نمایش شکوه و عظمت تمدن پارسیان با آثار تاریخی همدان

مسجد جامع همدان یکی از آثار تاریخی همدان است

آشنایی با بناهای تاریخی و زیبای همدان

همدان به موجب برخورداری از هزاران اثر فرهنگی، تاریخی و طبیعی اهمیت چشمگیری در حفظ تمدن گذشته ایران دارد. مهد شهرنشینی ایران، همدان است. این شهر شکوه دوره هخامنشیان و عظمت تمدن پارسیان را به نمایش می گذارد. ما در این مقاله قصد داریم آثار تاریخی همدان را بیان کنیم. 

کلیسا و مسجدهای تاریخی همدان 

- مسجد جامع همدان

مسجد جامع همدان در لیست آثار ملی ایران به شماره 1733 قرار دارد

مسجد جامع همدان، یکی از آثار تاریخی جذاب و دیدنی همدان است. بنای مسجد در دوره قاجار با کاربری مذهبی ساخته شده است. مسجد جامع همدان متشکل از دو شبستان، سه ایوان، صحن و یک گنبد آجری است. ایوان اصلی در ضلع جنوبی قرار دارد و در دو ضلع شمالی و خاوری مناره هایی تعبیه شده است.

در بخش زیرین گنبد آجری مسجد واقع در شبستان اصلی مسجد کتیبه هایی تاریخی وجود دارند. کتیبه ها متشکل از خشت کاشی زر داشت هستند و در حاشیه آن ها سوره جمعه، آیه الکرسی، آیه انما یعمرو مساجد الله و من المتهدین نوشته شده است. 

مسجد جامع همدان در لیست آثار ملی ایران به شماره 1733 قرار دارد. این بنا در ابتدای خیابان اکباتان، بالا تر از میدان امام خمینی در محدوده بازار همدان واقع شده است. 

- کلیسای گریگوری استپانوس یا استفان 

در محله قدیم ارامنه و در بخش شرقی تپه هگمتانه، کلیسای گریگوری استفان قرار دارد. دیرینگی کلیسا به دوره قاجار تعلق دارد و در سال 1676 میلادی بنا شده است. 

کلیسا گریگوری استفان بر اساس معماری ارمنی طراحی شده است. در راستای ساخت این کلیسا ارمنی های مهاجر از ارمنستان غربی، ارامنه اصفهان و تجار ارمنی روسیه دخیل بوده اند. 

در داخل محوطه کلیسا گریگوری استفان ستون های مدور تعبیه شده است. ستون ها به وسیله قوس های جناغی به یکدیگر متصل شده اند. 

نمای بیرونی کلیسا عمدتا با خشت ساخته شده است و به وسیله طاق نماهایی با قوس هلالی مزین گشته است. 

شایان توجه است کلیسای گریگوری استفان به مذهب ارتدکس تعلق دارد. این اثر تاریخی در 3 اسفند 1377 به شماره ثبت 2237 در لیست آثار ملی ایران قرار گرفته است. 

در ادامه برخی کلیساها و مساجد تاریخی همدان را ذکر می کنیم:

• کلیسای انجیلی حضرت استپانوس 

• کلیسای کاتولیک رافائیل

• کلیسای انجیلی 

• مسجد شورین 

خانه های تاریخی همدان

گذر تاریخ در خانه های قدیمی همدان مشهود است. خانه های تاریخی همدان در خصوص ماندگاری برای نسل های جدید در لیست آثار ملی ایران قرار گرفته اند. 

برجسته ترین خانه های تاریخی همدان شامل خانه بنی صدر، خانه شهید مدنی، خانه ضرابی، خانه میرزا صارم اصلانی ، خانه پرسیاوشان، خانه نراقی، خانه پوستی زاده، خانه عراقچی، خانه شهبازیان، خانه سیفی و خانه نائینی می شود. 

- خانه نراقی 

خانه نراقی در خیابان عباس آباد همدان از آثار تاریخی همدان است

خانه نراقی در خیابان عباس آباد همدان، کوچه کبابیان و بن بست خوانساری قرار دارد. دیرینگی خانه نراقی به دوره قاجار و دوره پهلوی اول باز می گردد. 

