همه گیری ویروس کرونا حفظ حریم شخصی را تغییر داده است

همه‌گیری کرونا جهان را وارد بحرانی بی‌سابقه کرده‌است. اما نقش داده‌ها در این میان چیست و چه بر سر حریم شخصی می‌آید؟ با دیجیتال همراه باشید تا به تاثیر همه‌گیری کرونا بر قوانین حریم شخصی در کشورهای مختلف نگاهی داشته‌باشیم.

با رو به وخامت گذاشتن اوضاع همه‌گیری ویروس کرونا، قانون‌گذاران حوزه حریم شخصی، محدودیت‌های دسترسی به داده‌ها را برای مقامات بهداشتی برداشته تا این مقامات نظارت بهتری بر شیوع ویروس داشته‌باشند. مروری بر تغییرات سیاست‌ها در سرتاسر جهان نشان می‌دهد که آژانس‌های حافظت از داده، سلامتی را به حریم شخصی ترجیح می‌دهند. این تغییرات ممکن است گویای وضعیتی باشد که به زودی در ایالات متحده هم شاهد خواهیم بود.

مسئول حفظ حریم شخصی هنگ‌کنگ ماه گذشته اعلام کرد که مقامات اجازه دارند افراد قرنطینه‌شده را از طریق گوشی‌های هوشمندشان ردیابی کنند. در انگلستان، وزارت اطلاعات در ۱۲ مارس دستوراتی مشابه داده‌است. گروه جهانی حریم شخصی (Global Privacy Assembly)، گروهی با بیش از ۱۳۰ عضو مسئول برای حفاظت داده، متوجه تغییراتی در رابطه با حریم شخصی پس از بروز همه‌گیری کرونا در حداقل ۲۷ کشور جهان شده‌است.

این سازمان اعلام کرده که بر آن‌است تا از عدم سوءاستفاده از داده‌های کاربران اطمینان حاصل کند.

کمیته اجرایی گروه جهانی حریم شخصی (GPA)، در بیانیه‌ای در سه‌شنبه گذشته اعلام کرد:

ما اطمینان می‌دهیم که لازمه‌های حفاظت از داده‌ها مانع اشتراک‌گذاری اطلاعات حیاتی برای گذر از این همه‌گیری جهانی نخواهد شد. اصول حفاظت از داده جهانی در تمام قوانین ما امکان استفاده از داده‌ها به نفع عموم و حفاظت هم‌زمان و در سطح انتظار را فراهم می‌آورد.

تغییرات لحاظ‌شده در کشورهای مختلف، متفاوت اما در کل دارای روندی مشابه است. در مناطقی که وضعیت وخیم‌تر است، مقامات بیشتر بر حفط سلامت عمومی تمرکز کرده‌اند تا حریم شخصی. این امر برخی از دولت‌ها را بر آن داشته تا از داده‌های مکانی گوشی‌های هوشمند برای ردیابی گسترش ویروس کرونا و تصمیم‌گیری برای قرنطینه مناطق بهره ببرند.

این روش در چین و کره جنوبی استفاده شده و موفقیت به همراه داشته‌است. سازمان جهانی بهداشت (WHO) اعلام کرده که نظارت بر سلامت عمومی می‌تواند دولت‌ها را در ابتدای شیوع آگاه ساخته و اجازه اتخاذ سیاست‌های موثر را دهد.

در کنفرانسی خبری در ۱۶ مارس، دبیرکل سازمان جهانی بهداشت، تدروس ادهانوم، اعلام کرد که برای ردیابی شیوع ویروس کرونا به فناوری‌های بیشتری نیاز داریم.

ما هنوز نیاز به بررسی، غربال‌گری، جداسازی و ردیابی ارتباط را که پایه کووید-۱۹ محسوب می‌شود، جدی نگرفته‌ایم. شما نمی‌توانید کورکورانه با یک آتش مبارزه کنید و ما نمی‌توانیم بدون دانستن افراد آلوده به این همه‌گیری پایان دهیم.

اما ردیابی مکان افراد خطرات حریم شخصی را به همراه دارد زیرا داده‌های مکانی می‌توانند اطلاعات بسیار حساسی از زندگی ما را فاش کنند. ایالات متحده نیز در حال اتخاذ سیاستی مشابه بوده و می‌تواند از داده‌های جمع‌آوری شده شرکت‌هایی نظیر فیس‌بوک و گوگل استفاده کند. این موضوع نگرانی‌هایی را میان چندین قانون‌گذار از جمله اد مارکلی، سناتور دموکرات ماساچوست، ایجاد کرده‌است.

برخلاف بسیاری از کشورها، ایالات متحده سازمانی جدا با وظیفه رسیدگی به مسائل حریم شخصی ندارد. با این حال آژانس‌های دولتی دائما در حال تغییر استانداردهای حریم شخصی برای مقابله با شیوع ویروس کرونا هستند. روز سه‌شنبه، دپارتمان بهداشت و سرویس‌های انسانی گفت که از جریمه‌های نقض‌ حریم شخصی داده‌های سلامتی چشم‌پوشی کرده تا پزشک‌های بیشتری قادر به برقراری تماس تصویری با بیماران باشند.

اگر مصوبات کشورهای دیگر را در نظر بگیریم، آسان‌گیری استانداردهای حریم شخصی در ایالات متحده نیز دور از انتظار نیست. دولت تا بدین جا با صنایع فناوری برای بررسی راه‌های استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده در راستای تعیین تراکم جمعیت،‌ مشاوره کرده‌است. اگرچه درخواست‌ها برای داده ممکن است با رو به وخامت‌گذاشتن اوضاع، جزئی‌تر نیز شوند.

دولت ترامپ تا بدین‌جای کار موضعی در رابطه با این موضوع اعلام نکرده‌است.

معاون اتحادیه جهانی کارشناسان حریم شخصی می‌گوید:

دولت، شرکت‌ها و موسسات تحقیقاتی برای گذر از این همه‌گیری تلاش می‌کنند تا به بهترین نحو از داده‌های شخصی و وضعیت سلامتی افراد بهره برده و ارزش‌های دموکراتیک و حقوق شهروندی آن‌ها را زیرپای نگذارند. در نقطه مقابل، چین برای دست‌یابی به اهداف بهداشتی خود حقوق شهروندان خود را به طور کامل نقض کرده و این روش برای ما پذیرفتنی نیست.

آسیا

برنامه TraceTogether دولت سنگاپور از بلوتوث برای ردیابی افرادی که با آن‌ها در ارتباط بوده‌اید، استفاده می‌کند.

مرکز شیوع ویروس کرونا شهر ووهان چین است. این شهر حدود ۹۱۰ کیلومتر با هنگ کنگ فاصله دارد.

هنگ کنگ که طبق اعلام کارشناسان به ویروس آلوده شده، کمتر از ۱۷۰ مورد شناسایی و ۴ مرگ گزارش کرده‌است. این مهم به کمک توانایی بالا در شناسایی و قرنطینه افراد آلوده میسر شده‌است. در این شهر از داده‌های مکانی برای بررسی حرکات افراد در قرنطینه و اطمینان از ماندن افراد آلوده در قرنطینه استفاده شده‌است.

طبق اعلام قانون‌گذار حریم شخصی هنگ کنگ، مقامات پیش از ردیابی و نظارت بر این افراد از آن‌ها رضایت گرفته‌اند. البته روش اخذ این رضایت‌ها چندان واضح نیست.

سازمان حفاظت از حریم شخصی هنگ کنگ در ۱۲ فوریه امسال اعلام کرد که بحران سلامتی پیش آمده معاف از قوانین حریم شخصی است. طبق اعلام این سازمان حفاظت از جان افراد به هنگام یک شیوع مانند ویروس کرونا، مهم‌تر از حریم شخصی آن‌ها است.

حق زندگی تنها به حق زندگی سوژه داده محدود نیست بلکه حق زندگی تمامی افراد جامعه را نیز در برمی‌گیرد. این حق به خصوص در اپیدمی‌ها مهم است.

سنگاپور هم اقدامات مشابهی اتخاذ کرده‌است. دولت این کشور جمعه از نرم‌افزار TraceTogether رونمایی کرد که برای شناسایی افراد در معرض آلودگی طراحی شده‌است. این نرم‌افزار با کمک بلوتوث به سایر دستگاه‌ها وصل شده و افرادی را که در ۳۰ دقیقه گذشته در فاصله دو متری فرد بوده‌اند، شناسایی می‌کند.

جنیل پوتوچیری، وزیر فناوری دولت سنگاپور در کنفرانسی خبری گفته‌است:

شناسایی ارتباط بخشی کلیدی از راهبرد ما برای محدود کردن گسترش محلی بیماری است. در فرآیند شناسایی ارتباط زمان ارزش دارد. هرچه فرایند شناسایی ارتباط و افراد در معرض خطر سریع‌تر صورت گیرد، ما زودتر امکان مداخله و قرنطینه را خواهیم داشت و بدین ترتیب از گسترش بیماری جلوگیری می‌کنیم.

نصب و استفاده از این برنامه اختیاری است، اما دولت سنگاپور شهروندانش را به استفاده از آن به عنوان بخشی از سلامت عمومی کشور، تشویق می‌کند. مقامات می‌گویند که اطلاعات دریافتی از کاربران رمزنگاری شده و دولت تنها از افرادی اطلاعات می‌گیرد که رضایت داده باشند. البته اگر رضایت ندهید ممکن است به دلیل نقض لایحه بیماری‌‌های عفونی سنگاپور تحت پیگرد قانونی قرار بگیرید!

دولت می‌گوید به محض اتمام شیوع ویروس کرونا به فعالیت این نرم‌افزار خاتمه داده و افراد راهنمایی‌های لازم را برای حذف داده‌های ذخیره‌شده روی دستگاه‌های خود دریافت می‌کنند.

اروپا

در ایتالیا،‌ شرکت مخابراتی ودافون داده‌های مکانی را برای تحلیل قرنطینه در اختیار مقامات ایتالیا قرار می‌دهد.

پنج‌شنبه هفته گذشته، آمار مرگ در ایتالیا به ۳٫۴۰۵ تن رسیده و این کشور از این حیث از چین پیشی گرفت. ده روز پیش از آن، دولت ایتالیا تغییرات گسترده‌ای در سیاست‌های خود از جمله سیاست‌های داده برای غلبه بر ویروس کرونا اعمال کرده‌است. بیشتر این تغییرات،‌ موجب اختصاص منابع به سرویس ملی بهداشت شده‌است.

در این تغییرات دولت خبر از تغییراتی در نحوه برخورد با اطلاعات شخصی هنگام بروز وضعیت اضطراری ملی می‌دهد. طبق اعلامیه دولت ایتالیا به دلیل وقوع وضعیت اضطراری در این کشور، محدودیت‌های دسترسی و پردازش داده‌های شخصی حداقل تا ۳۰ جولای (۹ مرداد ۹۹) برداشته شده‌اند.

برداشته‌شدن محدودیت‌ها به اشتراک‌گذاری داده‌های بیومتریک و بهداشتی را میان دولت و کارکنان سلامت آسان‌تر می‌کند. البته طبق اعلامیه بالا رفع محدودیت‌‌ها مختص به تمامی داده‌ها نبوده و فقط برای داده‌های مرتبط با کووید-۱۹ اعمال می‌شود.

شرکت ودافون، از اپراتورهای بزرگ اروپا، اعلام کرده که یک heat map از منطقه لومباردی ایتالیا با داده‌های جمع‌آوری‌شده ناشناس ایجاد کرده و در اختیار مقامات بهداشتی ایتالیا برای درک بهتر جابه‌جایی جمعیت در این منطقه، قرار خواهد داد.

این شرکت در اعلامیه گفته‌است:

درک جابه‌جایی‌های مردم به خصوص به داخل یا خارج مناطق قرنطینه‌شده، برای کنترل شیوع ویروس، به تدریج برای دولت‌ها نقش پررنگ‌تری خواهد داشت. ودافون تا جایی که توانایی فنی و امکان قانونی اجازه دهد، دولت‌ها را در تصمیم‌گیری مبتنی بر داده‌های بزرگ ناشناس، یاری خواهد کرد.

ظاهرا شرکت فیسبوک نیز داده‌هایی ناشناس از جابه‌جایی‌های مردم به دانشگاه پاویا ارائه داده‌است. این داده‌ها حاوی اطلاعات حرکت جمعیت از مناطق شمالی به جنوبی در روز ۷ مارس است. فیسبوک هنوز به تقاضا برای پاسخ‌گویی در این‌باره پاسخ نداده‌است.

ایتالیا عضو اتحادیه اروپا بوده و این اتحادیه قوانین مخصوص خود را برای برخورد با اطلاعات هنگام وقوع همه‌گیری‌ها دارد. مقررات عمومی حفاظت از داده اتحادیه اروپا (GDPR) به طور کلی رضایت را برای استفاده از اطلاعات شخصی ضروری می‌داند، اما این اطلاعات می‌توانند هنگام همه‌گیری‌ها بدون نیاز به رضایت در اختیار مقامات بهداشتی قرار گیرند.

