علت سفتی محل تزریق واکسن در کودکان به چه دلیلی است و چگونه می توان برطرف کرد؟

تزریق واکسن در کودکان

سفت شدن جای واکسن نوزاد نشانه چیست؟

امروزه واکسن ها از بسیاری از بیماری ها جلوگیری کردند و از عوارض جبران ناپذیری که می توانست سرنوشت انسان را دستخوش تغییر کند پیشگیری کردند؛ پس در اثربخشی و ایجاد ایمنی واکسن ها هیچ شکی نیست. یکی از این عوارضی واکسن ها میتوانند ایجاد کنند؛ سفت شدن جای واکسن است اما هیچ نگرانی در این زمینه وجود ندارد.

سفت شدن محل تزریق واکسن در کودکان

ممکن است بعد از تزریق واکسن عوارضی برای کودک به وجود آید یکی از این عوارض سفتی محل تزریق است و به دلایل گوناگونی ممکن است ایجاد شود که شامل؛ واکنش بدن به محتویات داخلی واکسن، آبسه یا عفونت محل تزریق است.

والدین هنگام بررسی سفتی محل تزریق باید مطمئن شوند که محل تزریق علاوه بر سفتی، دارای آبسه، عفونت، قرمزی و تورم هست یا خیر.

بررسی این علائم از وجود سفتی از اهمیت بیشتری برخوردار است. توصیه می شود در این شرایط والدین آرامش خود را حفظ کنند و نگران چیزی نباشد.

علل سفتی محل تزریق واکسن در کودکان

مهمترین دلایل سفتی بعد از تزریق واکسن چیست؟

۱) ممکن است این عارضه به دنبال حساسیت به عامل بیماری زای موجود در واکسن اتفاق بیوفتد که این واکنش در اکثر مواقع به شکل کم و موقت است، ولی در مواقع نادر ممکن است واکنش الرژیک آرتوس رخ دهد به این صورت که بافت وسیعی متورم می شود و به دنبال آن؛ زخم یا تخریب بافت در محل تزریق و سفتی عضله؛ ایجاد می شود.

معمولا این واکنش های آلرژیک شدید در اولین نوبت تزریق یعنی در بدو تولد رخ نمی دهند و معمولا در دوزهای یادآور ایجاد می شوند مثلا در ۱۸ ماهگی که نوبت یادآور واکسن سه گانه است، سفت شدن محل تزریق اتفاق می افتد.

۲) ممکن است واکنش های آلرژیک شدید نسبت به سایر ترکیبات موجود در واکسن رخ دهد. یکی از این مواد آلومینیوم است. طبق تحقیقات واکسن هایی که در محتویات خود دارای آلومینیوم هستند؛ نسبت به سایر واکسن ها سفتی و قرمزی، در محل تزریق برای آنها بیشتر است. یکی از واکسن هایی که به احتمال زیاد سفتی محل تزریق  می دهد؛ واکسن سه گانه یا ثلاث (کزاز، دیفتری، سیاه سرفه) است.

این مورد حتی در تزریق واکسن کزاز در بزرگسالان هم دیده می شود. فسفات آلومینیوم سبب تاخیر در جذب واکسن و بهبود عملکرد آن می شود. این ترکیب در واکسن سه گانه وجود دارد و می تواند سبب سفتی و ایجاد توده ی زیر جلدی در محل تزریق شود.

این واکسن به ترتیب در؛ دو، چهار، شش ماهگی (در قالب واکسن پنج گانه: سه گانه و هپاتیت ب، هموفیلوس آنفولانزا) دریافت می شود. از آنجا که این واکسن در ۱۸ ماهگی و ۶ سالگی هم به شکل یادآور دریافت می شود، ایجاد سفتی در محل تزریق مورد انتظار است.

۳) واکسن های دارای ترکیبات آلومینیوم دار ممکن است در زیر پوست محل تزریق توده های کوچک، سفت و خارش دار به نام گرانولوم ایجاد کنند. این توده ها خطرناک نیستند اما می توانند بافت اطراف خود را تحریک کنند و تا ماه ها یا حتی سال ها باقی بمانند. کودکانی که بعد از تزریق واکسن های ۲و ۱۸ ماهگی و سپس ۶ سالگی دچار گرانولوم می شوند ممکن است، در آینده حساسیت به آلومینیوم پیدا کنند.

۴) ممکن است در تزریق واکسن توسط مسئول اشتباه رخ دهد و در واکسن هایی که لازم است به شکل عمقی تزریق شوند خطا رخ دهد. همین عامل سبب می شود محتویات واکسن در بافت های زیر جلدی تجمع یابد و توده ایجاد کند. این توده خطرناک نیست و بعد از مدتی رفع می شود.

آبسه در محل تزریق واکسن

آیا سفت شدن محل تزریق واکسن خطرناک است و باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورتی که آسیب ناشی از واکسن زیاد نباشد، بعد از مدتی بر طرف می شود اما این عارضه ممکن است تا یک سال هم ادامه داشته باشد. تزریق برخی واکسن ها از جمله واکسن ثلاث (که مربوط به بیماری های کزاز، دیفتری، سیاه سرفه است) ممکن است به علت نوع تزریق، عمقی سفتی ایجاد کند.

