افراط و تفریط در تشویق کودکان

افراط و تفریط در تشویق کودکان می تواند عواقب خطرناکی داشته باشد

والدین در تربیت فرزندان نباید دچار افراط‌ و تفریط شوند 

ریشه ی تربیت بر تشویق، خوش اخلاقی و توجه در حد اعتدال استوار است. تشویق در لغت به معنی به وجود آوردن شوق، دلگرمی و ایجاد ترغیب در کودک برای انجام کاری است. درواقع زمانی که کودک خود را برای انجام کاری تشویق می کنیم موجب تقویت عزت نفس  در او می شویم. اما باید به این نکته توجه کنیم که اگر برای کارهای معمولی از وی تشکر کنیم موجب ایجاد انحراف فکری در کودک می شود.

افراط و تفریط در تشویق و تنبیه کودکان

انسان موجودی است که روح خدا در آن دمیده شده و استعداد رسیدن به کمال در او نهادینه شده است. این استعداد ها با تعلیم تربیت صحیح شکفته می شوند. یکی از مهمترین اصول تعلیم و تربیت، اصل تشویق و تنبیه است.

روان آدمی تشنه ستایش است و فطرتا به احترام علاقه دارد لذا تشویق و ستایش کودک، عامل محرک او حساب می شود. اهمیت تنبیه نیز در آن است که انسان پیوسته در معرض لغزش و اشتباه قرار دارد که مانع رسیدن به کمال می شوند بدین ترتیب برای جلوگیری از این اتفاقات " تنبیه" عامل موثری می باشد.

مسیر تربیت درست، اعتدال و میانه روی است. افراط در تبیین مسائل، بدون در نظرگرفتن ظرفیت فرزند موجب بدبینی و انزوا در او می شود.

برای رسیدن کودک به آرامش و اطمینان و طی کردن مسیر طفولیت، باید تعادلی میان نرمی و شدت حاکم باشد، زیرا در سن 5 الی 6 سالگی پایه های شخصیت در او شکل می گیرند.

حضرت علی(ع) می فرمایند: «لا تري الجاهل اما مفرطاً‎؛ جاهل را نمي بيني، مگر اينکه يا افراط مي کند يا تفريط».

فلسفه تشویق و تنبیه ایجاد شوق در افراد صالح و بیداری در فرد متخلف است.برای این منظور تشویق و تنبیه باید مبتنی بر اصولی باشند تا فلسفه اصلی خود را ازدست ندهند و فرایند تربیت دچار اختلال نشود. در ادامه به راهکارهایی برای تشویق موثر می پردازیم.

تشویق موثر در کودکان

ذات انسان ها به گونه ای است که به قدردانی، ستایش و سپاس گذاری تمایل دارند و در مقابل از توهین و عدم توجه بیزارند. بهتر است بدانید که قدردانی و تشویق بهترین عامل برای تقویت رفتارهای خوب کودک است. کم ترین درجه قدردانی، ستایش لفظی است که باعث می شود کودک آن رفتار را به طور مداوم تکرار کند.

اگر می خواهید تشویق و ستایش لفظی شما در کودکتان تاثیر بگذارد باید در زمان و مکان مناسب از او قدردانی کنید. گاهی شما با گفتن یک جمله تشویق آمیز چنان تاثیری در کودکتان می گذارید که نتیجه آن غیرقابل وصف است. 

افراط و تفریط در تشویق کودکان کاملا مضر است. در همه چیز باید با اعتدال به پیش رفت.

نکته حائز اهمیت در این مبحث این است که حد اعتدال را رعایت کنید و دچار افراط و تفریط نشوید. مبحث رعایت حد اعتدال آن قدر اهمیت دارد که در قرآن نیز به آن اشاره شده است:

« وَ اقْصِدْ في مَشْيِکَ ؛ در رفتارت میانه رو باش.»

درواقع زمانی که تشویق به صورت مکرر اتفاق بیوفتد، خاصیت موثر بودن خود را از دست می دهد و ممکن است این رفتار ما منجر به غرور و تکبر در کودک شود. تشویق کردن حالتی ترغیبی دارد و با تحریک رغبت ها و انگیزه های درونی فرد، موجب می شود او رفتار مطلوبی را که مور توجه بقیه قرار گرفته است را تکرار کند.

نقطه مقابل تشویق، تنبیه است. تنبیه کردن انگیزه ی درونی افراد را تغییر نمی دهد و فقط مانع این می شود که کودک آن کار را در مقابل ما انجام دهد، از این رو ممکن است دور از چشم ما و به طور پنهانی همه ی آن کار ها را با شدت بیشتر انجام دهد.

