آشنایی با قالی سیستان؛ صنایع دستی زیبا و اصیل

آشنایی با فرش سیستان 

فرش سیستان ریشه در تار و پود سنتی کهن و اصیل ایرانی

چه فرقی بین فرش سیستان و فرش بلوچستان وجود دارد. بدون شک قالی بافی یکی از معروف ترین صنایع دستی مردم استان سیستان و بلوچستان است. سیستان و بلوچستان، استانی وسیع و پهناور در جنوب شرقی کشور ما است که صنایع دستی خصوصا قالی بافی و فرش آن از صنایع منحصر به فرد آن به شمار می رود.

یکی از مهم ترین سوالاتی که برای علاقه مندان صنایع دستی به ویژه فرش های اصیل ایرانی به وجود می ﺁید این است که فرش سیستان با فرش بلوچستان چه فرقی دارد؟ مگر می شود دو فرش در یک استان بافته شود و از لحاظ نقوش، رنگ آمیزی و حتی متراژ با هم متفاوت باشند؟

اگر می خواهید با پاسخ این سوالات آشنا شوید می توانید با ما در ادامه ی مطلب همراه باشید.

ویژگی های فرش سیستان

ویژگی های فرش سیستان

یکی از اصیل ترین و زیباترین صنایع دستی که می توانید در سیستان مشاهده کنید قالی های سنتی این منطقه است. یکی از ویژگی های مهم این قالی ها این است که کماکان نیز بافته می شوند و حتی یکی از بهترین راه های امرار معاش بومی ها این منطقه است. اغلب، این قالی ها توسط عشایر سیستانی بافته می شود. 

این قالی های سنتی در اندازه های مختلف اعم از 3 متری، 2 متری، فرش های کناره، خورجین و پشتی بافته و عرضه می شود. 

تاریخچه فرش سیستان

فرش سیستان از قدمتی 2 هزار ساله برخوردار است. شروع پیدایش بافت این قالی ها به اقوام سکایی برمی گردد. این اقوام از سیبری به سوی سیستان مهاجرت کردند و در دشت زرخیز سیستان ساکن شدند. ﺁن ها با اینکه به شغل کشاورزی روی آوردند اما پیشه ی بافندگی خود را حفظ کردند. این اقوام در قرون پنجم، انواع قالی و گلیم می بافتند. همچنین نمد از دیگر صنایع دستی این اقوام بود. 

ورود بافندگی به این منطقه به قدری وسعت یافت که در دوره های اسلامی، منطقه ی سیستان، بهترین بافته های ابریشمی و پشمی را داشت. در واقع با آغاز دوره ی اسلامی، منطقه ی سیستان به فرش ها و قالی های درخشانش معروف شد.

طرح های فرش سیستان

فرش سیستان چه شباهت هایی با فرش بلوچستان دارد؟

یکی از شباهت های این دو فرش این است که روش بافت بافندگان هر دو منطقه شبیه به هم می باشد. در واقع آن ها از گره فارسی که یک گره ی متمایل به چپ است استفاده می کنند. در هر دو قالیبافی، چاقوی قالی بافی به هیچ وجه استفاده نمی شود، دار هر دو نوع قالی، افقی است و همچنین، پود این قالی ها رنگی می باشد.

از دیگر شباهت های قالی های این دو منطقه می توان به نقش و نگارهای آن ها اشاره کرد. فرش های این منطقه از نقش نگاره های بسیار وسیعی برخوردار هستند که تعدادی از آن ها بین قالی های دو منطقه به دلیل همسایه بودن بلوچ ها و سیستانی ها، مشترک می باشد. البته هر کدام از مناطق، دارای نقش نمایه های خاص خود هستند که از گذشته ها برای آن ها به یادگار مانده است.

به عنوان مثال، بافتن نقش چهره بر روی قالی یکی از اصیل ترین نقش نمایه های قالی های سیستانی است. این مساله سبب شد قالیچه های تصویری به بافندگان سیستانی اختصاص یابد.

این بافندگان، این نقوش را با گره های خاصی روی قالی ها پیاده می کنند. اما بافندگان بلوچی به هیچ وجه، نقوش صورت را روی قالی های خود نمی بافند. آن ها اصولا نقش نمایه های انسان را به صورت آدمک هایی روی قالی های خود می بافند.

شباهت های فرش سیستان با فرش بلوچستان 

تفاوت دیگر در زمان بافتن و پیاده کردن نقش نمایه های انسان ها در بین قالی های سیستانی و بلوچی این است که بافندگان بلوچی به هیچ وجه آدمک های زن را در قالی ها خود نمی بافند. اما این ویژگی در قالی های سیستانی نیست و برای بافندگان سیستانی زن یا مرد بودن نقوش، فرقی ندارد.

اما از نظر سایر نقش و نگارها مانند گل، درخت، آهو، بز و سایر حیوانات شبیه هم هستند. اما باز هم در فرش سیستانی، تحرک بیشتری در نقش نمایه ها نسبت به قالی های بلوچی وجود دارد.

بافندگان سیستانی بدون داشتن طرح و نقشه ای خاص، نقش و نگارها را روی فرش های خود پیاده می کنند. طرح این قالی ها بسیار قدیمی است و نسل به نسل به آن ها منتقل شده است.

تفاوت فرش سیستان با فرش بلوچستان

یکی از مهم ترین تفاوت های این دو قالی، در اندازه و ابعاد است. چرا که قالی های سیستانی از قالی های بلوچی بزرگ تر هستند. قالی های بلوچی عموما در ابعاد سجاده ای، ذرع و نیم، قالیچه و دو زرع بافته می شوند. همچنین بافنده های سیستانی در زمان بافت فرش، هیچ فرقی بین متن و حاشیه ی فرش نمی گذارند.

از دیگر تفاوت های این دو فرش می توان به فرش های مجلسی سیستانی اشاره کرد. بلوچی ها به هیچ وجه فرش های مجلسی نمی بافتند اما فرش های مجلسی سیستانی ها بسیار معروف است که فرش با نقش شاه هوشنگ از مهم ترین و معروف ترین فرش های مجلسی آن ها به شمار می رود. سیستانی ها علاقه ی زیادی به این پادشاه اساطیری و کهن ایرانی دارند و فرش های مجلسی زیادی با نقش او بافته اند. 

عکس های فرش سیستان

بافندگان سیستانی و بافندگان بلوچی از رنگ های متفاوتی در فرش های خود استفاده می کنند. به این صورت که بافندگان سیستانی عموما از رنگ های روشنی همچون زرد، صورتی، سفید، شیری و شتری استفاده می کنند اما بافندگان بلوچی عموما از رنگ های تیره در بافت فرش های خود استفاده می کنند. بافندگان سیستانی از رنگ های طبیعی خود برای بافت فرش هایشان استفاده می کنند. همچنین تار و پود فرش هایشان از پشم گوسفند است.

از دیگر تفاوت های این دو قالی می توان به حاشیه های فرش های آن ها اشاره نمود. بافندگان سیستانی در حاشیه ی فرش های خود از حاشیه ی گلیمی استفاده می کنند و هنوز هم این سنت را در زمان بافت فرش های خود رعایت می کنند در صورتی که این حاشیه های گلیمی در قالی های بلوچی، کم عرض تر می باشد.

بافندگان سیستانی در گذشته از لوار پشم استفاده می کردند و کماکان نیز از پشم و موی بزها برای این کار استفاده می کنند اما بافندگان بلوچی به طور عمده از پشم بز استفاده می کنند. به طور کلی فرش سیستان از بافتی یکدست تر و پرداختی ماهرانه تر برخوردار می باشد. علاوه بر این، سرکجی قالی های سیستانی کمتر از قالی های بلوچی می باشد.

فرش سیستان از بافتی یکدست و پرداختی ماهرانه برخوردار است

گردآوری : بخش فرهنگ و هنر