خانه نراقی متشکل از اتاق زمستان نشین و اندرونی می باشد. فضای خانه در دو طبقه مجزا طراحی شده است و به وسیله آجر هایی خاص و منظم مزین شده است. در بخش زیرین عمارت نراقی نیز یک قنات وجود دارد. 

خانه نراقی در تاریخ 7 مهر 1381 به شماره 6141 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

- خانه ضرابی

یکی دیگر از خانه های تاریخی همدان، خانه ضرابی است. خانه ضرابی در شهر همدان، خیابان بو علی، بن بست شریف زاده واقع در کوچه بیمه قرار دارد. 

خانه ضرابی به شماره ی 3040 در تاریخ 25 اسنفد 1379 در لیست آثار ملی ایران قرار گرفته است. 

مجموعه آثار تاریخی و باستانی همدان 

یکی از شهر های قدیمی ایران، همدان است. همدان در دوره ماد ها به عنوان نخستین حکومت شاهنشاهی ایران برگزیده شده است. وجود تاریخ کهن و قرار گیری همدان در یک موقعیت جغرافیایی ویژه سبب شکل گیری آثار تاریخی متعدد در فضای شهری شده است. 

- گنبد علویان 

همدان در دوره مادها به عنوان نخستین حکومت شاهنشاهی ایران برگزیده شده است

گنبدعلویان، یک شاهکار معماری پس از اسلام در همدان به شمار می رود که به دوره سلجوقیان تعلق دارد. گنبد علویان به وسیله خاندان علویان بنا شده است و به عنوان مسجد مورد استفاده قرار گرفته است. زین پس بنا گنبد علویان با طراحی یک سرداب در بخش زیرین آن به مقبره خانوادگی علویان تغییر کاربری یافته است. 

علت محبوبیت گنبد علویان در میان آثار های تاریخی متعدد به وجود نماد هایی از تفکرات مختلف بر روی بنا باز می گردد. منحصر به فرد ترین ویژگی های معماری گنبد علویان شامل طاق نما، گچ بری و کتیبه های به خط کوفی می شود. 

بهتر است بدانید گنبد علویان در چهارباغ علویان، در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله واقع شده است. 

- تپه هگمتانه 

عنوان وسیع ترین تپه تاریخی ایران به تپه هگمتانه واقع در همدان اختصاص دارد. این تپه از اصول شگفت انگیز معماری اعم از کانال های آب رسانی، معابر سنگ فرش، آجر های منظم و به شکل مربع برخوردار است. 

کاووش گران در تپه هگمتانه لوح هایی زرین را به نام های داریوش دوم و اردشیر دوم شناسایی کرده اند. علاوه بر این در طی حفاری های متعدد تپه هگمتانه ستون هایی سنگی، جام های نقره، ظروف طلا و کوزه های شکسته کشف شده است. 

بهتر است بدانید در بخش شرقی تپه هگمتانه کلیسا گریگوری استفان  و کلیسای حضرت مریم متعلق به مذهب پروتستان قرار دارند. 

- برج قربان

حمام تاریخی قلعه از آثار باستانی دیدنی همدان است

یکی از آثار تاریخی ارزشمند همدان، برج قربان است. این برج به قرون هفتم و هشتم هجری تعلق دارد. 

برج قربان محل دفن جمعی از امرای سلجوقی و شیخ السلام حسن بن عطار حافظ ابو العلاء همدانی می باشد. ابولعلی حسن عطار یکی از مشاهیر نحو، حدیث و لغت به شمار می رود. این چهره در برج قربان مشهور به باب الاسد زندگی می کرده است و پس از وفات در داخل برج به خاک سپرده شده است. 

در اواخر دوره صفویه در طی شورش افغان ها شخصی به نام قربان، برج باب الاسد را به عنوان پناهگاه انتخاب کرده است. وی علاوه بر دفع شورشگران افغان، از مردم محل دفاع کرده است. بدین ترتیب نام بقعه باب الاسد به نام قربان مبدل شده است. 

برج قربان در خیابان طالقانی همدان و در محل زند های شهر همدان بین چهار باغ شهید مدنی بنا شده است. 

