شناخت مفاصل بدن و انواع آن

مهمترین کارکرد مفاصل بدن امکان حرکت است

مفاصل و تعداد مفاصل بدن

مفاصل بدن قسمت اصلی از ساختمان بدن هستند که باعث میشوند ما بتوانیم به راحتی حرکت کنیم و جا به جا شویم. جالب است که بدانید ما 360 مفصل در قسمتهای مختلف بدن داریم.

آیا میدانید مفاصل بدن از چه چیزی ساخته شده اند؟

به سطوح استخوانی که در یک نقطه با هم اتصال و تلاقی پیدا می‌کنند مفصل می گویند به طور واضح تر میتوان گفت مفصل محلی ست که استخوان ها در کنار یکدیگر قرار گرفته اند.  مهمترین کارکرد مفاصل بدن امکان حرکت است.

مفصل شامل سطوح مفصلی می باشد که می تواند توسط غضروف ها احاطه شده و نقش کاهش اصطکاک را در آنها بازی نماید. مفاصل بدن موجب میشوند تا استخوان ها بتوانند در کنار هم حرکت کنند و این حرکت موجب تغییر شکل اسکلت و بدنبال آن تغییر شکل کل بدن و جابه جایی میشود. 

معمولا در محل اتصال مفاصل بدن استخوان ها قدری حجیم تر میشوند تا سطح تماس آنها با یکدیگر بیشتر شود. این افزایش سطح تماس هم موجب حرکت بهتر و هم پایداری بیشتر در حین حرکت میشود.

بیشترین بیماری های سیستم حرکتی بدن در مفاصل است. درد، تورم و خشکی در حرکت از معمول ترین مشکلات سیستم حرکتی است که به علت اختلال در کارکرد مفاصل بدن بوجود میاید.

اگر یک قهرمان وزنه برداری می تواند دویست کیلوگرم وزنه را روی دستش نگه دارد و هشت تکه استخوان مچ دست او از هم جدا نشود، به دلیل ارتباط محکم این استخوان ها در سطوح مفصلی است، و اگر فوتبالیستی با سرعت روی پاهای خود می دود و در حین دویدن با پا محکم به توپ ضربه می زند و استخوانهایش از هم جدا نمی شوند، علتش وضعیت عالی مفصل های پا است.

با بخش علمی همزاه باشید تا شما را با شگفتی های ساختمان مفصل و انواع مفاصل بدن آشنا کنیم.

تعداد مفاصل بدن

جالب است بدانید که 360 عدد مفصل در بدن وجود دارد.

86 مفصل در جمجمه، 76 مفصل در ستون فقرات و لگن، 66 مفصل در قفسه سینه، 64 مفصل در دست ها و انگشت ها، 62 مفصل در پاها و انگشت پاها و 6 مفصل در گلو گردن وجود دارد. 

دسته بندی مفاصل بدن براساس ساختار و حرکت

مفاصل بدن بر اساس ساختار به سه دسته‌ رشته‌ای، غضروفی و سینوویال تقسیم‌ میکنند. مفاصل را میتوان بر اساس نوع حرکت نیز به سه دسته ثابت، نیمه متحرک و متحرک تقسیم‌بندی کرد.

مفصل متحرک یا سینوویال (دی ارتروز) 

مفاصل بدن به سه دسته متحرک، نیمه متحرک و قابت تقسیم می شوند

مفاصل متحرک رایج‌ترین نوع مفاصل بدن انسان بوده اند. در این نوع مفاصل دو استخوان تشکیل دهنده مفصل کاملا آزادانه در کنار یکدیگر حرکت میکنند. همه آن‌ها متحرک هستند و دارای یک کپسول متحرک (با ساختار کلاژنی) در اطراف کل مفصل هستند.

علاوه بر این کپسول، همگی یک غشا متحرک (در لایه داخلی کپسول) که مایع متحرک را محافظت می‌کند، دارند. همچنین نوعی غضروف شفاف که در انتهای هر مفصل وجود دارد و از آن محافظت می‌کند. مانند مفصل مچ دست یا زانو. در مفصل زانو استخوان درشت نی کاملا در مقابل استخوان ران حرکت کرده و به جلو و عقب میرود. شش نوع مفصل متحرک وجود دارد که براساس شکل مفصل و تحرک آن‌ها طبقه‌بندی می‌شوند.

1. مفصل گوی و کاسه ای Ball and socket joint

مفصل گوی و کاسه ای یکی از مفاصل بدن در شانه و لگن است

یکی از مفاصل بدن مفصل گوی و کاسه ای هست که در شانه و لگن وجود دارد. در این مفاصل سر یک استخوان به شکل کره و سر استخوان دیگر به شکل یک کاسه است و این دو استخوان در یکدیگر فرو میروند. این مفاصل از آزادترین مفصل ها بوده و در همه جهات حرکت میکنند.

2. مفصل لولایی Hinge joint

مفصل لولایی فقط در یک جهت اجازه خم و راست شدن دارد

این مفاصل مانند لولا فقط در یک جهت اجازه خم و راست شدن را میدهند مانند مفاصل آرنج و زانو و مچ پا که فقط در یک جهت حرکت کرده و حرکت جانبی ندارند. حرکات آن به صورت کشش، برآمدگی و فرورفتگی است.

3. مفصل محوری Pivot joint

مفصل محوری در قسمت بالایی ستون فقرات وجود دارد و موجب حرکات گردن می‌شود

مفصل محوری از دیگر مفاصل بدن است که در قسمت بالایی ستون فقرات وجود دارد و موجب حرکات گردن می‌شود. این حرکات به صورت چرخش یک استخوان حول دیگری است.

