رودخانه زاینده رود نبض تپنده فلات مرکزی ایران

زاينده رود، مهم‌ترين و پر آب‌ترين رود در حوضه آبريز گاو‌خوني

درباره رودخانه زاینده رود چه می دانید؟

زاینده رود مهمترین و پرآب ترین رود در حوضه آبریز مرکزی ایران است. سرچشمه زاینده رود از زردکوه است و پس از گذشتن از شهرها و روستاهای بسیار در نهایت به تالاب گاوخونی میریزد.

رودخانه زاینده رود اصفهان

زاينده رود، مهم‌ترين و پر آب‌ترين رود در حوضه آبريز گاو‌خوني، واقع در استان اصفهان است. زاينده رود كه از زردكوه بختياري سرچشمه مي‌گيرد، يكي از مهم‌ترين رودهاي ايران و همچنين پر آب‌ترين رود در حوضة آبريز مركزي ايران نيز به شمار مي‌آيد.

حجم متوسط جريان سالانة اين رود به حدود يك ميليارد متر مکعب مي‌رسد. آب اين رودخانه عمدتاً از برف‌هايي است كه در فصول سرد سال مي‌بارد.

سرچشمه زاینده‌رود به شكل حوضی مدور با مساحتی در حدود سیصد زرع می‌باشد كه به «چشمه جانان» معروف است. چشمة مذكور در این ناحیه می‌جوشد و به طرف مشرق سرازیر می‌شود. پس از طی سه فرسنگ، به چشمه دیگری به نام «چهل چشمه» می‌رسد.

همچنین از سمت شمال این منطقه، یعنی ناحیة فریدن، دو چشمة بزرگ دیگر به نام «خُرِسنگ» و «كودَنگ» به جانانه‌رود ملحق می‌شود. انشعاب دیگری نیز به نام زرین‌رود از طرف جنوب یعنی چهارمحال به این رودخانه اضافه می‌شود. منبع اصلی انشعاب‌ اخیر زیر‌ِ كوهی قرار دارد كه زردكوه نامیده می‌شود.

فاصله زردکوه بختیاری تا شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری، 105 کیلومتر است بیشترین میزان تأمین آب رودخانه و سد زاینده رود در حوضه استان چهارمحال و بختیاری است. 

در منابع تاريخي از زاينده ‌رود با نام‌هاي مختلفي چون «زرن‌ رود»، «زرند رود»، «زرين‌ رود»، «زند رود»، «زنده ‌رود»، «زن‌ رود» و... ياد شده، از جمله مؤلف حدود العالم در وصف شهر سپاهان (اصفهان)، اشاره به رودي دارد كه بي‌ترديد همان زاينده رود است: «[سپاهان] شهري خرم است و بسيار نعمت‌ ... اندر جبال، و او را روديست كي آنرا زرن رود خوانند كي اندر كشت و برز او بكار شود...». امّا حمدالله مستوفي قزويني از زاينده رود با نام زنده رود ياد مي‌كند.

علت نامگذاری این رود بدین جهت است که درطول مسیر خود باغات و کشتزارهای فراوانی را آباد و زنده می‌کند. به همین خاطر به این رود زنده رود نیز می‌گویند.

طول رودخانه زاینده رود 405 کیلومتر، شیب متوسط 3 درصد، میانگین آبدهی سالانه 1053 میلیون متر مکعب و وسعت حوضه آبگیر حدود 27100 کیلومتر مربع است،این رودخانه به باتلاق گاوخونی در استان اصفهان می ریزد.

در سال‌هاي اخير انحراف آب از سر شاخه‌هاي كارون از طريق تونل‌هاي انتقال آب كوهرنگ، موجب تقويت ميانگين آب‌دهي اين رود و در نتيجه امكان صدور آب از طريق كانال‌هاي مصنوعي به شهرهاي يزد و كاشان را فراهم كرده است.

سد زاینده رود

سد بتونی شاه عباس بزرگ یا سد زاینده رود، در 117 کیلومتری غرب شهر اصفهان

سد بتونی قوسی شاه عباس بزرگ یا سد زاینده رود، در 117 کیلومتری غرب شهر اصفهان و 60 کیلومتری شهرکرد  بر روی رودخانه زاینده رود در محلی به نام آبادچی که در 60 کیلومتری سرچشمه زاینده رود قرار دارد بنا شده است.

ساخت این سد در سال 1344 ه. ش. آغاز و در سال 1349 ه. ش. پایان یافته است. با ایجاد این سد، آب مصرفی استان اصفهان تامین شده، اراضی بیشتری به زیر کشت در آمده و نیروی برق نیز تولید می شود.

درياچة سد زاينده رود در شهر چادگان، يكي از مناطق ديدني و از مراكز گردشگري استان و به لحاظ تأمين آب و توليد انرژي برق، داراي اهميت بسياري است.

پل‌های روی رودخانه زاینده رود اصفهان

بر روی رودخانه زاینده‌رود چندین پل تاریخی از زمان صفویان و قبل از آن برجا مانده‌است

زاینده رود به علت موقعیت خاصی که در شهر اصفهان دارد محل ساخت پل های متعددی است. برخی از این پل ها قدمت تاریخی داشته و همه ساله هزاران توریست داخلی و خارجی را به سمت زاینده رود روانه می سازند.