در ادامه برخی از آثار تاریخی همدان را ذکر می کنیم:

• حمام تاریخی قلعه 

• مجسمه شیرسنگی 

• مجموعه گنج نامه 

• میدان امام همدان 

• تپه نوشیجان 

• کتیبه های گنج نامه 

• غار علیصدر 

آرامگاه های مشهور همدان 

- آرامگاه بوعلی سینا 

قدمت تاریخی آرامگاه بوعلی سینا به عنوان مکان تاریخی همدان به دوره قاجار باز می گردد

یکی از آرامگاه های مشهور و بی نظیر همدان، آرامگاه بو علی سینا است. بنای آرامگاه بو علی سینا بر اساس بنای برج گنبد قابوس که به عنوان بنای تاریخ دار اسلامی شناخته می شود، اقتباس شده است. قدمت تاریخی آرامگاه بو علی سینا به دوره قاجار باز می گردد. سبک معماری این بنا تلفیقی از معماری ایران باستان و ایران پس از اسلام می باشد.

در تالار شمالی آرامگاه بوعلی سینا حدود 8000 جلد کتاب خطی و چاپی ارزشمند ایرانی و خارجی وجود دارد. علاوه بر این، در تالار جنوبی آرامگاه یک موزه تعبیه شده است. در داخل موزه اجسام کشف شده ی مربوط به هزاره های قبل از میلاد و دوران اسلامی اعم از برنز، سکه و سفال نگهداری می شوند. 

- آرامگاه استر و مردخای 

مهم ترین زیارتگاه یهودیان در ایران، آرامگاه استر و مردخای می باشد. دیرینگی بنای اولیه آرامگاه به قرن سوم هجری تعلق دارد و بنای کنونی آرامگاه به قرن هفتم هجری باز می گردد. 

آرامگاه استر و مردخای بر اساس سبک معماری اسلامی بنا شده است. بهتر است بدانید باستان شناسان در آرامگاه استر و مردخای یک جلد کتاب تورات قدیمی بر روی پوست آهو را کشف کرده اند. این کتاب ارزشمند در سازمان میراث فرهنگی همدان تعبیه شده است.  

به استناد از برخی روایات استر یک ملکه یهودی پادشاه هخامنشی بوده است. این چهره خواهرزاده یکی از درباریان خشایارشا به نام مردخای بوده است. 

نام اصلی استر، هدسه بوده است. زیبایی بی نظیر هدسه سبب نسبت دادن لقب استر با معنی ستاره شده است. بهتر است بدانید استر همسر خشایارشا بوده است. 

به نقل از کتاب تورات، در تاریخ 10 الی 12 فروردین بالغ بر 77 هزار ایرانی به وسیله استر و مردخای به قتل رسیده است. این امر بیانگر نفرت استر و مردخای به یهودیان است. لذا اهالی همدان در راستای رهایی از قتل عام های استر و مردخای در روز 13 فروردین از خانه های خود به سمت طبیعت فرار کرده اند. 

آرامگاه استر و مردخای در مرکز شهر همدان، ابتدای خیابان شریعتی قرار دارد. 

- آرامگاه بابا طاهر عریان 

آرامگاه بابا طاهر عریان،اثر تاریخی همدان در سال 1344 بازسازی شده است

در بخش شمال غربی همدان، بر فراز تپه ای کم ارتفاع، آرامگاه بابا طاهر عریان قرار دارد. بنای اصلی آرامگاه در قرن ششم، در دوره سلجوقیان ساخته شده است. 

بابا طاهر یکی از دو بیتی سرا های مشهور ایرانی تلقی می شود. در محوطه داخلی آرامگاه وی بر روی 24 قطعه سنگ حدود 24 دو بیتی حکاکی شده است. 

آرامگاه بابا طاهر عریان در سال 1344 بازسازی شده است. در طول بازسازی آرامگاه یک میدان مستطیلی با طرحی هشت ضلعی تعبیه شده است. 

بهتر است بدانید در کنار آرامگاه بابا طاهر عریان بزرگانی نظیر میرزا علی نقی کوثر، محمد ابن عبد العزیز، ابولفتح اسعد و مفتون همدانی به خاک سپرده شده اند. 

موزه های برجسته همدان 

اکثر جاذبه های گردشگری و آثار تاریخی همدان به یک موزه مستقل مجهز هستند. به طور کلی همدان دارای 9 موزه دیدنی اعم از موزه سفال، موزه هگمتانه، موزه مفاخر و مشاهیر همدان، موزه بو علی سینا، موزه تاریخ طبیعی همدان، موزه حمام تاریخی قلعه، موزه صنایع دستی همدان،  باغ موزه دفاع مقدس و باغ موزه نظری می باشد. 

