آشنايي با گیاه شاهی

شاهی گیاهی یک‌ساله با نام انگلیسی Garden Cress که به خانواده چلیپائیان (Crucifereae) تعلق دارد. بوته‌اش به ارتفاع حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر است. منشأ آن به منطقه وسیعی از مصر تا تبت نسبت داده شده و سابقه کشت آن به ۲۰۰۰ سال پیش می‌رسد. برگ و ساقه آن رنگ سبز روشنی دارد و گل‌هایش صورتی روشن یا سفید و دارای برگ‌های بیضی‌شکل بوده و طعم آن تندوتیز و سرشار از املاح معدنی K و Ca،P ،I ، Fe و ویتامین‌های C و A است. برگ‌های بدون کرک و بدون دندانه آن به مصرف تغذیه انسان می‌رسد. گل‌هایش صورتی روشن یا سفید، میوه‌اش بیضوی مدور به طول ۵ تا ۶ میلی‌متر و به عرض ۳ تا ۴ میلی‌متر و به‌طور محسوس بال‌دار است برگ و ساقه جوان آن در حالت تازه طعم تند و مطبوع شبیه بولاغ اوتی دارد. نوع خودروی آن کنار چشمه‌ها، برگه‌ها و یا جوی‌هایی که آب آن‌ها تمیز است می‌روید. سبزی شاهی را خیلی راحت می‌توان کاشت و خیلی راحت و سریع آماده برداشت می‌شود. این گیاه برای روش هیدروپونیک (رشد و نمو گیاه در آب) نیز مناسب است. قسمت‌های قابل‌استفاده شاهی شامل ریشه‌ها، برگ‌ها و تخم شاهی است.

گیاه شاهى یکى از سبزی‌هایی است که نسبت به شرایط محیطى و جنس خاک توقع چندانى ندارد. در هر نوع خاکی می‌روید و چون به رطوبت زیادی نیاز دارد، زمین‌های قوی، نم‌دار، رسی و شنی مناسب‌تر است. آبیاری در این سبزی به‌صورت مداوم و روزانه انجام می‌گیرد و خاک کرت هیچ‌گاه نباید خشک شود. محصول را برگ برگ و نو به نو می‌چینند و یا اینکه گیاه را کاملاً قطع می‌کنند. این گیاه مقاوم به سرما است.

روش کاشت در گلدان

بذر شاهی، خاک استاندارد (کمپوست پیشنهاد می‌شود)، گلدان مناسب، دستکش، آبپاش کوچک، بیلچه و الک تنها ابزارهای کاشت سبزی شاهی در آپارتمان هستند. ابتدا بذرها را برای مدت ۱۰ ساعت و حداکثر ۳ روز خیس می‌کنیم. خاک را الک کرده تا نرم و یکدست شود. گلدان موردنظر را از خاک مرغوب (کمپوست آماده) پر می‌کنیم (بیش از ۳/۴ گلدان). گلدان انتخابی باید زهکشی خوبی داشته باشد (در انتهای آن سوراخ مناسبی برای خروج آب اضافی باشد). سپس اقدام به آبیاری گلدان می‌کنیم تا آب کاملاً از گلدان خارج شود. بعد از چند ساعت از آبیاری گلدان بذر شاهی را بر روی خاک می‌ریزیم و حداکثر به ارتفاع دو برابر طول بذرها روی آن خاک می‌ریزیم. ریختن خاک زیاد روی بذرها باعث خفه شدن آن شده و نمی‌توانند رشد کنند. سپس با افشانه آب را بر روی سطح خاک اسپری کنید به صورتی که مطمئن شوید آب به بذرها رسیده و این کار را هر روز یا روزی دو بار انجام دهید. قبل از سبز شدن بذر سبزی نباید اجازه دهید سطح خاک خیلی خشک شود در این صورت از جوانه زدن خبری نیست. آبیاری زیاد نیز باعث می‌شود هوا به بذر شاهی نرسد و خفه شوند و جوانه‌زنی صورت نگیرد. هنگامی‌که سطح خاک خشک شد اقدام به آبیاری مجدد کنید. البته می‌توانید بدون خیس کردن بذرها در آب، آن‌ها را به‌صورت دست پاش بر روی سطح خاک بریزید و با چنگال سطح خاک را زیرورو کنید تا بذرها به زیر خاک بروند. کوددهی را از هفته دوم بعد از جوانه‌زنی شروع کنید.

