داستان یک حمله بی سابقه در لیگ برتر فوتبال ایران

نگاه تحلیلی بر سابقه و سن سرمربیان لیگ بیستم؛ داستان یک حمله بی سابقه در لیگ برتر فوتبال ایران؛ بیستمین دوره لیگ برتر فوتبال کشور، قرار است آخر این هفته 16 آبان ماه کار خود را مشابه سایر نقاط جهان در شرایط جدید و متفاوت از دوره های قبلی آغاز کند.

به گزارش" ورزش" با وجود همه گیری ویروس کرونا مسابقات امسال بدون حضور تماشاگر و با رعایت پرتوکل های بهداشتی پیشگیری از انتقال ویروس برگزار می شود. علاوه بر شرایط خاص ناشی از شیوع این ویروس پیچیده، عدم حضور تماشاگر، این فصل آبستن تغییر و تحولات بسیاری بود که از مهمترین آن ها تغییراتی است که قبل از آغاز فصل در ترکیب کادر فنی و شاهد جوانگرایی بی نظیری در نیمکت تیم ها هستیم. برای اولین بار متولدین دهه شصت به سرمربی در بالاترین سطح فوتبال کشور وارد می شوند. نگاهی داریم به وضعیت مربیان این فصل تیم های لیگ برتر.

با سکانداران نیمکت های لیگ 20
امیر قلعه نویی تنها مربی پایدار دهه های اخیر فوتبال ایران بوده است که بعد از اولین تجربه مربیگری در استقلال به عنوان سرمربی موقت، به استقلال اهواز پیوست و بعد از آن با حضور در تیم های مختلف از جمله استقلال، سپاهان، مس کرمان، تراکتور و ذوب آهن به طور مداوم در لیگ برتر حضور داشته است. امسال حضور روی نیمکت هفتمین تیم خود را تجربه می کند که نسبت به سابقه 18 ساله او در لیگ برتر آمار متوسطی است اما در مقایسه با وضعیت بسیار ناپایدار سرمربیان لیگ برتر و سایر لیگ های فوتبال ایران، آمار نسبتاً خوبی محسوب می شود. در لیگ برتر امسال مثل سال های قبل، قلعه نویی و یحیی تنها سرمربیان صاحب عنوان در فوتبال ایران هستند. قلعه نویی پرافتخارترین سرمربی ایرانی است، یحیی با دو عنوان قهرمانی جام حذفی با ذوب آهن و قهرمان فصل اخیر لیگ برتر در پرسپولیس دومین سرمربی پر افتخار حاضر در لیگ بیستم است. در باب تازه وارد بودن سرمربی لیگ امسال، همین نکته گویا خیلی از بحث است که یحیی گل محمدی که از او به عنوان سرمربی جوان یاد می شود، بعد ژنرال، دومین چهره نیمکت های لیگ برتر است. یحیی که در صبا کار خود را آغاز کرد، در نفت عملکرد قابل قبولی بر جا گذاشت، در ذوب آهن تثبیت شد و ماجراجویی را تراکتور و شهر خودرو ادامه تا اینکه ناگهان نیکمت سرخ ها خالی شد و او نیز در لابلای بحران های مدیریتی سال های اخیر پرسپولیس به آرزوی دیرینش رسید. مهدی تارتار جزء سه مربی باسابقه لیگ برتر است، که تا چند روز پیش به نظر می رسید بدون تیم مانده است اما در آخرین روزهای پیش فصل، جای عبدالله ویسی را گرفت. ویسی در تعارضی که با مدیران پیکان پیدا کرده بود نتوانست بسازد و در نهایت کمتر سه روز تا استارت لیگ کنار رفت تا جابجایی در نیمکت ها به سوت آغاز لیگ نرسد. ویسی بعد از قلعه نویی و گل محمدی تنها مربیان صاحب عنوان قهرمانی لیگ بود که در این فصل پا به مسابقات می گذشت که نتوانست تا شروع لیگ لرزش نیمکت های لیگ را تحمل کند، آن هم در تیمی بی هوادار و کم حاشیه مانند پیکان. خودروسازان که این فصل سکان مدیریت خود را به یک مربی (اکبر محمدی) سپرده اند، کارشان را در شهرقدس زیر نظر تارتاری آغاز می کنند که ید طولایی در تیم عوض کردن  دارد. تارتار در طی مسیر پدرهمسر باسابقه‌اش خوب پیش می رود تنها با این تفاوت که هنوز یک مربی جوان محسوب می شود (کمتر از 50 سال) و دوم اینکه هرگز در تیم های پرطرفدار و مدعی قهرمانی به او فرصت داده نشده است تا مشخص شود مثل آقا فیروز توانایی جنگیدن برای جام را دارد یا خیر.

محمود فکری نسبت به سن، کسوت فوتبالی و سابقه مربیگری، بسیار دیرتر از همه حضور به عنوان نفر اول نیمکت در لیگ برتر را تجربه کرده است. بعد از حضور یک سوم پایانی فصل قبل به عنوان سرمربی در نساجی، این دومین نیمکتی لیگ برتری است که تجربه می کند. فکری در لیگ سابقه طولانی دارد اما دیر به سطح اول فوتبال ایران رسید اگرچه آمار او در نساجی مدیران و هواداران را برای سپردن سکان هدایت آبی متقاعد کرد. کاپیتان سابق آبی ها، مربی بدون شکست در لیگ برتر محسوب می‌شود آمار 10 بازی بدون باخت اغوا کننده است اما در یک نگاه دیگر فکری آمار 40% پیروزی را به جای گذاشته است. استقلال هیچگاه بدون قلعه نویی به قهرمانی نرسیده است اگرچه سخت است اما آن ها مانند همه فصل های اخیر با هزینه های بسیار به امید قهرمانی پا به مسابقات می گذارند. این فصل آبی ها بیش از قبل نیاز به آرامش دارند و امید دارند با ثبات در مدیریت و کارد فنی بتوانند به قهرمانی فکر کنند. با وجود بازیکنان و خریدهای استقلال عدم کسب سهمیه برای آن ها فاجعه خواهد بود.

محرم نوکیا طبق پیش بینی ها بلاخره به نیمکت سپاهان رسید. صرف نظر از اینکه آیا آینده محرم و سپاهان مانند دوران بازیگری شیرین خواهد بود یا نه، موقعیت کنونی، آرزوی محرم و هواداران سپاهان بود. محرم بدون تجربه در سطوح پایین تر و ارتقاء پله پله، در اولین تجربه سکان هدایت سپاهان به او سپرده شده است. سپاهان با توجه به سوابقش در لیگ، همواره برای قهرمانی پا به مسابقات می گذارد، اما پیش بینی این فصل برای هواداران این تیم بسیار سخت است و طلایی پوشان احتمالاً با کسب سهمیه نیز ار محرم راضی خواهند بود.

مهدی رحمتی با سابقه ترین بازیکن لیگ برتر، کسی که در تمامی 19 دوره گذشته حضور داشت، بلاخره در حالی که برنامه برای آویزان کردن دستکش هایش نداشت، با پیشنهاد عجیب حمیداوی اعلام بازنشستگی کرد و بلافاصله به عنوان سرمربی تیم مشهدی شروع به کارکرد. مهدی در حالی که هنوز می توانست سنگربان قابل اعتماد در قفس توری باشد و این فصل نیز با ادامه فعالیت خود به رکورد 20 فصل بازی پیاپی در بالاترین سطح فوتبال کشور برسد، موردی که در لیگ ایران هرگز شاهد آن نبوده ایم و در کشورهای صاحب فوتبال جزء موارد نادر است. اما سید ترجیح داد پیشنهاد حمیداوی را قبول کند و با یک خداحافظی بی سر صدا در مشهد، به یک باره فوتبال را کنار گذاشت و به جرگه مربیان پیوست. اگرچه دیدن رحمتی در قالب مربی قابل پیش بینی بود اما این خداحافظی ناگهانی و این شکل شروع همه را شگفت زده کرد. با حضور حمیداوی در مشهد، شهر خودرو همواره برای کسب سهمیه جنگیده است و دو فصل پیش موفق شدند راهی آسیا شوند، فصل پیش از دستشان رفت و قطعا این فصل نیز مشهدی های چنین سودایی در سر دارند اما پر واضح است که کار بسیار سختی پیش رو دارند.

