آشنایی با فرش قم، تاریخچه و انواع طرح ها

طرح و نقش فرش قم 

همه چیز درباره فرش قم 

هنر فرش بافی و قالی بافی در سراسر ایران گسترش یافته است که در این میان، قم را می توان پیشتاز فرش بافی در قرن بیست و یکم دانست. در ادامه جهت آشنایی کامل با فرش قم، تاریخچه، طرح ها و... همراه ما باشید

درباره فرش قم

یکی از صنایع دستی مشهور قم فرش های با کیفیت آن می باشند به طوری که به عنوان سوغاتی ارزشمندی از آن استفاده می شود. برای مثال در سال ۱۳۹۸ رئیس جمهور وقت ایران (حسن روحانی) یک تخته قالی نفیس ابریشم قم (در ابعاد ۲۰۵x۲۰۵ سانتی متر با بیش از چهار ملیون گره) در جریان سفر شینزو آیه، نخست وزیر ژاپن به او اهدا کرد.

فرش قم اهدا شده توسط حسن روحانی به شینزو آیه

جالب است بدانید که هنر قالی بافی در گذشته به طور محدودی در قم رواج داشته است اما دارای طرح و نقش مستقلی نبوده است. اما قم در طول تاریخ شهری مهاجرپذیر بوده است که باعث شده است میزبان افراد زیادی از سراسر ایران و حتی سایر کشورها باشد.

بدین ترتیب هنر قالی بافی در قم توسط مهاجرین تکامل یافته است و چیزی که امروزه به عنوان فرش قم شناخته می شود حاصل تلاش های هنرمندان مهاجری است که در صد سال اخیر فعالیت بسیاری داشته اند.

کاشان و اصفهان از جمله مناطقی هستند که بافندگان از‌ آن به قم مهاجرت کرده و طرح ها و نقشه هایی که در دسترس داشته را در قم تولید کرده اند. به همین دلیل طرح و نقشه های این قالی ها دخل و تصرفی هنرمندانه به حساب می روند که کیفیت بسیار بالا (به دلیلی استفاده از ابریشم) و بافت ریز و دقیق آنها باعث شهرت جهانی آن در کوتاه مدت شده است.

پرزهای فرش قم در اکثر مواقع خشن و محکم می باشد و در ابعاد مختلفی بافته می شوند. در صورتی که فرش با ابریشم خالص بافته شود قیمت بالایی برای آن تعیین می شود. همچنین جایگاه فرش ایرانی و مخصوصا فرش قم حتی با وجود تحریم ها و سختی صادرات در بین انواع مختلف فرش ها در جهان بسیار بالاست.

تاریخچه فرش قم

همانطور که اشاره شد فرش بافی در قم از اوایل ۱۳۰۰ هجری شمسی پیشرفت کرد و رایج شد. از جمله دلایل این اتفاق می توان به حضور مهاجرین بسیاری از مناطق دیگر و آوردن دارهای قالی بافی مناسب در کنار فراهم شدن امکان صادرات اشاره کرد. 

حاج محمود ارمی یکی از همین مهاجرین بود که در دوران کودکی به همراه خانواده از کاشان به قم رفتند. او در ابتدا کار خود را به چله دوانی (یکی از مهم ترین و اساسی ترین مراحل قالی بافی و پایه ی کار) آغاز کرد که مهارت شگفت انگیزی در آن به دست آورد. در ادامه نیز علاقه اش به قالی بافی باعث شد کارگاه ها و تولیدی های بسیاری در روستاهای اطراف به راه بی اندازد و این هنر را در پیشه فامیلی خود ادامه دهد.

طرح و رنگ بندی های فرش قم

یکی از نکات قابل توجه در رابطه با فرش های قم عدم وجود طرح های مستقل می باشد؛ این موضوع باعث شده است که طرح های مختلفی که در مناطق دیگری تولید می شدند با تغییراتی جزئی در قم نیز مورد استفاده قرار بگیرند و تنوع بالایی را فراهم کرده است.

تصویری خلق شده از طبیعت توسط بافندگان فرش قم

همچنین ممکن است این طرح ها شباهت هایی به فرش کاشان و... داشته باشند اما تفاوت هایی که در جزئیات وجود دارد باعث متمایز شدن فرش قم می شود. برخی از طرح های رایج در قم عبارتند از:

• شاه عباسی لچک ترنج

• شاه عباسی افشان

• محرمات

• ترنجی کف ساده

• بندی کتیبه ای

• محرابی گل فرنگ

• ظن السلطانی

• شکارگاه

• هندسی جوشقانی

• بندی خشتی به ویژه ( موزائیکی بختیاری)

• بته ای

• درختی

• فرش طرح افشان

همچنین تنوع وسیعی در رنگ های فرش قم وجود دارد که در سال های اخیر بسیار زیاد شده است. امروزه برخی از فرش های بافته شده در قم با بیش از چهل رنگ تولید می شوند که زحمت فراوان و زیبایی خیره کننده ای دارد که توجه همه را به خود جلب می کند.

البته همانطور که اشاره شد موارد دشواری با تنوع رنگی بالا در تعداد محدود تولید می شوند و استفاده از چهار الی شش رنگ برای بافت فرش رایج است. برخی از رنگ های رایج که در سال های اخیر مورد استفاده قرار گرفته اند عبارتند از: لاکی روشن و تیره، مشکی، خاکی، طلایی، بژ، قهوه ای سوخته و روشن، آبی روشن و سیر، مسی، سرمه ای، کرم روشن و تیره و...

ویژگی های فرش قم

سال های ابتدایی تا حدودا اوایل ۱۳۰۰ هجری شمسی کیفیت قالی قم چندان مطلوب نبود اما گذر زمان، حضور مهاجرین و امکان صادرات باعث شد کیفیت این فرش ها افزایش یابد. بدین ترتیب هنرمندان شروع به خلق فرش هایی تمام ابریشم شدند که طرح های ویژه و ظریفی داشتند. نمایشگاه فرش آلمان یکی از مهم ترین مکان ها برای حضور پر رنگ فرش قم می باشد.

فرش قم کیفیت بسیار بالا و طرح های متنوع زیبایی دارد

یکی از دلایلی که قالی و فرش قم مورد توجه تمامی افراد قرار می گیرد وجود نظم بی نهایت در تار و پود آنهاست که در فرش های سایر مناطق دیده نمی شود چرا که بی نظمی هایی مخصوصا در پشت فرش ها وجود دارد (که البته قابل چشم پوشی است) اما فرش قم حتی از مشکلات قابل بخشش هم عاری است که آوازه زیادی برای آن به ارمغان آورده است.

گره های این فرش ها بسیار نازک هستند که باعث می شود بافندگان به دقت و حوصله بیشتری نیاز داشته باشند. همچنین وجود تراکم زیاد در گره ها باعث شده است بافت فرش قم به مراتب سخت تر از سایر فرش های دست باف باشد.

طراحی های فرش قم به شکلی است که در نگاه اول ممکن است به دست بافت بودن آن شک کرده و تصور کنید با یک فارش ماشینی روبرو هستید چرا که بی عیب و نقص به ظنر می رسند. طرح و مدل های مختلفی برای قالی قم در دسترس است که افراد مشغول در این زمینه به راحتی و با اولین نگاه قادر به تشخیص طرح و نقشه به کار رفته هستند.

جمع بندی

فرش قم از صنایع دستی مهم و مشهور ایرانی است که در سطح جهانی اهمیت ویژه ای دارد. دلایل محبوبیت این فرش کیفیت بالا، عدم عیب و نقص و ظرافت فراوان آنها می باشد که با استفاده از ابریشم خالص و رنگ های متنوع به خوبی تکمیل می شود. 

گردآوری:بخش فرهنگ و هنر