- موزه تاریخ طبیعی همدان 

اکثر جاذبه های گردشگری و آثار تاریخی همدان به یک موزه مستقل مجهز هستند

موزه تاریخ طبیعی همدان، مجموعه ای بی نظیر در دانشگاه بو علی سینا است. این موزه در یک مساحت 2000 متر مربعی در سال 1351 تعبیه شده است. 

در داخل موزه تاریخ طبیعی همدان از گونه های مختلف طبیعی، گیاهی و حیوانی ایران اعم از خزندگان، پرندگان، پستانداران، آبزیان و حشرات به شیوه های مدرن نگهداری می شود.

موزه تاریخ طبیعی همدان متشکل از پنج سالن اصلی است. سالن اول، به عنوان اصلی ترین بخش مجموعه، خلیج فارس نام دارد و در آن کلکسیون صدف های ایرانی، مرجان ها، حلزون ها، افنج ها و سخت پوستان وجود دارد. 

- موزه مفاخر و مشاهیر همدان 

در موزه مفاخر و مشاهیر همدان به وسیله ی مجسمه ها و ابزار های مختلف سرگذشت مشاهیر همدان در ذهن تداعی می شود. این موزه در سال 1388 شمسی به وسیله اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران افتتاح شده است. 

در موزه مفاخر و مشاهیر همدان مجسمه افرادی نظیر بو علی سینا، باور همدانی، حقوق نبی، دکتر ایراندخت میر هادی و دکتر محمد علی زلفی گل تعبیه شده است. 

امامزاده های همدان 

در شهر همدان امامزاده های متعددی تعبیه شده است. برجسته ترین امامزاده های همدان شامل امامزده یحیی، امامزاده حسین، امامزاده عبدالله، بقعه خضر ، امامزاده محسن، امامزاده هادی بن علی و امامزاده اهل ابن علی می شود. 

- بقعه خضر

قدمت تاریخی بقعه خضر به قرن چهارم و پنجم هجری قمری اختصاص دارد. این آرامگاه در کوی خضر، شهرک مدنی همدان قرار دارد. 

بهتر است بدانید آرامگاه خضر در 28 خرداد 1354 با شماره ی 1077 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

- امامزاده حسین 

قدمت تاریخی بقعه خضر به قرن چهارم و پنجم هجری قمری اختصاص دارد

در ابتدای خیابان شهدا همدان، امامزاده حسین قرار دارد. امامزاده حسین از لحاظ معماری به عنوان یک آثار برجسته تاریخی همدان شناخته شده است. امامزاده حسین در دوره صفویه ساخته شده است. 

ساختمان حرم متشکل از پلان های صلیبی و یک ایوان کوچک در بخش ورودی است. بر بالای بنا حرم نیز یک گنبد آجری استوار شده است. در داخل طاق نما، رسمی بندی هایی به چشم می خورد که از ضریح چوبی و گنبدی مرتفع برخوردار است. 

حیاط امامزاده حسین به شکل گسترده ای طرای شده است و در داخل آن یک درخت توت کهنسال قرار دارد. 

متن شجره نامه شاهزاده حسین حاکی از آن دارد که در این حرم جسم بی جان امامزاده حسین، پسر امام حسن عسکری در خاک آرمیده شده است. در بخش ایوان جنوبی حرم نهمین پادشاه سلسله صفوی به نام سلطان حسین صفوی به خاک سپرده شده است. 

علاوه بر این، در مقبره شاهزاده حسین آباقا خان فرزند هلاکو خان مغول و یکی از احفاد خواجه نصیر الدین طوسی دفن شده اند. 

کاروانسراهای تاریخی همدان 

کاروانسراها از آثار تاریخی همدان هستند

• کاروانسرای زغالی ها 

• کاروانسرای بانک 

• کاروانسرای نو 

• کاروانسرای میرزا کاظم 

• کاروانسرای شریفیه 

• کاروانسرای حسین خانی 

• کاروانسرای روحیه 

• کاروانسرای قبله 

• کاروانسرای یعقوب یاری 

گردآوری:بخش گردشگری