رحمان رضایی که بازی های درخشان در تیم ملی در زمان میسلاو بلازویچ و پیوستن به سری آ ایتالیا چهره شد، مانند دوران بازیگری، در قامت مربی هم دیر دیده شد و با فعالیت در لیگ آزادگان امسال سرمربی تیمی شد که در آنجا به تیم ملی رسید و مستقیم به سری آ ترانسفر شد. ذوب آهن در بهترین سال های خود در لیگ برتر، به نایب قهرمانی و کسب سهمیه قانع بودند به نظر می رسد که قرار گرفتن در نیمه بالای جدول بتواند مدیران ذوب را از رحمان راضی کند. مجبتی حسین، رسول خطیبی و علی منصوریان در مقاطع مختلف در لیگ برتر حضور داشته اند و عملکرد متوسطی به جا گذاشته اند و هر سه مورد سابقه کنار گذاشته شدن در میانه فصل را دارند و امیدوارند بتوانند در تجربه فعلی خود کارنامه قابل قبولی به جا بگذارند. وحید فاضلی که به عنوان دستیار درکنار محمود فکر در نساجی فعالیت می کرد، بعد از انتقال سرمربی سرخپوشان مازنی به استقلال، مدیران نساجی سکان هدایت تیم را به کمک مربی تحصیل کرده خود سپردند تا برای اولین بار در فوتبال ایران شاهد حضور یک مربی باشیم که وزن تحصیلات او سنگین تر از سوابق فوتبالی اوست. اتفاقی که به نظر می رسد برای رفتن به سمت علمی شدن فوتبال ضروری به نظر می رسد. فاضلی در رشته علوم ورزشی (گرایش فیزیولوژی ورزش) در قدیمی ترین دانشکده‌ی تربیت بدنی و علوم ورزشی ایران، در مقطع دکتری تحصیل کرده است.

محمد ربیعی با سابقه مربیگری در لیگ یک چند بار تا مرز صعود به لیگ برتر پیش رفت تا بلاخره موفق شد مس رفسنجان را به لیگ برتر بیاورد و هدایت همان تیم را بر عهده دارد. رفسنجانی ها که سابقه صعود و سقوط دارند، این بار شرایط را برای اولین تجربه ربیعی در لیگ برتر فراهم کرده است. 

وحید بیاتلو مربی جوانی که در لیگ یک و در ارومیه اعتباری برای خود دست و پا کرده است، به حدی که این فصل در لیگ برتر و این بار در تبریز به او اعتماد شده است. بیاتلو متولد 1367 است و احتمالاً در هر فصل مربیگری چند شاگرد مسن تر از خود داشته است و این فصل نیز از در تیم ماشین سازی میلاد نوری و مهدی مؤمنی از او مسن تر هستند. او جوانترین سرمربی در لیگ یک بوده و با شروع فصل جوان ترین سرمربی تاریخ لیگ برتر ایران نیز خواهد بود. با توجه به تجربه بیاتلو و بازیکنان جوان ماشین سازی، دور ماندن از محدوده قرمز لیگ یک نتیجه قابل قبول محسوب می شود.