بر روی رودخانه زاینده‌رود چندین پل تاریخی از زمان صفویان و قبل از آن برجا مانده‌است. اولین پل تاریخی بر روی زاینده رود پل روستای اورگان از توابع شهرستان چادگان در ۴۰کیلومتر بالاتر از سد زاینده رود می‌باشد.

در استان چهارمحال بختیاری پل زمانخان و در استان اصفهان پل‌های مشهور تاریخی سی و سه پل یا پل الله وردی خان، پل خواجو و پل‌های اژیه و ورزنه بنا شده‌است. قدیمی‌ترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود «پل شهرستان» است.

رفتینگ در زاینده رود

رفتینگ یا همان قایق سواری هیجان انگیز در آب های خروشان زاینده رود

این تفریح مهیج را در اصفهان از دست ندهید. رفتینگ یا همان قایق سواری هیجان انگیز در آب های خروشان بهترین گزینه ای است که در خصوص بازدید از زاینده رود می توانید انتخاب کنید. 

رودخانه های محدودی در سراسر جهان قابلیت رفتینگ را دارند و بهتر است بدانید که زاینده رود نیز یکی از همین رودخانه های خروشان است. البته برای اجرای رفتینگ باید به نواحی خارج از شهر بروید. اغلب مردم به بازدید از زاینده رود در محل پل های خواجو، سی و سه پل و مارنان کفایت کرده و لذت یک تفریح مهیج را از دست می دهند.

جهت انجام قایق رانی در زاینده رود می توانید در یک تور رفتینگ ثبت نام کنید و یا اینکه شخصا به محل خرید بلیط بروید و به تفریح بپردازید. برای رفتینگ زاینده رود سه مسیر وجود دارد که دارای درجات مختلفی از سطح دو و سه از حیث خروشانی و عمق هستند. برای رفتینگ باید سن شما در رده 12 تا 50 سال قرار داشته باشد و بیماری خاصی نداشته باشید.

ماهیگیری در زاینده رود

در بخش های آغازین زاینده رود، ماهی قزل آلا و ماهی زرد پر به وفور یافت می شود. در منطقه بهاران زاینده رود، انواع مختلفی از ماهیان صاردین، زرد پر، کپور و ماهی شیر نیز وجود دارد. در دیگر نقاط زاینده رود شاهد وفور ماهیان کپور هستیم. ماهی گیری در زاینده رود منطبق بر قواعد بین المللی صید ماهی و برخی از قواعد زیست محیطی ایران است.

تالاب گاوخونی و زاینده رود در اصفهان

زاينده رود پس از طي مسير پرپيچ و خم خود به تالاب گاوخوني منتهي مي شود

زاينده رود پس از طي مسير پرپيچ و خم خود به تالاب گاوخوني منتهي مي شود. تالاب گاوخوني در تاريخ 23 ژوئن 1975 به عنوان يکي از تالاب هاي مهم بين المللي در فهرست تالاب هاي کنوانسيون رامسر معرفي و ثبت شد.

تالاب گاوخونی در حاشيه فلات مركزي ايران و در فاصله 145 كيلومتري جنوب شرقي شهر اصفهان و در 30 كيلومتري شهر ورزنه واقع شده است.

تالاب گاوخوني يكي از اكوسيستم‌هاي طبيعي استان اصفهان است كه پاياب زاينده‌رود و در فاصلة 130 كيلومتري شرق شهرستان اصفهان واقع گرديده است. اين تالاب به عنوان اكوسيستم آبي طبيعي واقع در يك منطقة خشك مي‌تواند و بايد در توسعة پايدار منطقه نقش مهمي داشته باشد.

خشک شدن زاینده رود

زاینده رود سال‌هاست که به دلایل مختلف خشک شده است

زاینده رود سال‌هاست که به دلایل مختلف مانند بحث خط لوله انتقال آب به یزد و سایر استان‌ها، برداشت بی‌رویه آب در شهرهای بالادست و غیره از حرکت باز می‌ایستد و شهر اصفهان از نعمت آن محروم می‌شود.

زاینده رود برای اولین بار در سال 1379 برای مدت یک سال از خروش افتاد و در سال 1380 دوباره در شهر جریان پیدا کرد و لبخند شادی را بر لبان مردم اصفهان نشاند. این اتفاق بار دیگر در سال‌های 87 و 88 تکرار شد و هر بار تیتر مهم اخبار رسانه‌ها گردید و تا امروز این روند تکرار و تکرار می‌شود و با هر بار قطعی آب زاینده رود سکوتی عمیق محدوده زاینده رود در اصفهان را فرامی‌گیرد و خبری از نشاط روزهای پر آبی در شهر نیست.

جالب و البته تلخ است که بدانید حتی دوام پل‌ها نیز با خشک شدن زاینده رود به خطر افتاده است و با نابودی آن‌ها برگی از تاریخ این مرز و بوم به فراموشی سپرده می‌شود.

خشک شدن زاینده رود ممکن است به گردشگری شهر نیز آسیب وارد کند و علاوه بر آن بسیاری از مزارع و زندگی کشاورزان مورد تهدید واقع شود. همچنین وجود این رودخانه به تلطیف هوا و کاهش آلودگی و غبار هوای شهر کمک خواهد کرد.

اما امروزه جز کویری خشک چیزی از بستر رودخانه باقی نمانده است و همه ما امید داریم که روزی آب برای همیشه به رودخانه زاینده رود برگردد و شهر را پر از نشاط و شاید و سرزندگی کند.

گردآوری: بخش گردشگری