فلسه و احکام عده چیست؟

عده طلاق زن باردار، زمان وضع حمل پایان می یابد

احکام عده

عده زنی که شوهرش مفقودالاثر شده و با اجازه حاکم شرع جداشده ، باید عده وفات نگه دارد. 

عده چیست؟

عده یک اصطلاح فقهی و به معنی مدت زمانی است که زن پس از جدایی از همسرش نباید ازدواج مجدد کند. دوره زمانی عده طبق قانون مدنی سه ماه و ده روز است و اقسام گوناگونی دارد . حکم عده نگه داشتن برگرفته از آیات قرآن است و ازدواج با یک زن در دوران عده سبب می شود زن و شوهر به یکدیگر حرام ابدی شوند و ازدواج آنها برای همیشه باطل شود.

انواع عده

بنابر این انواع عده عبارت است از:

1 ـ عدّه طلاق

2 ـ عدّه وفات

3 ـ عدّه مفقود الاثر

4 ـ عده امیزش اشتباهى

مدت زمان عده

√ عده زنی که توسط طلاق یا فسخ نکاح از شوهرش جدا می شود، سه طُهْرْ( سه دوره پاک شدن از خون حیض) است. مستند قرآنی این حکم، آیه ۲۲۸ سوره بقره است:« وَالْمُطَلَّقَاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ؛ و زنانِ طلاق داده شده، باید مدّت سه پاکی انتظار کشند.»

√ البته بنا به دیدگاه معروف بین فقها عده طلاق زن باردار، زمان وضع حمل پایان می یابد. این حکم شرعی در آیه ۴ سوره طلاق اظهارشده است:« وَ أُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن یَضَعْنَ حَمْلَهُن» ( و زنان آبستن مدّتشان این است كه وضع حمل كنند).

√ زنانی که در سن حیض قرار دارند، ولی عادت ماهانه ندارند، باید سه ماه قمری عده نگه دارند.این فتوا هم به آیه ۴ سوره طلاق مستند شده است.

√ عده ازدواج موقت بعد از پایان زمان عقد یا بخشیدن مدت از طرف شوهر، دو حیض است. درصورتی که زن در سن حیض است، ولی حیض نمی بیند، باید ۴۵ روز عده نگه دارد.

√ عده وفات و مرگ شوهر چهار ماه و ۱۰ روز است. درصورتی که زن باردار باشد عده او تا زایمان وی است؛ یعنی دست کم باید مدت چهار ماه و ده روز و گاهی بیش تر رعایت کند.

نگه داشتن عده باعث بهداشت جسمی و روحی دو طرف است

√ عده آمیزش اشتباهی- به فتوای فقیهان، درصورتی که مردی به خیال این که زنی همسری او است با وی آمیزش کند، آن زن باید به میزان عده طلاق یعنی سه طُهر عده نگه دارد، چه آن زن می دانسته همسر او است یا خیر؛ ولی در مورد هنگامی که مرد می داند که زن همسرش نیست، ولی زن نمی داند، اختلاف نظر هست. بعضی می گویند زن باید عده نگه دارد و فتوای جمعی دیگر این است که عده لازم نیست.

√ عده مفقودالاثر - زنی که شوهرش مفقودالاثر شده و با اجازه حاکم شرع جداشده ، باید عده وفات نگه دارد. 

فلسفه عده

اما اینکه فلسفه و علت تشریع وجوب نگه داشتن عده چیست ما تنها می توانیم به برخی از مواردی که تا کنون برای ما روشن شده است، اشاره کنیم:

- جلوگیری از اختلاط انساب

نگه داشتن عده برترین راه جلوگیری از اختلاط انساب است، چون درصورتی که فرزندی زاده شد، بطور یقین مشخص باشد که پدرش چه کسی است و در نتیجه محارم این فرزند مشخص باشد و بداند با چه کسانی نمی تواند ازدواج کند.

- رعایت بهداشت و جلوگیری از بیماری

نگه داشتن عده باعث بهداشت جسمی و روحی دو طرف است. چنانچه می دانید بسیاری از بیماریهای پرخطر در اثر نزدیکی حاصل می گردد و عده، خود به منزله قرنطینه ای برای جلوگیری از آن به شمار می رود.

- جلوگیری از هوسرانی و بی بندباری

این محدودیت زمانی تا حدودى جلوى هوسرانی ها و بی بند و باری های زن و مرد را مى گیرد.