تنبیه کودک به دلیل فشارهای روانی که به او وارد می کند منجر به مشکلات عصبی از قبیل استرس، اضطراب و پرخاشگری می شود. این مشکلات روانی برای کودک خطرات بسیاری را به دنبال دارد در نتیجه بهتر است پدر و مادر اثرات ناشایست تنبیه را مطالعه کنند. 

اثرات منفی افراط و تفریط در تشویق و تنبیه کودکان 

تشویق و تنبیه دو عنصر اساسی برای تعلیم و تربیت کودکان هستند. میان این دو عنصر، تشویق کارساز تر است پس سزاوار نیست از تنبیه استفاده کنیم زیرا اولویت با تشویق است.

ویژگی های تشویق موثر در کودکان

1. تشویق در زمان و مکان مناسب

بهترین زمان برای تشویق افراد ، دقیقا زمانی است که کار خوب را انجام داده اند. اگر میان کار کودک و تشویق شما فاصله بیوفتد، ارزش تحسین شما از بین می رود و دیگر فرد برای انجام آن کار ترغیب نمی شود. در نتیجه اگر می خواهید به فرزندتان پاداش دهید و او را تحسین کنید بهتر است در همان لحظه اول این کار را انجام دهید.

2. عدم افراط و تفریط در تشویق کردن

همان گونه که در ابتدای مبحث گفتیم، بهترین شیوه برای تربیت کودکان رعایت حد اعتدال است. زمانی که شما در زمینه تشوق کودک افراط می کنید موجب دلزدگی ، غرور، زیاده طلبی و تصور غلط در او می شوید.

3. تشویق کودک برای رفتارهای مثبت

نکته حائز اهمیت برای والدین آن است که باید در تشویق کودک بر وجه کار خوب او تمرکز کنید و او را بخاطر رفتارش تحسین کنید. این بدان معنی است که رفتار خوب او زمینه ی تشویق را فراهم کرده و اگر کردارش مورد پسند و مقبول نباشد مورد تشویق قرار نمی گیرد.

4. تشویق مناسب رفتار فرد

بهتر است تشویق براساس نوع فعالیت فرد باشد. این رفتار غلط است که برای کارهای کوچک، پاداش های بزرگ در نظر بگیریم. به طور مثال اگر برای تشویق کودک قول پاداش مالی داده باشید، اما پس از انجام آن کار شما برای او ماشین اسباب بازی بخرید، شاید بیشتر از مبلغ تعیین شده خرج کرده باشید اما برای تشویق شونده(کودک) بی ارزش است زیرا شما به او قول پاداش مادی داده بودید.

5. مشخص کردن علت تشویق

برای بیشتر شدن تاثیر تشویق، کودک باید بداند برای انجام چه کاری مورد تشویق قرار گرفته تا بهتر بتواند رفتار مطلوب خود را توسعه و تقویت کند.

6. توجه به ویژگی های شخصیتی کودک

سلیقه و علایق انسان ها در موضوعات مختلف متفاوت است در واقع تفاوت های فردی در کودکان موجب ایجاد اختلاف در سلیقه ها می شود بدین جهت ما باید از علایق شخصی کودک اطلاع داشته باشیم تا با تشویق بتوانیم ترغیب بیشتری در او ایجاد کنید.

7. ایجاد احساس موفقیت در کودک

بیشتر انسان ها با فکر کردن به موفقیت، انگیزه و شوق رسیدن به آن را پیدا می کنند. بدین ترتیب ایجاد احساس موفقیت در او نوعی تشویق به حساب می آید.بهتر است این احساس موفقیت را در کودک ایجاد کنیم تا شاهد پیشرفت های او در همه مراحل زندگی شویم.

امام باقر(علیه السلام) فرموده است:

«شرّ الآباءِ مَنْ دَعاهُ الْبِرُّ اِلَی الاْفراطِ ؛ بدترین پدران کسی است که نیکی [به فرزند] را به حد افراط برساند.»

جمع بندی مطالب و نتیجه گیری

مضرات افراط و تفریط در تشویق کودکان 

دو عنصر تشویق و تنبیه از عوامل مهم تربیتی هستند که مورد تایید عقل و دین اسلام می باشند. در تعلیم و تربیت، امر تشویق و تنبیه جزو محرک های مهم هستند و با به کارگیری درست این دو می توان مسیرموفقیت فرد را فراهم کرد.

نکته مهم این است که به خاطر پیچیدگی روح  انسان ها باید اصول و ضوابطی را رعایت کرد زیرا در غیر این صورت آثار زیان باری برای کودک ایجاد می شود. برای نمونه می توان به تعدادی از این اصول مهم اشاره کرد: تشویق کودک برای رفتارهای مناسب، مشخص کردن علت تشویق، توجه به ویژگی های شخصیتی و علایق کودک و ...

گردآوری : بخش کودکان