تفاوت کنتاکتور و کلید برق

کنتاکتور و کلید برق از جمله تجهیزات کاربردی در تابلو برق‌های صنعتی هستند. بی شک همه ما با قطع کننده مدار یا مدارشکن و کنتاکتور آشنا هستیم و می‌دانیم که کنتاکتور یک کلید الکتریکی است که وظیفه کنترل جریان الکتریکی و قطع و وصل مدار را بر عهده دارد. قطع کننده مدار یا مدارشکن یک وسیله محافظتی است که به منظور قطع و جداسازی جریان بار، در زمان بروز خطاهای سیستمی از منبع تغذیه در مدار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با توجه به نام‌گذاری این دو تجهیز یا شناخت اشتباه از ویژگی‌های آن‌ها، ممکن است برخی از ما به اشتباه در شناخت عملکرد و کاربردهای این دو تجهیز دچار مشکل شویم. از این رو قصد داریم در این مطلب به بررسی جزئیات کنتاکتور و قطع کننده مدار پرداخته و این دو تجهیز را با یکدیگر مقایسه کنیم. در صورتی که می‌خواهید اطلاعات بیشتری را در مورد تفاوت‌های این دو تجهیز بدست آورید، بهتر است با ما همراه شوید.

کنتاکتور چیست؟
اگر از فعالان و متخصصین در صنعت برق بخواهید که تجهیزات پرکاربرد در تاسیسات برقی و تابلو برق ساختمانی را نام ببرند، بی‌شک یکی از آن تجهیزات، کنتاکتور خواهد بود. کنتاکتور دستگاه کلید زنی الکتریکی است که به منظور خاموش و روشن کردن یک مدار الکتریکی طراحی شده است. در واقع می‌توان گفت کنتاکتور نوع خاصی از رل است اما تفاوت‌های پایه‌ای بین این دو دستگاه وجود دارد که آن‌ها را از یکدیگر متمایز می‌سازد. کنتاکتور در دستگاه‌هایی که ظرفیت تحمل جریان بالایی دارند، نصب می‌شود اما رله در دستگاه‌هایی که ظرفیت تحمل جریانی پایین‌تری دارند، کاربرد دارد.

کنتاکتور چندین کنتاکت دارد. در واقع وجود کنتاکت‌ها به دلیل توانایی باز و بسته شدن سریع بوده و موجب قابلیت تحمل بارهای بزرگ‌تر در کنتاکتور می‌شود. در مورد نحوه عملکرد کنتاکتور، می‌توان گفت که کنتاکتور عملکرد بسیار ساده‌ای دارد. در ابتدا جریان الکتریکی از آن عبور می‌کند، یک میدان مغناطیسی قوی در کنتاکتور ایجاد می‌شود و سپس میدان مغناطیسی ایجاد شده آرمیچر را به سمت بوبین یا سیم پیچ می‌کشاند. در نتیجه یک قوس الکتریکی ایجاد می‌شود. به کمک یک کنتاکت، جریان الکتریکی به سمت دستگاهی که کنتاکتور در آن قرار گرفته است، هدایت می‌شود. عملکرد اصلی کنتاکتور قطع و وصل کردن یک مدار الکتریکی است. به منظور غیرفعال کردن کنتاکتور باید آن را از دستگاه اصلی جدا کرد که کنتاکتور در آن تعبیه شده است.

اجزای تشکیل دهنده کنتاکتور
کنتاکتور از پنج بخش اصلی تشکیل شده است که به صورت زیر هستند:

تیغه اصلی
تیغه‌های اصلی کنتاکتور، خود به دو دسته تقسیم می‌شوند. تیغه‌های قدرت و تیغه‌های فرمان، که تیغه‌های قدرت وظیفه هدایت جریان الکتریکی را در کنتاکتور برعهده دارند؛ در صورتی که تیغه‌های فرمان به منظور استفاده در مدار فرمان کاربرد دارند. بوبین
بوبین یک هسته مغناطیسی سیم پیچی شده به منظور فراهم ساختن نیروی مورد نیاز جهت اتصال فیزیکی کنتاکت‌های هادی الکتریسیته است.

تیغه‌های کمکی
تیغه‌های کمکی با هر بار تحریک شدن بوبین تغییر وضعیت می‌دهند. تیغه‌های کمکی در بدنه کنتاکتور یا در کنار بدنه آن معمولاً نصب می‌شوند.

محفظه
محفظه به منظور ایزوله کردن بخش‌های هادی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

رله حرارتی
به منظور حفاظت از بارهایی که به کنتاکتور بسته شده‌اند، از این وسیله استفاده می‌شود.

مدارشکن چیست؟

حال که با مفهوم کنتاکتور و عملکرد آن آشنا شدیم، بد نیست با مدارشکن نیز بیشتر آشنا شویم. مطمئناً همه ما با مفهوم کلید برق آشنا هستیم. کلید برق یا بریکرهای برق به منظور قطع و وصل اتوماتیک مدار و حفاظت از تجهیزات مورد استفاده قرار می‌گیرند. ممکن است برای شما سؤال پیش آید که یک مدارشکن از مدار، در مقابل چه مواردی حفاظت می‌کند؟ بریکرهای برقی یا مدارشکن، از تجهیزات در مقابل آسیب‌های احتمالی مانند اضافه بار و اتصال کوتاه و اضافه جریان محافظت می‌کند. البته وظیفه اصلی مدارشکن این است که بلافاصله پس از شناسایی خطا، جریان مدار را قطع کند.