اگر در محل تزریق واکسن، عفونت، قرمزی یا آبسه دیده شود؛ محل تزریق توسط پزشک تخلیه شده و سپس آنتی بیوتیک تجویز می شود. در صورتی نیز که مقدار سفتی کم باشد خود به خود بر طرف می شود و نیازی به درمان ندارد اما به طور کلی برای درمان سفتی محل تزریق واکسن ابتدا باید علت آن را مشخص کرد و متناسب با آن اقدام لازم را انجام داد.

قرمزی علائم کبودی محل تزریق واکسن بعد از یک هفه تا ده روز بهبود می یابد اما اگر بعد از چند روز همچنان ادامه داشت به پزشک مراجعه کنید.

تزریق صحیح واکسن و کاهش سفتی محل تزریق

چگونه سفتی بعد از تزریق واکسن را برطرف کنیم؟

همانطور که اشاره شد سفتی محل تزریق به دلایل گوناگونی ممکن است رخ دهد. این عارضه نمی تواند یک مشکل جدی و خطرآفرین برای کودک یا نوزاد باشد، اما به هر جهت ممکن است باعث نگرانی والدین شود. راهکارهایی وجود دارد که شما می توانید هر چه سریع تر این مشکل را رفع کنید:

اگر مسئول تزریق، واکسن را به شکل عمقی تزریق نکرده، شما می توانید محل را به شکل آرام و مکرر ماساژ دهید. این کار سبب می شود موادی که در سطح مانده اند، در بدن پخش شوند اما اگر با ماساژ مشکل برطرف نشد، حتما به پزشک مراجعه کنید.

ممکن است محل تزریق واکسن عفونت کرده باشد که معمولا خود به خود بهبود می یابد اما می توان به ازای هر کیلوگرم وزن کودک از دو قطره استامینوفن هر ۸ یا ۶ ساعت یک بار استفاده کرد و اگر این مورد هم جواب نداد، نیاز به مراجعه به پزشک است.

چک کردن تب بعد از تزریق واکسن

سایر عوارض تزریق واکسن:

ممکن است بعد از تزریق واکسن عوارضی برای کودک ایجاد شود که جای نگرانی وجود ندارد البته به جز در مواقعی که تب کودک بیشتر از ۳ روز طول بکشد که نیازمند مداخلات درمانی است. این عوارض شامل: 

• قرمزی، تورم یا توده ی زیر پوستی در محل تزریق واکسن

• تغییر در صدا (ممکن است صدای کودک خشن شود) 

• افزایش ضربان قلب

• دانه های قرمز و بثورات پوستی( این مورد ممکن است بعد از واکسن های سرخچه، سرخک، اوریون ایجاد شود )

• مشکلات تنفسی

• ورم کردن گلو

• آبرزش از بینی

• احساس ضعف و خستگی

• رنگ پریدگی

• تب خفیف: در واکسن ۱۲ ماهگی علائم تب یک تا دو هفته بعد از واکسن ممکن است بروز کند. در واکسن ۱۸ ماهگی نیز علائم تب ۲ تا ۳ روز بعد از تزریق واکسن ممکن است ایجاد شود و مجدد یک تا دو هفته بعد تکرار شود.

اقدامات مناسب قبل تزریق واکسن:

• مادرانی که اخیرا صاحب فرزند شدند بهتر است اطلاعاتی درباره ی واکسن و زمان تزریق و عوارض آن داشته باشند. با داشتن اطلاعات کافی درباره ی عوارض احتمالی واکسن می توان بهترین عملکرد را در مراقبت از فرزند خود داشت.

• هنگام مراجعه، مدارک و پرونده های پزشکی کودک را به همراه داشته باشید. کارت مراقبت کودک را فراموش نکنید تا اطلاعات را در آن درج کنند و مشخص شود کدام واکسن در چه زمانی تزریق شده و زمان تزریق کدام واکسن رسیده است.

• بهتر است اسباب بازی، کتاب یا پتوی مورد علاقه ی کودک را همراه خود بیاورید تا بعد از تزریق بتوان از آنها برای حمایت روانی کودک و آرام سازی او استفاده کرد.

• اگر کودک شما از لحاظ سنی بزرگ تر از نوزادان است، با او صادق باشید و برایش توضیح دهید که واکسن برای او ضرری نخواهد داشت و به او لطمه ای نمی زند. هرگز برای او داستان های ترسناک از واکسن تعریف نکنید و او را با زدن آمپول و واکسن تهدید نکنید.

توجه و محبت به کودک بعد از تزریق واکسن

نکته هایی برای مراقبت از کودکان بعد از تزریق واکسن:

با رعایت نکات مراقبتی می توان عوارض واکسن را به حداقل رساند:

• استفاده از یک پارچه ی خنک و مرطوب جهت کاهش قرمزی درد یا تورم در محل تزریق.

• اگر کودک شما تب دارد با استفاده از یک اسفنج خنک، تب او را کاهش دهید.

• دمای اتاق را در حد متعادلی تنظیم کنید تا از بروز تب جلوگیری کند و سبب راحتی کودک شود.

• حتما از مایعات استفاده کنید. عدم تمایل به خوردن غذا تا ۲۴ ساعت بعد از تزریق واکسن امری طبیعی است ولی با خوراندن مایعات به کودک شما می توانید آب بدن کودک را حفظ کنید همچنین تب او را کاهش دهید.

• از مسکن هایی که می توانید برای کاهش بی قراری و درد کودک استفاده کنید مطلع شوید.

• توجه و محبت خود را به کودک زیاد کنید واگر مورد غیر طبیعی را مشاهده کردید با پزشک تماس بگیرید.

گردآوری: بخش کودکان