- ارج نهادن به شخصیت و کرامت انسانی زن

رعایت این مقررات خود باعث بالا رفتن جایگاه ارزشی زنان در جامعه بشری است؛ به دلیل آن که اسلام به زن بعنوان انسانی کامل و مستقل و با حقوقی شبیه حقوق مردان می نگرد، نه بعنوان یک کالای مصرفی و بی ارزشی که هر لحظه ای مردان هوسباز اراده کنند در اختیار آنان باشد. نگه داشتن عده به زن ارزش و شخصیت می بخشد. 

احکام عده

بعضی از احکام فقهی عده، براساس فتواهای مراجع تقلید به شرح زیر است: 

√ ازدواج با زنی که در عده به سر می برد، مجاز نیست؛ فرق نمی کند که وی در عده ازدواج دایم باشد یا موقت یا عده وفات.

√ درصورتی که مردی با زنی که در عده طلاق رِجعی است، ازدواج کند و آمیزش داشته باشد، آن زن بر وی حرام ابدی می شود؛ اگرچه حکم ازدواج در عده را نداند یا اطلاع نداشته باشد که زن در عده است.

√ خواستگاری از زنی که در عده طلاق رجعیقرار دارد، جایز نیست.

√ درصورتی که مردی باوجود آگاهی از حرام بودن ازدواج در عده و و آگاهی از این که زن در عده قرار دارد، با وی ازدواج کند، آن زن به او حرام ابدی می شود؛ هرچند با او امیزش نکرده باشد.

√ نفقه زنی که در عدّه طلاق رجعی است، برعهده شوهر است؛ ولی در عده طلاق بائن، تنها درصورتی که زن باردار باشد، در دوره حاملگی، مرد باید نفقه بدهد.

√ زنا کردن با زنی که عدّه طلاق رجعی است، موجب حرمت ابدی آن دو به هم می شود.

√ برای مرد جایز نیست زنی را که در عدّه طلاق رجعی است، از منزلی که موقع طلاق در آنجا زندگی می کرده، بیرون کند. همچنين این زن بی اجازه شوهرش نمی تواند از خانه خارج شود.

√ در عده وفات، انجام دادن کاری که زینت به حساب آورده می شود ، مثل سرمه کشیدن و پوشیدن لباس‌های زینتی بر زن حرام است.

خواستگاری از زنی که در عده طلاق رِجعی قرار دارد، جایز نیست

زنان فاقد عده طلاق

به موجب ماده ۱۱۵۵ قانون مدنی ۲ گروه از زنان لازم نیست در صورت طلاق عده نگه دارند این ۲ گروه عبارتند از: 

۱- زن یائسه

۲- زنی که پیش از برقراری رابطه جنسی از همسرش جداشده است.

لازم به ذکر است زنانی که نگاه داشت عده طلاق نسبت به آنها منتفی است در صورت فوت شوهر باید عده وفات را نگه دارند. 

ازدواج با زنی که در حال عده است در صورت جهل چه حکمی دارد؟

دین اسلام طبق حکمت ها و مصلحت های متعددی عده طلاق را واجب نموده است و با آزمایش و منفی بودن جواب آزمایش وجوب عده نگه داشتن منتفی نمی شود. همچنين جهل تأثیری بر حرمت ابدی ندارد و حتی در صورت جهل، درصورتی که در حال عده، نزدیکی صورت گرفته باشد زن و مرد بر هم حرام مؤبد می شوند.

ازدواج در عده دو حالت دارد. یک، اینکه ازدواج همراه با دخول باشد. دو، بدون دخول باشد. در صورت اول جهل تأثیری بر حرمت ابدی ندارد. چنان که فقها می گویند:" و حتی در صورت جهل، درصورتی که در حال عده، مقاربت و نزدیکی صورت گرفته باشد زن و مرد بر هم حرام مؤبد میشوند ". ولی در صورت دوم، امام خمینی( ره) می گوید:" عقد ازدواج در حال عده غیر، باعث حرمت ابدی است. بله در صورتی که زن و مرد جاهل باشند به اینکه زن در عده است و یا جاهل باشند به اینکه عقد در حال عده جایز نیست و دخول هم محقق نشده باشد، حرمت ابدی پیدا نمی شود و صرفا عقد باطل است و پس از گذشتن عده میتوانند باهم ازدواج کنند".

گردآوری: بخش مذهبی