روش کاشت در باغچه و زمین

برای کاشت شاهی بهتر است ابتدا مقداری خاک‌برگ یا کمپوست یا کود حیوانی بر روی باغچه ریخته و با بیلچه خاک را زیرورو می‌کنیم و سپس خاک را نرم و تخت و یکدست می‌کنیم. بذرها را به‌صورت دست پاش و یکنواخت در محل موردنظر ریخته و سپس با شن کش یا چنگال خاک را با آرامی زیرورو می‌کنیم تا بذرها به زیر خاک بروند. سپس به‌آرامی اقدام به آبیاری می‌کنیم به‌صورتی که آب بذرها را جابجا نکند و با خود نبرد. تا قبل از سبز شدن باغچه بهتر است هر روز یا روزی دو بار باغچه را آبیاری کنیم.

برای برداشت سبزی به‌خصوص در اولین برداشت‌ها بهتر است از قیچی استفاده کنیم زیرا بذرها زیاد در عمق قرار نداشته و ریشه قوی نداشته درنتیجه ممکن است از خاک دربیایند. برای برداشت سبزی‌ها را نباید از ریشه دربیاوریم بلکه تنها نوک آن را جدا کنیم و مصرف کنیم. بعد از گذشت چند روز از برداشت سبزی شاهی، مجدد می‌توانیم آن را برداشت کنیم و سبزی‌ها دوباره سبز می‌شوند.

خواص

از خواص شاهی این که به‌عنوان غذا و دارو نیز مصرف می‌شود. شاهی اثر ضدآسکوربوت قوی داشته، همچنین اشتهاآور، مدر و تصفیه‌کننده خون است. مصرف دانه‌های آن به‌عنوان داروی خلط‌آور مصرف و به دلیل وجود ویتامین C و E در شاهی این گیاه خاصیت آنتی‌اکسیدانی فوق‌العاده جهت جلوگیری از آسیب رادیکال‌های آزاد را دارد. درنتیجه یک ماده ضد سرطانی است. شاهی مانع از رشد سلول‌های سرطانی می‌شود. برگ‌های شاهی، محرک، ادرارآور و ضد باکتری می‌باشند. این برگ‌ها برای درمان بیماری اسکوربوت و بیماری‌های کبدی مفید و به‌عنوان یک پماد بر روی جاهایی که درد می‌کند و یا آسیب‌دیده است، نیز قرار می‌دهند. شاهی علاوه بر ویتامین C حاوی مقدار قابل ملاحظه‌ای آهن و اسید فولیک نیز است، از این‌رو برای اشخاص کم‌خون مفید است. شاهی حاوی مقدار قابل ملاحظه‌ای ویتامین A و روغن‌های فرار است. به همین دلیل برای مخاط دستگاه تنفسى و درنتیجه مبتلایان به آسم فوق‌العاده مفید بوده و مانند خیلی از سبزی جات گروه چلیپاییان مانند کلم، کلم بروکلی و کلم پیچ دارای گلوکوزیدها است. این مواد، محرک فعالیت کلیه‌ها هستند و موجب تقویت معده و کیسه صفرا بوده ازاین‌رو مصرف شاهی به کسانی که سنگ کلیه و مثانه دارند توصیه می‌شود. تخم شاهی مزه تند و تلخی دارد. این ماده خاصیت چربی سوزی، تصفیه‌کنندگی خون، شیرافزایی و قاعدگی آور داشته و دارویی مناسب برای چشم‌درد است. تخم شاهی قوای جنسی را تقویت و تخم این گیاه برای مرض جذام، بیماری‌های پوستی، اسهال خونی، اسهال، سوءهاضمه، بیماری‌های چشمی، اسکوربوت، آسم و سرفه مفید است.