ابراهیم صادقی، که یکی از نمادهای وفاداری در لیگ برتر است. نارنجی وفا دار تنها بازیکن تک باشگاهی در لیگ برتر است که تمام دوران فوتبال خود را در یک تیم سپری کرد و از فصل قبل هدایت همان تیم را برعهده دارد. اگرچه سایپا زیر نظر صادقی نتایج خوبی نگرفت در هفته آخر از سقوط گریخت اما لازم است اشاره شود که او یکی از جوانترین تیم های لیگ پارسال را راونه زمین می کرد و جز یک دو مورد از جمله کاپیتان روزبه شاه علی دوست بازیکن بزرگ و با تجربه ای در تیم خود نداشت. جواد نکونام هم مانند صادقی برای دومین فصل پیاپی است که در یک از باشگاه ها قابل احترام به او اعتماد می شود. نکو که سال گذشته در فولاد نتایج قابل قبولی کسب کرد این فصل حداقل به دنبال سهمیه آسیایی است. کاری فصل پیش تا یک قدمی آن پیش رفت.

این فصل  مربی بدون حتی سابقه سرمربیگری در لیگ برتر پا به این رقابت ها می گذارند. برای لیگی که سرمربیانش ثبات چندانی نداشته است، این حجم سرمربی تازه وارد بسیار پر ریسک به نظر می رسد. متمایز بودن این فصل با فصل های قبلی فقط به سایه کرونا و تاخیر در شروع مسابقات، عدم حضور تماشاگران (حداقل در نیم فصل) محدود نشد بلکه نیمکت هایی با چهره های بسیار جدید از مهمترین مشخصه فنی متمایز این فصل است. رحمتی، نویدکیا، رضایی، ربیعی، فاضلی و بیاتلو سرمربیان تازه واردی هستند که برای اولین بار است در لیگ برتر به عنوان نفر اول روی نیمکت می نشینند. در این لیست، رحمتی، نویدکیا و فاضلی اولین تجربه سرمربی گری را تجربه می کنند و ربیعی، رضایی و بیاتلو قبلا در لیگ آزادگان سابقه سرمربی گری دارند.

سابقه مربیگری مردان نیمکت لیگ 20
مجموع سابقه سرمربی گری در میان سکانداران تیم های این فصل، 52 فصل (منظور فصل کامل نیست، حضور به عنوان سرمربی موقت یا بخشی از فصل نیز محاسبه شده است) است که 18 فصل آن متعلق به پرافتخارترین آن‌ها، امیر قلعه نویی است. عمر سرمربیگری در سال های اخیر افول فاحشی داشته است به طوری که در زمینه تغییر در نیمکت، به رقابت با کشورهای عربی رفته ایم. فصل پیش رو،  به طور متوسط سابقه سرمربیان در قامت نفر اول نیمکت کمتر از سه نیم (5/3) فصل است که اگر امیر قلعه نویی را از این محاسبه خارج کنیم، به کمتر از دو و نیم (5/2) فصل می رسد که آمار بسیار عجیبی است. این نکته را هم مد نظر داشته باشید که سوابقی مانند حضور ناتمام در یک فصل (حضور تا میانه فصل و کنار گذاشته شدن یا حضور به عنوان جانشین در میانه فصل) یک فصل کامل در نظر گرفته شده است، اگر این آمار به طور دقیق در نظر گرفته می شد، متوسط سابقه بسیار از کمتر از اعداد ذکر شده می بود. اکثر نفرات لیست سرمربیان این فصل یکی از موارد ذکر شده را تجربه کرده اند.

 
آمار گویاست، این فصل یکی از کم تجربه‌ترین نیمکت‌های تاریخ فوتبال ایران است. 44% سرمربیان این فصل هیچگاه در لیگ برتر نفر اول نبوده اند و برخی حتی هرگز نفر اول نیمکت نبوده اند. کسانی مانند نکونام، صادقی و فکری کار خود را فصل پیش آغاز کرده اند و به طور کلی فقط نصف سرمربیان این فصل سابقه بیش از یک فصل حضور به عنوان سرمربی در بالاترین سطح ایران را تجربه کرده اند.

