آیا قند خون اثرات ورزش را تحت الشعاع قرار می دهد؟

داشتن رژیم غذایی حاوی مقادیر زیاد قند و غذاهای فرآوری‌شده می‌تواند با تغییر نحوه‌ی پاسخ بدن به ورزش، اثرات بلندمدت نامطلوبی روی سلامتی برجای بگذارد.

براساس مطالعه‌ی جدیدی درمورد تغذیه، قند خون و ورزش، افرادی که به‌طور مداوم قند خونشان بالا است، نسبت‌به کسانی که سطوح قند خونشان طبیعی است، از مزیت ورزش کمتر بهرمند می‌شوند. این مطالعه که شامل جوندگان و انسان‌ها می‌شود، نشان می‌دهد که داشتن رژیم غذایی سرشار از قند و غذاهای فرآوری‌شده که ممکن است زمینه‌ساز کنترل ضعیف قند خون باشند، می‌تواند تاحدی با تغییر نحوه‌ی پاسخ بدن به ورزش در بلندمدت اثرات منفی روی سلامتی بگذارد.

البته ما از قبل شواهد بسیار زیادی داریم که نشان می‌دهند افزایش قند خون ناسالم است. افراد دچار هایپر گلیسمی (قند خون بالا) معمولا دارای اضافه وزن بوده و با خطرات بلندمدت بزرگ‌تری درزمینه‌ی ابتلا به بیماری قلبی و دیابت نوع دو مواجه هستند، حتی اگر در مراحل اولیه، وضعیت آن‌ها معیارهای مربوط به بیماری‌های مذکور را نداشته باشد. این افراد معمولا ازنظر ظاهری نیز از حالت طبیعی خارج می‌شوند. در مطالعات همه‌گیرشناسی، افراد دارای قند خون بالا اغلب از تناسب اندام هوازی پایینی نیز برخوردار هستند، درحالی‌که در مطالعات حیوانی، موش‌هایی که از بدو تولد کم‌استقامت پروش می‌یابند، نیز مشکلات قند خون زودهنگامی را نشان می‌دهند.

ارتباط میان قند خون و تناسب اندام اهمیت دارد چراکه تناسب اندام هوازی پایین ارتباط نزدیکی با خطر بالای مرگ زودهنگام دارد. اما بیشتر مطالعات گذشته درمورد قند خون و تناسب اندام درزمینه‌ی همه‌گیرشناسی بوده است به این معنا که پژوهشگران ارتباط میان دو وضعیت را شناسایی کرده‌اند اما ترتیب یا مکانیسم‌های آن‌ها را مورد بررسی قرار نداده‌اند. آن‌ها مشخص نکرده‌اند که آیا معمولا هایپر گلیسمی ابتدا رخ داده و منجر به کاهش تناسب اندام می‌شود یا برعکس، یا اینکه چگونه هریک از این وضعیت‌ها روی دیگری تاثیر می‌گذارد.

برای مطالعه‌ی جدید که در ماه جاری در مجله‌ی Nature Metabolism منتشر شد، پژوهشگران مرکز دیابت جوزلین در بوستون و موسسات دیگر تصمیم گرفتند تا سطوح قند خون را در موش‌ها بالا برده و ببینند که هنگام ورزش چه اتفاقی می‌افتد. آن‌ها با موش‌های بزرگ‌سال شروع کردند و رژیم غذایی برخی از آن‌ها را از رژیم غذایی معمولی به رژیم غذایی پر از قند و چربی اشباع تغییر دادند، یعنی شبیه رژیم غذایی که امروزه بسیاری از ما در جهان توسعه‌یافته آن را دنبال می‌کنیم. وزن این موش‌ها به‌سرعت افزایش پیدا کرد و قند خون آن‌ها افزایش یافت. پژوهشگران به موش‌های دیگر ماده‌ای تزریق کردند که توانایی تولید انسولین (هورمونی که به کنترل قند خون کمک می‌کند) آن‌ها را کاهش می‌داد که شبیه انواع خاصی از دیابت در انسان است. این گروه از حیوانات چاق‌تر نشدند اما سطوح قند خون آن‌ها تا حد موش‌های گروه رژیم غذایی قندی افزایش یافت. حیوانات دیگر به‌عنوان گروه کنترل تحت رژیم غذایی معمولی خود قرار داشتند.

دانشمندان پس از چهار ماه با اندازه‌گیری مدت زمانی که موش‌ها قبل از رسیدن به خستگی شدید می‌توانستند روی تردمیل بدوند، تناسب اندام آن‌ها را اندازه‌گیری کردند. آن‌ها سپس چرخ متحرکی را در قفس هر حیوان قرار داده و به آن‌ها اجازه دادند که برای ۶ هفته‌ به خواست خود روی آن‌ بدوند. به‌طور متوسط، هر موش طی یک ماه و نیم حدود ۴۸۳ کیلومتر دوید.