هیئت حفاظت از داده اروپا خاطرنشان کرد که قوانین اضافه‌تری برای داده‌های مکانی گوشی‌ها اعمال خواهد شد. این هیئت هم‌چنین گفت که این داده‌های مکانی کاملا ناشناس بوده و به هیچ عنوان حریم شخصی افراد را نقض نخواهد کرد.

آندره یلینک، قائم مقام این هیئت می‌گوید:

قوانین حفاظت از داده (مانند GDPR) مانعی برابر اقدامات مقابله با همه‌گیری ویروس کرونا نیست، اما باید ذکر کنم که حتی در چنین زمان‌های خاصی نیز، ناظران داده باید از حفاظت اطلاعات شخصی اطمینان حاصل کنند.

کشورهایی که GDPR را رعایت می‌کنند به نحوی متفاوت به شیوع کرونا پاسخ داده‌اند. اولریش کلبر،‌ مسئول فدرال حفاظت از داده در آلمان گفته‌است که «سلامت شهروندان اولویت نخست این کشور بوده» و قوانین حفاظت از حریم شخصی مانعی در مقابل اقدامات لازم برای کنترل این همه‌گیری نخواهد بود.

کمیسیون حفاظت از داده ایرلند اعلام کرده که شیوع ویروس کرونا «چالشی بی‌سابقه» بوده و نیاز به «روش تنظیمی فراخور» نیاز دارد. این کمیسیون همچنین ایجاد تاخیرهایی در پاسخ به درخواست‌های GDPR را به هنگام همه‌گیری محتمل دانست.

پنج‌شنبه گذشته، آمار مرگ در انگلستان به ۱۴۴ رسیده و این کشور ۳۲۶۹ مورد مثبت گزارش کرده‌است. دفتر حفاظت از اطلاعات این کشور در روز ۱۲ مارس اعلام کرد که به هنگام رسیدگی به موارد نقض حریم شخصی و داده، همه‌گیری ویروس کرونا را تحت نظر خواهد گرفت.

ICO به سازمان‌های داخل انگلستان، که دیگر عضو اتحادیه اروپا نیست، اعلام کرد که آن‌ها را برای تاخیر در پاسخ به درخواست‌های داده، حین همه‌گیری، جریمه نخواهد کرد.

گاردین گزارش داده که دولت انگلستان با یک شرکت موبایل برای استفاده از داده‌های مکانی برای ردیابی افراد مذاکره کرده‌است.

ایالات متحده

ایالات متحده قانون فدرال حریم شخصی ندارد. اما بسیاری از ایالات قوانین تنظیمی خود را برای نظارت بر نحوه استفاده شرکت‌های فناوری از داده‌های مردم دارند. تاکنون، همه‌گیری کرونا لایحه حریم شخصی مصرف کننده کالیفرنیا را تحت تاثیر قرار داده‌‌است.

دفتر دادستانی کل کالیفرنیا گفته که این قانون از یکم جولای امسال اجرایی خواهد شد اما گروهی متشکل از ۳۴ سازمان از این دفتر درخواست تعویق اجرای این قانون تا ۲ ژانویه ۲۰۲۱ را داشته‌اند. خاویر بسرا، از مشاوران دادستان کل گفته که دفتر به حفظ زمان اجرایی اعلام‌شده، پایبند است.

دولت آمریکا تاکنون اقدامی عمومی برای استفاده از داده‌های مکانی جهت ردیابی افراد و اطلاع از گسترش ویروس کرونا انجام نداده‌است. اما این موضوع با شرکت‌های فناوری قادر به انجام آن، مطرح خواهد شد.

گوگل در اعلامیه‌ای به CNET اعلام کرده که در حال بررسی روش‌های جمع‌آوری اطلاعات مکانی ناشناس برای کمک به مقابله با کووید-۱۹ است.

روز چهارشنبه مارک زاکربرگ، مدیرعامل فیسبوک اعلام کرد که با دولت آمریکا درباره ارائه اطلاعات مکانی صحبت نکرده‌است. یک سخنگوی فیسبوک روز پنجشنبه اعلام کرد که با سازمان CDC (مرکز کنترل بیماری) درباره چگونگی ایجاد نقشه‌های اطلاعاتی ناشناس برای کمک به محققان برای ردیابی بیماری‌ها صحبت کرده اما هنوز هیچ داده‌ای به دولت ارائه نداده‌است.