جوان تر از همیشه
جوانگرایی از موضوعاتی است که در حوزه های مختلف به ویژه ورزش به عنوان یک اقدام مثبت هر از گاهی سر زبان مدیران و مربیان می چرخد. در سیاست کلان کشور هم بعضاً از جانب سیاست گذاران توصیه می‌شود اما دست کم در ورزش شاهد جوانگریی قابل ارائه نبوده ایم اگرچه به شکل های مختلفی تجلی نا موفقی یافته است. اما این فصل به معنای واقعی جوانگرایی شده است اگرچه به نظر نمی‌رسد که ریشه در یک سیاست گذاری کلان و برنامه ریزی شده در فوتبال داشته باشد. ابعاد مدیریتی این مسئله خارج از حوصله بحث حاضر است، اما آنچه بدیهی است، جسارت قابل ستایش مدیران فوتبال در این فصل می باشد. غیر از امیر قلعه نویی بیشتر مربیان جوان محسوب می شوند حتی برخی مربیان را می توان بسیار جوان نامید. متوسط سن در لیست سرمربیان 44 سال است و مسن ترین قلعه نویی با 57 و جوانترین وحید بیاتلو با 32 سال سن هستند.

جالب است بدانید این اولین فصل حضور متولدین دهه 60 خورشیدی به عنوان سرمربی در لیگ برتر است که اتفاقا با تک مورد هم شروع نشد بلکه نزدیک به یک سوم سرمربیان این فصل (5 نفر: رحمتی، نویدکیا، ربیعی، فاضلی و بیاتلو) دهه شصتی هستند (اگر نکونام –متولد نیمه دوم 1359-را نیز شامل بدانیم این آمار به حدود 37% می رسد). حدود نصف/50% سرمربیان متولد سال 1357 به بعد هستند که آمار بسیار جالب توجهی است. فقط دو نفر از این لیست (قلعه نویی و فکری) 50 سالگی را پشت سر گذاشته اند و سایرین در سن ایده آل مربیگری (40 تا 50 سالگی) هستند. محمود فکر به تازگی وارد دهه ششم زندگی شده است و یحیی آخر امسال به این نقطه می رسد. منصوریان، پورموسوی، تارتار، حسینی و رضایی (به ترتیب سن) متولد اوائل دهه پنجاه خورشیدی هستند.

خداحافظی با مارکوپولو های متوسط
با توجه به حضور مکرر مربیانی معروف به که سالیان زیادی بین نیمکت‌های لیگ برتر می چرخیدند و هیچ گاه توفیق چشمگیری به دست نیاوردند، مدیران اینبار از سمت دیگر بام افتاده اند و یکباره به سرمربیان با سابقه کم و حتی بی سابقه روی آورده‌اند. اعتماد به مربیان میان سال و بعضاً مسن و هزینه کمابیش هنگفت برای اسم و رسم آن ها، اغلب هیچ دستاورد قابل ملاحظه ای به همراه نداشته است. اگر قرار است به هیچ عنوانی دست پیدا نکنیم و تیم ها متوسط باشند همان بهتر که این آزمایش خطا روی جوانانی باشد که ممکن است با کسب تجربه بتوانند سرمربیانی بهتری برای آینده فوتبال کشور باشند.

غیرقابل پیش بینی مثل اعداد
یک بار دیگر به اعداد سابقه سرمربیان این فصل نگاه کنید، باور کردنی نیست! 6 مربی (نویدکیا، رحمتی، رضایی، فاضلی، ربیعی و بیاتلو) با صفر سابقه، این شش نفر حتی یک دقیقه ها سابقه حضور به عنوان سرمربی را ندارند. دو 2 نفر (نکونام و صادقی) فقط یک فاصل کامل پشت سر گذاشته اند و یک نفر (فکری) فقط یک سوم 3/1 یک فصل (10 بازی) در فصل پیش سابقه دارد. 4 نفر (منصوریان، حسینی، پورموسوی و خطیبی) علیرغم حضور قابل احترام، چند بار از تیم کنارگذاشته شده اند و چند فصل نیمه تمام را در کارنامه خود دارند. بنابراین شاید فقط به دو نفر (قلعه نویی، گل محمدی) بتوان گفت، صاحب عنوان، یعنی به عبارتی می توان گفت 44% مردان اول نیمکت، هیچ سابقه سرمربی گری در لیگ برتر ندارند (چند مورد از جمله نویدکیا، رحمتی و فاضلی هیچ سابقه سرمربیگری ندارند) و 56% یک فصل و کمتر، سابقه سرمربی گری دارند.