4. مفصل لقمه ای Condyloid joint

مفصل لقمه ای مچ دست از دیگر مفاصل بدن

در این مفاصل انتهای یک استخوان که به شکل بیضوی و تخم مرغی است در حفره استخوان دیگر که آن هم بیضوی است میچرخد مانند مفصل مچ دست

5. مفصل لغزنده Sliding joint

مفصل لغزنده از مفاصل بدن انسان در مچ دست و لگن است

یکی دیگر از انواع مفاصل بدن، مفصل لغزنده است که در استخوانچه‌های مچ دست و در لگن وجود دارد. در این محل استخوان‌ها به وسیله رباط‌های قوی به هم وصل شده اند و حرکت کمی دارند از این رو حرکت این مفصل به صورت لغزشی است.

6. مفصل زینی شکل Saddle joint

مفصل زینی شکل در استخوان‌های بین انگشت شست و مچ دست وجود دارد

یکی دیگر از انواع مفاصل بدن مفصل زینی شکل است که دو استخوان مجاور مانند زین اسب در هم فرو رفته اند و در استخوان‌های بین انگشت شست و مچ دست وجود دارد، که در هم فرو می‌روند.

مفصل نیمه متحرک یا غضروفی (آمفی آرتروز)

در این نوع مفاصل بدن استخوان های تشکیل دهنده مفصل توسط بافتی دیگر به یکدیگر چسبیده اند. گرچه این استخوان ها میتوانند نسبت به هم حرکت کنند ولی این حرکت آزادانه و کامل نیست.

این مفاصل در جا‌هایی که اتصال بین مفاصل استخوانی که از غضروف درست شده اند، وجود دارند، مثلا بین مهره‌ها در ستون فقرات. مهره های کمر توسط دیسک بین مهره ای به هم متصل میشوند. گرچه با تغییر شکل دیسک مهره ها میتوانند کمی نسبت به هم حرکت کنند ولی این حرکت محدود است.

مفصل بدون حرکت یا رشته ای (سین آرتروز)

در این مفاصل بدن دو سر استخوان ها به توسط غضروف یا رباط به هم متصل شده و عملا حرکتی بین دو استخوان وجود ندارد. در این مفاصل حرکت های بسیار بسیار کم و یا ناچیز وجود دارد به عبارتی حرکت در حدی می باشد که می توان از آن چشم پوشی نمود مانند مفاصل فیبروز در ناحیه ستون مهره ای و یا مفصل بین استخوان های جمجمه

گرچه جمجمه از تعدادی استخوان صفحه های در کنار هم درست شده است که از هم جدا هستند ولی این استخوان ها نسبت به هم حرکتی ندارند.

ساختار مفاصل متحرک یا دی آرتروز:

- غضروف

غضروف بصورت لایه ای است که انتها های استخوان ها را پوشانده و موجب روان شدن حرکت دو استخوان نسبت به یکدیگر میشود.

-کپسول مفصلی

کیسه ای استوانه ای شکل از جنس کلاژن که در برگیرنده سطوح مفصلی می باشد. کپسول مفصلی پرده یا کیسه ایست که دور تا دور مفصل را پوشانده است و در بالا و پایین در محلی که غضروف تمام میشود محکم به استخوان میچسبد.

کپسول مفصلی یکی از ساختمان هایی است که موجب نگه داشته شدن دو سر استخوان در محل مفصل در کنار هم میشود.

- رباط یا لیگامان Ligament

رباط ها از حرکت غیرطبیعی مفاصل بدن جلوگیری میکنند

رباط یا لیگامان نوارهایی از بافت لیفی یا فیبرو و بسیار محکم هستند که در اطراف مفصل و بیرون کپسول مفصلی قرار گرفته و موجب پایداری مفصل میشوند. رباط ها با نیروی کششی ناشی از خاصیت ارتجاعی از حرکات غیر طبیعی در مفصل جلوگیری می کنند و  مانع از حرکت مفاصل در جهات خاصی میشوند تا بدین وسیله موجب شوند تا مفصل فقط در جهت های معینی حرکت کند. در اغلب اوقات رباط ها به کپسول مفصلی چسبیده و جزئی از آن هستند.

- لایه سینوویال Synovial membrane

پوشاننده سطوح غیر مفصلی داخل کپسول مفصلی می باشد. لایه سینوویال یک لایه سلولی ظریف است که سطح داخلی کپسول مفصلی را میپوشاند و وظیفه آن ترشح مایع سینوویال Synovial fluid است.

- مایع سینوویال Synovial fluid

مایعی با چسبندگی بالاکه باعث افزایش کارایی مفصال بدن و روغن کاری می شود. مایع لزج و لغزنده ایست که در درون کپسول مفصل است و در بین سطوح مفصل موجب روان شدن لغزش غضروف ها بر روی هم میشود. این مایع همچنین غضروف مفصلی را هم تغذیه میکند.

- منیسک Meniscus

منیسک در مفصل زانو وجود دارد. از جنسی شبیه غضروف است و موجب افزایش پایداری مفصل شده و نقش جذب کننده شوک های ناشی از ضربات ناگهانی به مفصل را هم بازی میکند.

انواع بیماری های مفصلی و علت انها:

- آرتریت یا التهاب مفصل

- روماتیسم مفصلی

 - بیماری سائیدگی مفصل یا ارتروز 

- نقرس

علائم و نشانه های بیماری های مفصلی بسته به نوع و شدت آن متفاوت است. برای مثال ممکن است در یک دوره ای به صورت خود به خود ظاهر شده و سپس برطرف شود. از شایع ترین علائم و نشانه های بیماری های مفصلی می توان به درد مفاصل بدن، سفت و خشکی مفاصل بدن و تورم مفصل اشاره کرد. 

گردآوری: بخش علمی