فرش در دوران سلجوقیان
قالی در دوران سلجوقیان
پس از دورهٔ سلطهٔ خلفای عرب، یک دسته از قبیله های ترک، به نام سلجوق ایران را فتح کرد. سُلطهٔ سلجوقیان از نظر تاریخ فرش در ایران اهمیت دارد. زنان سلجوقی مهارت ویژه ای در بافتن فرش با گره‌های تُرکی داشتند، در استانهای آذربایجان و همدان که زمان زیادی زیر نظر سلجوقیان بود، در این مدت از این نوع گره برای بافت فرش استفاده می‌شده است.
فرش در دوره سلجوقیان
مدتی قبل ، تعداد هشت قطعه قالی از دوران حکومت سلاجقه (مربوط به قرن هشتم هجری) در آسیای صغیر به دست آمد و جهان غرب به خصوص دانشمندان ترک را به چنین ادعایی مجبور کرد که در دوره سلجوقیان سنّت قالی بافی ایران ، در حال نابودی کامل بوده است . این در حالی است که طبق علت های پیش رو ، نه فقط چنین ادعای بیهوده ای ، به طور کامل رد می‌شود ، بلکه برعکس ، ثابت می‌کنیم که قطعه قالی های پیدا شده در ترکیه هم، ایرانی است.
از نظر خصوصیت های فنّی ، ظاهری و نقش قالی های مربوط به زمان سلجوقیان ، باید گفت که ویژگی فنّی قالی های سلجوقی داشتن گره ترکی است . این در حالی است که امروزه به طور کامل معلوم شده این گره ارتباطی به ترک ها ندارد ، چون آن ها در سرزمین اصلی خویش ، گره فارسی به کار می‌برند و فقظ در بافته های ترکانی که به غرب ایران مهاجرت کرده ، و یا قالیبافی را از اهالی غرب ایران یاد گرفته اند، شاهد این نوع گره هستیم .
قالی در دوران سلجوقیان
گره ترکی از خصوصیتهای فنّی بافتن قالی در شمال غربی ایران است . به صورتی که همه شمال غرب ایران تا اران در قفقاز قرار گرفته در آسیای صغیر ، و غرب ایران ( کردها و لرها ) گره ترکی به کار می‌برده‌اند . البته به جز اقلیتی در سال های قدیم و سنندج کنونی . ولی این وسعت تا جایی است که حتّی کردهایی که عراق اقامت داشته اند خیلی کم قالی بافته‌اند ، در بافته هایشان ، گره ترکی به کار برده‌اند و می‌برند . در نهایت چنانچه این گره از آن ترکان است ، باید در شرق شمال ایران هم رونق داشته باشد که می‌بینم این گونه نیست .
با بررسی تاریخ فرش و فرشبافی می‌دانیم سلجوقیان ، به خصوص از موقع خواجه نظام الملک به بعد ، تمایل بیشتری به زبان فارسی پیدا کردند تا جایی که آخرین شاهان این دوره ، به فارسی شعر می گفتند . مدارک بسیاری مبنی بر علاقه‌ی سلجوقیان به فرهنگ ایرانی در دست است . مثلا ، سلجوقیان روم نه فقط زبان فارسی را زبان دربار خود کردند ، بلکه وزرای خویش را از ایرانیان انتخاب کردند و آیین کشورداری آنان به طور ایرانی بود. شاهد دیگر اینکه ، سلجوقیان روم حتّی نام شاهان اساطیری و تاریخی ایران قبل از اسلام را بر خود می گذاشتند ؛ نام‌هایی مانند کیخسرو ، کیکاووس ، کیقباد و… .
در دوره‌ی سلجوقیان روم ، فرهنگ ایرانی – اسلامی در آسیای صغیر شدید شد و پایه‌ای برای حکومت گران عثمانی گردید . آنان حتّی کاخ های خود را با تصاویر شاهنامه می‌آراستند و زبان فارسی تا قرن هشتم هجری ، مهمترین زبان رایج در آسیای صغیر بود . تا قرن هشتم که موج جدیدی از ترکان به آسیای صغیر رسید ، کتاب‌های زیادی به فارسی نوشته شد. در این جا این سؤال طرح شده است : پادشاهانی که در همه دیدگاههای زندگی خود ، طرفدار فرهنگ ایرانی بوده‌اند ، تا جایی که حتّی در انتخاب نام فرزندانشان از ایرانیان استفاده میکردند ؛ چگونه امکان دارد از قالی ترک استفاده کرده باشند ؟
قالی های مربوط به زمان سلجوقیان
چنانچه سلجوقیان اولین ترکانی بوده‌اند که بر آسیای صغیر ، مسلط شدند ، قالی بافی را چطور به آنجا بردند ؟ سلجوقیان اصلی که در ایران حکومت کرده‌اند ، چرا قالی سلجوقی نداشتند ؟ و حتّی در یک نوشته‌ی تاریخی، نامی از قالی سلجوقی برده نشده است ؟ این در به گونه ای است که یکی از شاخه های این دوره به نام سلجوقیان روم ، آن هم دور از منبع خود و دور از ایران که مانند وطن دوم شان بوده‌است ، قالی سلجوقی داشته‌اند ! حقیقت این است که این قالی‌ها نه فقط سلجوقی نیستند ، بلکه اصلا ترک نمی‌باشند .
حقیقت غیر قابل انکار این است که در آن زمان ها ، در همه ایران و از جمله در قفقاز ، در تاریخ فرش و فرشبافی ، قالی ایرانی بافته می‌شده است . همین طور نکته‌ای که اغلب به فراموشی سپرده می شود این است که بیشتر ساکنان قدیم آسیای صغیر در زمان سلجوقیان روم ، ترک نبوده‌اند . بلکه در آن منطقه ، ارمنیان، یونانیان و ملّیت های دیگری به قالیبافی مشغول بوده‌اند .
لازم به یادآوری است ؛ هرچند تا به حال قالی دوره‌ی سلجوقی ، در ایران پیدا نشده است ، ولی نقش قالی آن را می‌توان در دیگر آثار ایرانی پیگیری کرد .
گردآوری: بخش فرهنگ و هنر
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها