صنایع دستی بختیاری ها

صنایع دستی بختیاری‌ها

آشنایی با صنایع دستی بختیاری‌ها

صنایع دستی بختیاری ها را می‌ شود به دو دسته تقسیم کرد: دسته اول که تنها به وسیله زنان صورت می گیرد و بیشتر بافتنی‌ها هستند. دسته دوم که احتیاج به نیروی بدنی زیادی دارند و به وسیله مردان اعمال می‌شوند.

گروه اول صنایع دستی بختیاری‌ها

قالی بافی

استان چهارمحال و بختیاری، پس از آذربایجان شرقی و کرمان، سومین استان برتر در عرصه تولید و صادرات فرش دستبافت می باشد. منطقه‌ی چالشتر شهرکرد، قدیمی‌ ترین و بیشترین تولید فرش را دراین استان دارند.

قالی بافی

چوقابافی

چغا و چوخا هم تلفظ می شود. نوعی لباس مخصوص مردان بختیاری است که بی آستین بوده و از پشم سفید طبیعی بافته می شود و اغلب به رنگ سفید با نقشهای رنگی بافته می شود .

این لباس با هنرمندی خانمهای بختیاری با توانایی و مهارت ویژه ای بافته می شود. برای بافت این تن پوش مردانه از دار خوابیده استفاده می‌کنند و شیوه بافت آن هم مثل شیوه گلیم بافی است با این فرق که بسیار ریز بافت‌تر است و تار و پود نازک دارد. باید گفت که چوقا را در همه فصل های سال استفاده می کنند.

چوقا بافی

گبه

نوعی قالی گره‌دار است که پرزهای خیلی بلند دارد.

گبه

خِرسَک

قالیچه‌هایی که پرز بلند و بافت درشت دارند و مرغوبیت زیادی نداشته و بشتر برای استفاده خودشان است.

خورجین بافی

از در این نوع  بافت ها از هیچ گرهی استفاده نمی شود و عشایر از خورجین برای نگهداری چیزهای گرانبهای خود استفاده میکنند.

خورجین

نمکدان بافی

نمکدان بافی نوع مخصوصی از صنایع دستی عشایر استان چهارمحال و بختیاری است که برای جابجا کردن و نگهداری نمک درشت یا سائیده استفاده می شود که بخش رویه آن به صورت فرش و بخش زیرین آن به صورت جاجیم بافته می شود.

نمکدان بافی

سرفه آردی یا سفره آردی

نان، غذای اصلی عشایر بختیاری را تشکیل می دهد و آرد که ماده اولیه پخت نان است خیلی مقدس است. بنابراین نان باید جایگاه ویژه ای برای خود داشته باشد. به همین علت سفره خاصی برای آن بافته می شود که به زبان بختیاری به آن «سرفه آردی» می گویند. سفره آردی دارای بافت گلیمی یک رو یا رندی بافت است که بعضی اوقات وسط آن ساده بافت و حاشیه آن نقشدار است. تار آن پنبه ای و پود آن از پشم است و به شکل مربع ۱ × ۱ متر و بعضی وقتها مستطیل است. سطح سفره آردی ساده، یک قسمتی نقشدار، دو قسمتی نقشدار و چهار قسمتی نقشدار دیده شده است.

سفره آرد

بهون یا سیاه چادر

بافت سیاه چادر نوعی بافت است که برای استفاده خودشان در میان همه عشایر ایران رایج است و شامل بختیاریها هم می شود.

سیاه چادر

جُل (روزینی)

پوششی که روی حیوان می اندازند و بار روی این آن قرار می‌گیرد.

پیش سینه

پیش سینه را مثل گردنبندی به دورگردن اسب یا مادیان می اندازند.

موج

موج رختخواب پیچ و نوعی روانداز خیلی گرم برای جاهای سردسیر است. مانند جاجیم بوده و کمتر از بقیۀ بافتنی‌ها در میان بختیاری‌ها بافته می‌شود.

جاجیم

جاجیم نوعی بافت است که بختیاری‌ها به عنوان روانداز (برای تهیه ی لحاف ) از آن استفاده می‌کنند.

جاجیم

وریس (وِرِس)

وریس نوار بافتنی مانند تسمه است و به جای طناب از آن استفاده می‌شود.

هور

نوعی کیسه دوطرفه‌ بافته می شود که برای جابجا کردن آرد، غلات و حبوبات استفاده می شود.

شَله

نوعی کیسه دوطرفه‌ است که برای حمل مشک آب، سنگ، و چوب به کار می‌رود.

هورژ (خورج) تَرک

این وسیله مثل هورژ و نوعی کیسه دوطرفه‌ است.

شیردنگ بافی

نوعی از صنایع دستی جالب استان چهارمحال و بختیاری بافت شیردنگ می باشد. که بیشتر به صورت تزیینی استفاده می کنند كه از نخ پنبه ای و خامه های رنگارنگ استفاده می شود.

گروه دوم صنایع دستی بختیاری‌ها

نمدمالی

از جمله محصولات نمدی تولید شده با استفاده از نمد طبیعی (پشم گوسفند بهاره )می توان از فرش نمدی، سجاده نمدی، کفش نمدی، کلاه نمدی، تشک نمدی، کفی کفش نمدی ، جلیقه نمدی، کمربند نمدی و عرقگیر صندلی نمدی نام برد. باید گفت که نمدمالی کار سختی است و احتیاج به نیروی مردانه دارد، فرش های نمدی  دارای نقش و نگار زیبایی می باشند که نشانگر هنر و خلاقیت استاد نمدمال است و احساس خوب و پر از آرامش با نگاه به آنها هم به شما منتقل می شود.

گيوه دوزی

از ديگر صنایع دستی مردم استان چهار محال و بختياری است که بيش تر در شهرستان های شهرکرد و بروجن متداول است. بروجن مهم ترين مرکز فعاليت گيوه دوزی است. گيوه که پا پوشی مقاوم و راحت و متناسب با منطقه کوهستانی اين استان و گذرگاه های سخت گذر آن است دیگر رونق زیادی ندارد.

گيوه های بافته شده از تخت پارچه ای و گاهی لاستيکی و رويه آن از نخ و نوارهای متصل کننده از چرم گاو است. در يک کارگاه با يک نفر استادکار روزی يک جفت گيوه دوخته می شود. انواع گيوه های اين منطقه عبارت است از: گيوه تخت ملکی، تخت لاستيکی و غلاتی.

گیوه دوزی

کلاه مالی

صنعت دیگری است که دربيشتر قسمت های شهر کرد و بروجن توليد می شود. مردان بختياری اغلب از کلاه نمدی که جزيی از لباس محلی آنان است، استفاده می کنند. کلاه ها به رنگ های مشکی، قهوه ای و سفيد هستند و نوعی از آن به کلاه خسروی معروف است. مواد اوليه اين کلاه ها کرک بز، پشم، صابون و رنگ های شيميايی و گياهی است.

کلاه مالی

قفل سازی

قفل سازی از جمله صنایعی است که در چالشتر رونق دارد. قفل سازان چالشتری اين حرفه را از پدران خود یاد گرفته اند. ساخت آن به اين شکل است که ابتدا تنه قفل که دارای دستگاه قفل است ساخته می شود و آنگاه زبانه آن را که از حلقه در يا جعبه آن می گذرد؛ جوش می دهند و سوراخ قفل را با مته کمانی سوراخ می کنند.

آنگاه کار سوهان زدن رويه قفل و حلقه را انجام می دهند که احتیاج به ظرافت ویژه ای دارد و در آخر همه قفل را پرداخت می کنند. کلا در چالشتر که مرکز فلزکاری بوده همه ی ابزار فلزی مثل چاقو، قيچی، کلاه خود، شمشير و ديگر ابزار مورد احتیاج در بافت گليم و قالی و خياطی به وسیله هنرمندان قفل ساز انجام می شده است.

انبر فولادی

انبر وسیله ای است از جنس فولاد، با دو بازوی قرینه با خاصیت فلزی و ارتجاعی و یک کشو برای باز و بسته کردن آن، که برای جابجا کردن و برداشتن زغال استفاده می شود. این انبر از نوع فولاد مرغوب و انعطاف پذیر بسیار است که بر روی بازوهای آن نقش های هندسی برای کم کردن سرعت انتقال گرما به دسته های انبر دیده میشود.

نقش های هندسی که بر روی بازوها دیده میشود همه با سوهان کاری انجام شده و مطابق این نقش ها را میتوان در دست بافته های بختیاری دید از جمله ی این نقشها تک گل، قیچی، ماهی و خشتی میباشد. از آنجایی که نقشها بر روی بازوها مکمل یکدیگرند در طرف دیگر همین نقش ها را به صورت پهن تر میتوان دید.

گردآوری: بخش فرهنگ و هنر