علت پیری مغز و تفاوت سرعت آن در بین افراد مختلف چیست؟ محققان پاسخ می دهند

پیر شدن مغز فرایندی تقریباً غیرقابل اجتناب است؛ اما راه‌هایی برای کاهش سرعت آن و بهبود توانایی‌های شناختی در بزرگسالی وجود دارد.

پژوهشگران پیوسته مشغول یافتن عوامل ناشناخته موثر روی فرایند پیر شدن مغز هستند. ظاهراً اختلاف میان همین عوامل که بیشتر آنها مرتبط با سبک زندگی است، باعث تفاوت سرعت پیر شدن مغز در میان افراد گوناگون می‌شود.

بسیاری از پژوهشگران اعتقاد دارند که عدم استفاده از تنباکو و الکل در کنار ورزش منظم و داشتن تحرک کافی همراه با یادگیری زبان دوم یا یک ساز موسیقی می‌تواند به کاهش سرعت روند پیر شدن مغز کمک کند و جلوی از دست رفتن مهارت‌های شناختی را بگیرد. اما ظاهراً تمامی دلایل فرسوده شدن مغز به افزایش سن مربوط نیست و مقاله‌ای که به‌تازگی در ژورنال تخصصی روانپزشکی ژنومیک چاپ‌شده، ادعا دارد که برخی از آثار این فرایند در سنین پایین حتی در ۱۱ سالگی هم قابل مشاهده شده‌است. داده‌های این مقاله که از پژوهشی در اسکاتلند جمع‌آوری‌شده‌اند، نشان داده‌اند که حدود نصف متغیرهای دخیل در از دست رفتن توانایی‌های شناختی در پیری، هنگام کودکی افراد هم حضور دارند.

محققان مقاله مورد اشاره عوامل مختلفی که موجب بهبود توانایی‌های شناختی در بزرگسالی می‌شوند را لحاظ کرده‌اند که شامل فعالیت‌های فیزیکی و ذهنی، بیماری‌های عروقی، فعالیت‌های هنری، یادگیری زبان، فشار خون، کلسترول، سیگار کشیدن و شاخص توده بدنی بوده است. آنها پس از بررسی موارد گفته‌شده، متوجه شدند که تمامی فاکتورها در کنار هم تنها می‌توانند تا ۲۰ درصد از اختلاف بین افراد سالم با بیمارانی که دچار کاهش شدید مهارت‌های شناختی شدند را در بازه سنی ۷۰ الی ۸۲ سال توجیه کند.

داده‌ای مورد بررسی قرار گرفته مربوط به دو گروه افراد متولد سال‌های ۱۹۲۱ و ۱۹۳۶ بوده است که در ۱۱ سالگی در یک تست شرکت کرده‌اند و سپس در سنین پیری از مغز آنها تصویربرداری شده‌است. نتایج نشان‌می‌دهد که مغز اغلب آنها با افراد جوان ۳۰ الی ۴۰ ساله تفاوتی نداشته‌است؛ اما برخی دیگر با آسیب به ارتباطات ماده سفید مغز همراه بودند که در ارتباط با از دست رفتن مهارت‌های شناختی و زوال عقل است. ماده سفید مغز، اجزای مختلف سیستم عصبی را به‌هم متصل می‌کند و آسیب به آن، پردازش اطلاعات در مغز را مختل می‌سازد.

چگونه از پیر شدن مغز جلوگیری کنیم؟

با وجود اینکه به‌نظر می‌رسد مقدار زیادی از عوامل دخیل در پیر شدن مغز تحت کنترل انسان نیست؛ اما اصلاح سبک‌زندگی فعلاً تنها راهکاری است که می‌توانیم انجام دهیم. علاوه‌بر مواردی که در بالا اشاره شد، باید به خواب مناسب، درمان افسردگی، ورزش‌های هوازی مثل پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری هم اشاره کرد که روی جوان ماندن مغز تاثیر مثبتی دارند. برقراری روابط اجتماعی، دنبال کردن هدف، تغذیه مناسب، توجه به شاخص توده بدنی و قند خون همراه با دوری از الکل و سیگار می‌تواند از مشکلات عصبی در پیری تا حدی جلوگیری کند.