است فرایندهای جراحی نیاز باشد، مثلا برای عفونت‌های سینوسی بغرنج، مسیر هوایی در معرض خطر همراه با سختی در تنفس، تشکیل آبسه پشت گلو یا تشکیل آبسه لوزه‌ها (آبسه دور لوزه‌ای).
چندین روش خود مراقبتی وجود دارند که به‌سادگی می‌توانید از آنها در خانه برای رهایی از علائم عفونت دستگاه تنفسی فوقانی استفاده کنید.
هوای گرم مرطوب میتواند به تسکین مجاری دهان و بینی که با هوای خشک بیشتر تحریک می‌شوند، کمک کند. این کار میتواند تنفس را آسان‌تر، ترشحات بینی را نرم‌تر و تخلیه را راحت‌تر کند. بعضی از روش‌های ساده را در ادامه می‌آوریم:
مقایسه ۳ مدل دستگاه بخور سرد موجود در بازار ایران
علاوه بر اینها، شستوشوی بینی با آب‌نمک میتواند به کاهش گرفتگی بینی کمک کند. محلول‌های اسپری نمک در داروخانه‌ها در دسترس‌اند که می‌توانید به این منظور از آنها استفاده کنید. همچنین می‌توانید از محلول‌های خانگی آب‌نمک که ساده‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌ترند، استفاده کنید. یک‌چهارم قاشق چای‌خوری نمک را به حدود یک‌ونیم لیتر آب با دمای اتاق اضافه و آن را حل کنید. از سرنگ یا بطری اسپری کوچکی استفاده کنید. ممکن است گاهی نیاز باشد که چندین بار در روز محلول با استنشاق آرام وارد سوراخ بینی شود و با بازدم خارج شود.
قراردادن بسته گرم (دستمال یا حوله گرم) روی صورت هم ممکن است برای درمان علائم گرفتگی بینی مفید باشد. این کار میتواند درصورت نیاز هر چند ساعت یک بار تکرار شود تا علائم از بین بروند.
قرقره آب‌نمک یا استفاده از آب‌نبات سرفه میتواند التهاب و خشکی گلو را کاهش دهد.
سرفه میتواند با محدودکردن عوامل محرک مثل آب‌‌وهوای سرد، دود سیگار، گردوغبار و آلودگی فروکش کند. خوابیدن در وضعیت نیمه‌قائم گاهی میتواند به کاهش سرفه کمک کند. مطالعه‌ای هم نشان داد که عسل ممکن است برای کاهش سرفه کودکان مبتلا به عفونت دستگاه تنفسی فوقانی بهتر از دکسترومتورفان باشد.
آب‌رسانی مناسب با نوشیدن آب، آب‌میوه و نوشیدنی‌های غیرکافئینی میتواند ترشحات بینی را رقیق کند و جایگزین مایعات ازدست‌رفته شود.
در جوامع مختلف درمان‌های جایگزین فراوانی برای معالجه عفونت دستگاه تنفسی فوقانی وجود دارد که در ادامه برخی از آنها را توضیح می‌دهیم:
تصور می‌شود که دمنوش گیاهی شامل پوست نارون و ریشه شیرین بیان، گلودرد را از بین می‌برد. بعضی از مطالعات نشان می‌دهند که این دارو مزایایی در مقایسه با دارونماها دارد. اثرات مصرف طولانی‌مدت این دارو ارزیابی نشده است؛ بااینحال مصرف طولانی‌مدت شیرین‌بیان ممکن است موجب افزایش فشار خون شود.
همان‌طور که اشاره کردیم، عسل برای قطع سرفه در کودکان مبتلا به عفونت دستگاه تنفسی فوقانی مفید است و استفاده از آن در آب داغ یا چای به‌همراه آب‌لیمو رایج است؛ بااینحال مصرف عسل در نوزادان توصیه نمی‌شود؛ زیرا نوزادان نمی‌توانند گرده‌های موجود در عسل را به‌خوبی هضم کنند و این ممکن است موجب عفونت شود.
اکیناسه (Echinacea) داروی گیاهی دیگری است که برای معالجه عفونت دستگاه تنفسی فوقانی بسیار استفاده می‌شود. محققان هیچ نکته قابل‌توجهی پیدا نکردند که نشان دهد مدت و شدت علائم عفونت دستگاه تنفسی فوقانی در کودکان دو تا یازده‌ساله‌ای که اکیناسه مصرف کرده بودند، کاهش یافته است.
مکمل روی (زینک) خوراکی در سال‌های اخیر برای کاهش دوره و شدت علائم عفونت دستگاه تنفسی فوقانی و سرماخوردگی استفاده می‌شود. این درمان در کودکان مبتلا به این بیماری مطالعه شد و نتایج متفاوتی به دست آمد. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) استفاده از زینک خوراکی برای درمان سرماخوردگی یا عفونت دستگاه تنفسی فوقانی را تأیید نکرد. گزارش‌هایی از حالت تهوع و طعم ناخوشایند براثر مصرف روی خوراکی وجود دارد.
محصولات موضعی زینک برای بینی (ژل بینی زیکام) هم به‌منظور کاهش علائم عفونت تنفسی فوقانی استفاده می‌شوند. بعضی مطالعات کاهش حس بویایی (آنوسمیا) درنتیجه مصرف این محصول بدون نسخه را نشان می‌دهند؛ به همین دلیل FDA از سال ۲۰۰۹ قطع مصرف محصولات زینک داخل بینی را توصیه کرده است.
تصور می‌شود استفاده از ویتامین C خوراکی مدت علائم دستگاه تنفسی فوقانی را کاهش می‌دهد؛ اما تحقیقات درباره فواید ویتامین C بی‌نتیجه‌اند.
بعضی از عوارض شایع این بیماری را در ادامه می‌خوانید:
به‌طورکلی می‌توان چندین اقدام برای کاهش خطر عفونت انجام داد. ترک سیگار، کاهش استرس، رژیم غذایی مناسب و متعادل و ورزش مرتب همگی اقداماتی‌اند که می‌توانند به تقویت سیستم ایمنی کمک و خطر عفونت‌ها را کاهش دهند. همچنین شیر مادر با انتقال آنتی‌بادی‌های محافظ به کودک، سیستم ایمنی نوزادان را تقویت می‌کند.
سایر اقدامات پیشگیرانه که خطر انتشار عفونت دستگاه تنفسی فوقانی را کاهش می‌دهند، عبارت‌اند از:
درکل، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی پس از مدتی درمان می‌شود. بیشتر این موارد از عفونت ویروسی ناشی می‌شوند و خودبه‌خود بهبود می‌یابند. در عفونت‌های باکتریایی، افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و افراد مبتلا به عفونت دستگاه تنفسی فوقانی ممکن است مشکلات جدی‌تری داشته باشند و بهبودی آنها به رسیدگی بیشتری نیاز داشته باشد.
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها