توسعه پرواربندی و پرورش گوساله در ایران

با گسترش شهر نشینی و افزایش جمعیت برای پاسخ گویی به تقاضای بازار گوشت در سال های اخیر پروار گوساله در واحدهای اختصاصی و صنعتی رو به افزایش گذاشته و در حال توسعه می باشند. حمایت های دولت و تخصیص وام و افزایش فارغ التحصیلان کشاورزی موجب افزایش شناخت و روی آوردن بعضی از تولید کنندگان به این رشته تولیدی شده است. هر چند آمار دقیقی از تعداد این واحدها در اختیار نیست ولی می توان تعداد آنها را 30000 واحد تخمین زد که می توان 90 درصد آنها را واحدهای کوچک و متوسط محسوب نمود.

برخی از واحدها برای تأمین علوفه مصرفی اقدام به کشت علوفه می کنند ولی واحدهایی هم هستند که کل علوفه را خریداری می کنند البته در این حالت ریسک سرمایه گذاری تحت تأثیر افزایش قیمت علوفه افزایش خواهد یافت. با تشویق کشاورزان به کشت علوفه و حمایت های دولتی می توان به توسعه این شاخه تولیدی امیدوار بود.
کم بودن سرمایه، عدم ترویج و احداث کشتارگاه های اتوماتیک، مشکلات مربوط به تأمین علوفه، عدم احداث بازارهای مخصوص تأمین گوساله به تعداد زیاد و عدم استاندارد قیمت گذاری گوشت با توجه به کیفیت آن، واردات بی رویه گوشت توسط ارگان های مختلف و نقش بیش از حد واسطه ها و سوداگران را می توان از موانع گسترش این شاخه تولیدی در ایران دانست به طوری که بعضی از واحدها پس از چند سال فعالیت مجبور به توقف و یا ورشکستگی می شوند. امید است با برنامه ریزی صحیح در تقویت و تداوم فعالیت در این واحدها گامی مثبت در تأمین پروتئین مورد نیاز جامعه برداشته شود و حتی موجبات صادرات گوشت از ایران به کشورهای ثروتمند حاشیه خلیج فارس فراهم گردد.

اصول کلی پرواربندی گوساله :

عناصر اصلی در یک واحد پرواربندی شامل حيوان، علوفه، ساختمان و تأسیسات و مدیریت می باشند. مدیر فنی می تواند از عوامل مذکور بهترین بهره برداری را نماید که از دانش و تجربه کافی برخوردار باشد. در هر واحد پرواربندی دقت به موارد ذیل برای هر مدیر توصیه می گردد.

1- در انتخاب حیوان بایستی به نژاد، جنسیت، سن و وضعیت بدنی دقت کافی به عمل آید.
2- خرید حیوان در زمانی انجام گیرد که قیمت آن در حداقل باشد و در مقابل فروش حیوانات پروار با تقاضای زیاد بازار همزمان باشد.
3- سعی شود توازن در تعلیف بر قرار باشد و در مصرف علوفه تا حد ممکن صرفه جویی شود.
4- توجه به بهداشت دام و مبارزه با انگل های داخلی و خارجی به دقت انجام گیرد و واکسن مورد نیاز در زمان مناسب تزریق گردند و به نظافت جایگاه دقت روزمره بشود.
5- در دوره پروار توجه به تراکم مناسب دام و راحتی دسترسی به آب و علوفه برای هم مد نظر باشد.

عوامل مؤثر در سودآور بودن پرواربندی

در این بخش به تشریح نقش عوامل مؤثر بر سودآوری پرواربندی خواهیم پرداخت:

 منابع حیوانی

گوشت گاوی از سه منبع اصلی تأمین می گردد گاوهای نر و ماده داشتی پیر، ماده گاوهای جوان و بالاخره جوانه گاوهای نر.
در بعضی از واحدها گاوهای نر و ماده داشتی که به سن پیری میرسند یعنی در اقتصادی خود اصطلاحا پروار می شوند ولی در واقع جهت تأمین گوشت کمی چاق می شوند و از نظر کیفیت گوشت در حد بسیار پایینی قرار دارند. زیرا این حیوانات پروار نمی شوند و افزایش وزن آنها بیشتر مربوط است به ذخیره چربی در بدن که با تقاضای بازار به گوشت مغایرت دارد. گروه دوم شامل گاوهای ماده حذفی چه از نژاد شیری و چه از نژاد گوشتی می باشد که دارای کیفیت گوشت درجه دو خواهند بود و در دوره پروار از رشد کمتری برخوردار خواهند بود.
اساس پرواربندی را گوساله های نر از نژاد گوشتی و یا شیری تشکیل می دهند و پرواربندها حتی المقدور از پروار سایر حیوانات خودداری می کنند.
برای حداکثر سودآوری در پروار حیوانات، لازم است به نکاتی مانند نژاد، سن، جنس، وضعیت بدنی و وزن نهایی پروار توجه کرد.

نژاد

حیوانی که در پرواربندی مورد استفاده قرار می گیرد علاوه بر راندمان غذایی مطلوب بایستی دارای سرعت رشد زیاد باشد. گاوهای بومی ایران فاقد این صفات می باشند ولی گاوهای سیستانی از این امر مستثنا می باشند با توجه به گزارش های مؤسسه تحقیقات علوم دامی در استان البرز شهرستان کرج گاوهای سیستانی از قابلیت های خوبی برای پروار برخوردارند ولی متأسفانه اقدامات لازم برای تکثیر و ترویج این حیوانات به عمل نیامده و کمی تعداد آنها مشکل اصلی برای پرواربندان محسوب می گردد. نژادهای بومی ایران معمولا برای تولید یک کیلوگرم گوشت در مقایسه با نژادهای اصیل و آمیخته به علوفه بیشتری احتیاج دارند و سرعت رشد کمتری دارند و در پایان پرواربندی از وزن زنده کمتری برخوردارند.

سن

در نژادهای مختلف سرعت رشد گوساله ها متفاوت است ولی در هیچ نژادی رشد نامحدود نیست و در دو سالگی در همه نژادها رشد تقریبا متوقف خواهد شد و حیوان به حداکثر وزن خود می رسد. اگر در سن رشد گوساله ها با کمبود غذایی روبرو شوند و رشد آنها متوقف گردد جبران آن بسیار نا محتمل خواهد بود.
با توجه به نکات فوق الذکر برای پروار گوساله ها در سنین حتی المقدور کم 6 - 10 ماهگی توصیه می شود تا بدین ترتیب از اشتباه های ممکن در تغذیه حیوان جلوگیری شده از حداکثر سرعت رشد بهره برداری شود و گوشت با کیفیت عالی تولید گردد. حیواناتی که سن رشد خود را سپری نموده اند در طی پروار به جای عضله در بدن خود چربی ذخیره خواهند کرد بنابراین چاق کردن حیوان با پروار کردن آن متفاوت خواهد بود.

یکی دیگر از مزایای پروار حیوانات جوان مصرف کمتر علوفه برای تولید یک کیلوگرم گوشت می باشد زیرا در حیوانات جوان 70 –80 درصد افزایش وزن مربوط به افزایش وزن عضلات می شود ولی در حیوانات مسن این نسبت به 10 درصد می رسد و در حیوانات جوان 18 تا 20 درصد افزایش وزن به افزایش چربی متعلق خواهد بود در حالی که در حیوان مسن این نسبت به 90 درصد می رسد. انرژی لازم برای تولید یک واحد چربی تقریبا بیش از دو برابر همان مقدار پروتئین خواهد بود اگر به این نکته توجه شود متوجه می شویم برای افزایش وزن مساوی در حیوانات مسن نیاز به مصرف علوفه ی بیشتری خواهد بود.