اما همه‌ی موش‌های مورد آزمایش به سطوح برابری از تناسب اندام دست نیافتند. گروه کنترل قبل از خستگی شدید برای مدت زمان بسیار طولانی‌تری روی تردمیل می‌دویدند و آمادگی جسمانی بسیار بالاتری داشتند. اما حیوانات دارای قند خون بالا پیشرفت کمی نشان دادند. تناسب اندام هوازی آن‌ها به‌ندرت تغییر کرده بود. جالب اینکه مقاومت ورزشی آن‌ها صرف‌نظر از اینکه مشکلات قند خون آن‌ها از رژیم غذایی ضعیف یا از فقدان انسولین منشا گرفته یا اینکه آیا دارای اضافه‌وزن بوده یا لاغر هستند، مشابه بود. اگر آن‌ها قند خون بالایی داشتند، دربرابر مزایای ورزش مقاومت می‌کردند.

دانشمندان برای درک بهتر علت این امر عضلات جانوران را مورد بررسی قرار دادند و آن‌جا بود که مشخص شد موضوع چیست. عضلات حیوانات گروه کنترل سرشار از فیبرهای عضلانی جدید و سالم و شبکه‌ای از عروق خونی جدید بود که اکسیژن اضافی و سوخت را به آن‌ها می‌رساند. اما بافت‌های عضلانی حیوانات دارای قند خون بالا رسوبات جدیدی از کلاژن را نشان داد که ماده‌ی سختی است که به‌نظر می‌رسید در عروق خونی جمع شده و مانع از این می‌شود که عضلات به ورزش سازگار شده و منجر به تناسب اندام بهتر شود.

دانشمندان برای تایید این نتایج در انسان‌ها سطوح قند خون و استقامت را در گروهی متشکل از ۲۴ فرد بزرگسال جوان مورد بررسی قرار دادند. هیچ کدام مبتلا به دیابت نبودند گرچه برخی دارای سطوح قند خونی بودند که می‌توانست به‌عنوان پیش‌دیابت درنظر گرفته شود. حین آزمایش تناسب اندام تردمیل آن دسته از داوطلبان که دارای بدترین کنترل قند خون بودند، دارای کمترین استقامت نیز بودند و وقتی دانشمندان بافت عضلانی آن‌ها را پس از ورزش با میکروسکوپ مورد بررسی قرار دادند، شاهد فعال‌سازی بالای پروتئین‌هایی بودند که می‌توانند مانع از پیشرفت در آمادگی جسمانی هوازی شوند.

سارا لسارد، استادیار مرکز دیابت جوزلین و دانشکده پزشکی هاروارد که بر مطالعه‌ی جدید نظارت کرده است، می‌گوید به‌طورکلی، این نتایج در موش و انسان نشان می‌دهد که غرق کردن بافت‌ها در قند ایده‌ی خوبی نیست و می‌تواند مزایای بعدی ورزش را کاهش دهد. او می‌گوید ازنظر عملی، این یافته‌ها نشان می‌دهد افرادی که سطوح قند خونشان به رژیم غذایی آن‌ها وابسته است، بهتر است مصرف غذاهای قندی و به‌شدت فرآوری‌شده و چرب را که قند خون را افزایش داده و اثرات ورزش را خنثی می‌کنند، کاهش دهند (او می‌گوید موش‌های گروه کنترل از رژیم غذایی با کربوهیدرات بالا تغذیه می‌کردند، بنابراین لزوما کربوهیدرات‌ها به‌تنهایی مشکل نیستند بلکه کیفیت رژیم غذایی مهم است.)

لسارد می‌گوید به‌طور اساسی‌تر، این مطالعه نشان می‌دهد که وقتی ما درمورد چگونگی بهبود سلامتی خود فکر می‌کنیم، رژیم غذایی و ورزش باید همراه هم درنظر گرفته شوند. او می‌گوید آن‌ها روی همدیگر اثر می‌گذارند و روی نحوه‌ی تاثیر دیگری روی بدن نقش دارند.

لسارد خاطرنشان می‌کند مهم‌تر از همه این که این مطالعه حاوی داده‌های دلگرم‌کننده‌ای است. به‌گفته‌ی او، موش‌های هایپرگلایسمیک درنتیجه‌ی هفته‌ها ورزش استقامت کمی کسب کردند اما درحال نشان‌دادن نشانه‌های اولیه‌ی کنترل بهتر قند خون بودند. او می‌گوید: «بنابراین ممکن است به زمان و اراده‌ی محکم نیاز باشد، اما سرانجام ورزش می‌تواند به افراد دچار هایپرگلایسمی کمک کند تا قند خون خود را تثبیت کنند و سپس احساس کنند که تناسب اندام آن‌ها شروع به بهبود می‌کند.»