سکوهای خالی و عدم فشار تماشاگر، فرصت مناسب برای شروعِ تازه واردها
اگر وقوع چنین تحول ناخواسته‌ای در نیمکت های لیگ برتر ایران محتوم بدانیم این فصل فرصت مناسبی بود زیرا، عدم حضور تماشاگر می تواند استرس را از روی این مربیان در هفته های ابتدایی بردارد و آن ها بتوانند با تمرکز بیشتر کار خود را در هفته های آغازین پیش ببرند. اگرچه به نظر می رسد با توجه تجربیات و سوابقی که بررسی شد، این فصل شاید آبستن تحولات زودهنگام باشد در نیمکت ها باشد اما انتظار داریم شاهد طراوت بیشتری در بازی های و فوتبال جسورانه ای باشیم.

با تمام این اوصاف، اگر قرار است حضور در لیگ برتر به عنوان یک زمینه یا فرصت برای تجربه اندوزی مربیان در نظر بگیریم، اگر قرار است تیم ها هیچ عنوانی کسب نکنند و فقط در میانه های جدول به زیست خود در فوتبال نه چندان باکیفیت ادامه بدهند، اگر قرار است مربی از کشورهای صاحب فوتبال وارد نکنیم، اگر قرار است دانشی از خارج به کادر فنی تیم ها ایرانی اضافه نشود، اگر قرار است مدیران برای موفقیت تیم هایشان آزمایش و خطا کنند، همان بهتر به جوانانی اعتماد شود که حداقل می توانیم در آینده از آن ها بیشتر توقع داشته باشیم. چه بهتر که تیم را اختیار یکی از بازیکنان محبوب و بازنشسته (مانند نویدکیا و رحمتی) خود قرار بدهیم یا در اختیار یک تحصیلکرده علوم ورزشی (وحید فاضلی) و یا کسانی که به نوعی با همین سن کم خود را در سطوح پایین تر اثبات کرده اند (ربیعی).

مدیران فوتبال ایران شرمنده استعدادهای خود است. سال های متمادی مربیان متوسط خارجی و برخی مربیان سنتی داخلی چندین نیمکت را عوض کردند و بزرگترین افتخار آن ها شاید گرفتن یک امتیاز از تیم های پرطرفدار در ورزشگاه آزادی بود. در همان زمان جوانانی که سال ها تجربه ملی و بین المللی داشتند و اشخاصی که داعیه دانش و تحصیلات مرتبط را داشتند، در حسرت یک فرصت برای اثبات توانمندی خود فوتبال را از تلویزیون می دیدند. ما دهه شصتی ها، سال ها منتظر درخشش نسل محبوب خود (بازیکنان نسل جام جهانی 98 ) در عرصه مربیگری بودیم  و هرگز مثل دوران بازیگریشان به اعماق قلبمان نفوذ نکردند، حالا باید شاهد مربیان هم نسل خودمان باشیم. خوب یا بد این گوی و این میدان. کم کم وقت آن رسیده بود که دهه شصتی ها که در بسیاری عرصه های دیگر حضورشان را آغاز کرده بودند، در فوتبال نیز به آن ها فرصتی داده شود. اما این شمشیر تیز، دو لب است و باید با دقت و مهارت از آن استفاده کنند و این فرصت گرانبها را مفت از کف ندهند. فارغ از تمام جوانب پشت پرده، به احترام مدیرانی که این فصل جوانگرایی کردند می ایستیم و تا آخر این هفته به انتظار آغاز لیگی با نیمکت های جوان می نشینیم.

نویسنده: علی پشابادی