در مورد حیوانات مسن تحت پروار بایستی گفت به علت دارا بودن وزن بیشتر در این حیوانات مقدار زیادی از انرژی غذای مصرفی در رفع احتیاج نگهداری صرف میشود مثلا یک حیوان 150 کیلوگرمی پس از پروار به 250 کیلوگرم می رسد به طور متوسط در دوره پروار معادل 100کیلوگرم وزن زنده و جیره نگهداری برای این وزن را نیاز خواهد داشت ولی اگر وزن شروع و پایان پروار به ترتیب 300 و 450 کیلوگرم در نظر گرفته شود برای افزایش وزن مشابه (100 کیلوگرم به جیره نگهداری برای 400 کیلوگرم در روز خواهد بود بنابراین سودآوری در مورد نخست بیشتر خواهد بود.

از دیگر نکاتی که لازم است مورد توجه مدیریت پرواربندی قرار گیرد آسانی کنترل و مدیر حیوانات جوان و نیاز به نیروی کار کمتر در مقایسه حیوانات مسن تر است و اگر در پایان دوره پروار بازار برای فروش، نامناسب باشد چند روز اضافه بر دوره طبیعی می توان آنها را در مزرعه نگهداری کرد و این هزینه در مورد حیوانات بزرگ بسیار زیادتر خواهد بود که ممکن است سوداوری واحد را کاهش شده می هزینه خرید دام های جوان نسبت به حیوانات مسن نیز از سایر مزایای کار به حساب می آید.
جنس تمام پژوهش های انجام یافته نشان داده اند که پروار گوساله های نر نسبت به گوساله های اخته و ماده برتری دارد زیرا راندمان غذایی و سرعت رشد در حیوانات نر بیشتر از اخته ها و ماده ها می باشد. در بعضی از نژادها برای افزایش یک واحد وزن زنده در نرها 10 - 15 درصد علوفه کمتر خواهد شد و 10- 15 درصد سرعت رشد بیشتر نشان خواهد داد.

جنسیت حیوان بر کیفیت گوشت نیز مؤثر است. لاشه گوساله های نر از چربی کمتری برخوردار است و با توجه به درصد استخوان در لاشه به جرأت می توان گوساله های نر را برای پروار و سودآور بودن آن به پروار بندان توصیه کرد.

وضعیت بدنی

با توجه به خصوصیات نژادی و سن حیوانات و تفاوت های مشهود بین آنها، در مورد پرواربندی به وضعیت بدنی حیوان توجه کافی لازم است. به طور کلی گوساله هایی که سیستم اسکلتی شان شامل پشت، کمر، کپل و ران ها از رشد و تناسب کافی برخوردار باشند ترجیح داده خواهند شد.

وزن نهایی پروار

یکی دیگر از عوامل مؤثر بر سودآوری پرواربندی وزن نهایی پروار می باشد. همان طوری که وزن بلوغ نژادهای مختلف با یکدیگر متفاوتند در پایان پروار هم این تفاوت مشاهده میشود. در گاوها پس از رسیدن به وزن مشخصی افزایش وزن و افزایش درصد پروتئین در این روند روبه کاهش می طوری که سود حاصل از افزایش وزن هزینه های خوراکی را جبران نخواهد کرد اگر پس از این مرحله به پروار حیوان ادامه داده شود موجب افزایش هزینه ها و نهایتا ضرر و زیان می گردد. لذا در نژادهای مختلف رسیدن به حداکثر وزن در پایان پروار متفاوت خواهد بود و لازم است مدیریت گله به نتایج تحقیقات انجام شده در مورد نژاد تحت پروار وزن نهایی مطلوب را مشخص کند.
ولی در ایران وزن نهایی برای گوساله های پرواری هلشتاین 400 تا 450 و برای نژادهای آمیخته 350 الی 300 کلیوگرم توصیه می شود.