فیسبوک در اعلامیه‌ای می‌گوید:

هیچ توافقی برای به اشتراک‌گذاری داده‌های مکانی کاربران با دولت‌ها صورت نگرفته و هیچ درخواستی از سوی دولت آمریکا بدین منظور نداشته‌ایم.

همانطور که ذکر شد دولت آمریکا درباره چگونگی استفاده از داده‌های مکانی برای ردیابی و نظارت بر شیوع ویروس کرونا، با شرکت‌های بزرگ فناوری مشورت کرده‌است. گوگل نیز هم‌اکنون داده‌های حاکی از تراکم جمعیت در مناطق مختلف را جمع‌آوری و منتشر می‌کند.

البته این بحث‌ها هنوز وارد اطلاعات شخصی افراد نشده‌، اما با رو به وخامت گذاشتن اوضاع ممکن است استفاده از اطلاعات شخصی و جزئی‌تر نیز لازم شود.

ایران

دولت ایران هنوز اطلاعیه‌ای عمومی در رابطه با استفاده از داده‌های مکانی کاربران به منظور مقابله با ویروس کرونا منتشر نکرده‌است. البته وزارت بهداشت در حال حاضر سامانه‌ای (salamat.gov.ir) برای غربالگری افراد طراحی کرده که از کاربران کدملی و تاریخ تولد دریافت می‌کند. وزارت بهداشت در ۱۹ اسفند در اعلامیه‌ای، ذخیره هرگونه اطلاعات شخصی کاربران نظیر کدملی و شماره‌تلفن در برنامه‌های مرتبط با ویروس کرونا را ممنوع اعلام کرده و دستور به ارجاع افراد با وضعیت زرد یا قرمز به سامانه salamat.gov.ir داده‌است.

وزارت بهداشت در ۱۹ اسفند در اعلامیه‌ای، ذخیره هرگونه اطلاعات شخصی کاربران نظیر کدملی و شماره‌تلفن در برنامه‌های مرتبط با ویروس کرونا را ممنوع اعلام کرده‌است.

لازم به ذکر است که اپلیکیشنی غیررسمی تحت عنوان «ماسک» طراحی و عرضه شده که با هدف ثبت افراد مشکوک و مکان‌های پرخطر، قصد اطلاع‌رسانی به افراد را دارد. این اپلیکیشن با همکاری مردمی می‌تواند نقشی پررنگ در مقابله با شیوع بیماری داشته باشد اما وضعیت حریم شخصی آن از چه قرار است؟

طبق اعلام رسمی سازندگان ماسک:

حفظ حریم شخصی کاربران جز خط قرمزهای ما است. ماسک نسبت به محرمانه ماندن و صیانت از داده‌های شما تعهد سخت‌گیرانه‌ای دارد، صرفا به مکان گوشی شما و اطلاعاتی که خودتان می‌دهید دسترسی دارد و اجازهٔ دسترسی به بقیهٔ اطلاعات گوشی شما را ندارد. همین اطلاعاتی که می‌دهید هم کاملا محرمانه می‌ماند و کمیته‌ای متشکل از نمایندگان تعدادی از معتبرترین نهادهای تخصصی و علمی و مستقل کشور و نمایندگان چند خیریهٔ معتبر بر محرمانگی داده‌های شما نظارت می‌کنند.

پس از تجربه‌ی نرم‌افزار متوجه شدیم که استفاده از نقشه خطر و بخش آگاهی‌رسانی نیازی به ثبت نام ندارد اما برای پیگیری وضعیت سلامتی ثبت نام ضروری است. برای ثبت نام از کاربران شماره تماس و وضعیت سلامتی دریافت می‌شود. البته سازندگان ماسک با ارائه شفافیت بیشتر و اعلام کمیته ناظر بر محرمانگی داده‌ها می‌توانند وضعیت حریم شخصی خود و اعتماد کاربران به این اپلیکیشن را بهبود بخشند.

در این مقاله بر تغییرات صورت‌گرفته در حریم شخصی به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا در سرتاسر جهان نگاهی داشتیم. دیدگاه شما چیست؟ آیا به هنگام وقوع شرایط استثنائی باید از حریم شخصی چشم پوشید یا همچنان باید برای آن ارزش قائل بود؟