کاربرد مدارشکن به موارد ذکر شده محدود نشده و مدارشکن‌ها در ایجاد ارتباط بین ترانسفورماتورها و مصرف‌کننده‌ها و خطوط انتقال انرژی و … نیز کاربرد دارند. بریکرها انواع مختلفی دارند که بسته به ولتاژ و ساختار یا قطعات به کار رفته، کابردهای متفاوتی دارند. انواع بریکرها عبارتند از: بریکر حالت جامد، بریکر روغنی، مدارشکن‌های هوایی و هوای فشرده، مدارشکن مغناطیسی، مدارشکن حرارتی مغناطیسی و مدارشکن مغناطیسی هیدرولیکی و …

اجزای تشکیل دهنده کلید برق
 یک کلید برق از اجزای مخلتلفی تشکیل شده است که عبارتند از:

ترمینال
ترمینال در واقع نقش ارتباطی کلید با مدارهای بیرونی را در سیستم بازی می‌کند.

پلاتین یا کنتاکت
همانطور که از نام این بخش مشخص است، پلاتین وظیفه قطع و وصل جریان در کلید را بر عهده دارد.

مکانیزم قطع و یا فرمان
وظیفه فرمان نیز از نام آن مشخص است. این بخش یا سیستم به منظور جابه جایی کنتاکت‌ها و قطع و وصل جریان کاربرد دارد.

قاب یا شاسی
قاب اجزای داخلی کلید را در کنار یکدیگر نگه می‌دارد.

تفاوت در اصول کار کنتاکتور و قطع کننده مدار
همانطور که گفته شد، اصول کار قطع کننده مدار بر اساس مکانیزم دو سطح تماس فلزی است؛ به عبارت دیگر در حالت عادی کنتاکت‌ها در تماس با یکدیگر هستند و به جریان اجازه عبور می‌دهند. زمانی که قطعات متحرک موجود در قطع کننده مدار بر اثر فشار مکانیکی کنار همدیگر قرار می‌گیرند، اضافه بار اتفاق افتاده و در نهایت موجب قطع اتصال تماس کنتاکت‌ها می‌شود، که در نتیجه آن جریان الکتریکی قطع می‌شود؛ اما اصول کار کنتاکتورها بر اساس یک میدان الکترومغناطیسی است. این میدان الکترومغناطیسی جریان را ایجاد می‌کند. نیروی الکترومغناطیسی ایجاد شده موجب تماس سطح‌های ثابت و متحرک می‌گردد.

تفاوت‌های کاربردی کنتاکتور برق و قطع کننده مدار

 از دیگر تفاوت‌های کنتاکتور برق و کلید برق موارد کاربرد آن‌ها است. همانگونه که می‌دانید، وظیفه کنتاکتور برق اتصال بار به جریان جاری است. کنتاکتور به منظور قطع و وصل سریع کنترل و انتقال به ولتاژ بالا و پایین نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حالی که قطع کننده مدار با عملکرد خودکاری که دارد وظیفه اتصال کوتاه یا اضافه بار و قطع جریان فعلی را برعهده دارد.

تفاوت‌های اساسی بین کنتاکتور و قطع کننده مدار
کنتاکتور الکترونیکی به عنوان یک کلید ساده در مدار استفاده می‌شود، اما قطع کننده مدار در یک سیستم نقشی فراتر از یک کلید ساده دارد و از سیستم محافظت می‌کند.
کنتاکتوراز اجزا مهم تابلو برق بوده و وظیفه کنترل قدرت را برعهده دارد در حالی که قطع کننده مدار تنها وظیفه مدار محافظ را در سیستم انجام می‌دهد.
کنتاکتور همواره و در شرایط عادی فعال بوده و در سیستم کار می‌کند. در حالی که قطع کننده مدار تنها در زمان‌هایی که خطایی در سیستم اتفاق می‌افتد، فعال شده و کار می‌کند و پس از آن نیز غیرفعال می‌شود و منتظر بروز خطا می‌ماند تا دوباره فعال شود.
در یک کنتاکتور هیچ سیستمی به عنوان حسگر ولتاژ الکتریکی وجود ندارد اما یک قطع کننده مدار یا مدارشکن قطعات سنجشی برای جریان و ولتاژ دارد.
کنتاکتور هیچ مکانیزم عملکردی به منظور دفع کردن قوس الکتریکی arc ندارد، در حالی که یک مدارشکن یا قطع کننده جریان و ولتاژ بالا، امکانات و مکانیزم‌های مختلفی به منظور دفع این قوس الکتریکی دارد.
در قطع کننده‌های مکانیکی و الکترومغناطیسی به منظور ایجاد ارتباطی بین مخاطبین متحرک و ثابت باید فشاری وجود داشته باشد اما در کنتاکتورها، سیستم الکترومغناطیسی به منظور ایجاد ارتباط بین سطوح تماس متحرک و ثابت وجود دارد و نیازی به وجود فشار نیست.
کنتاکتور دستگاهی نیست که برای اتوماسیون طراحی و ساخته شده باشد. در حالی که مدارشکن یا قطع کننده مدار دقیقاً به همین منظور طراحی شده است؛ یعنی می‌تواند در زمان‌های بروز هر گونه عیب و ایراد و خطایی در سیستم به صورت خودکار شروع به کار کند و وظایف خود را انجام دهد و سپس متوقف شود.
در صورتی که در یک سیستم از کنتاکتورها استفاده شود، احتمال ایجاد جرقه‌های بیشتر افزایش می‌یابد. در حالی که این مسئله در مورد قطع کننده‌های مدار هیچگاه اتفاق نمی‌افتد.
در مورد کنتاکتورها، وجود ولتاژ متوسط کافی است. در حالی که قطع کننده‌های مدار برای کارکرد صحیح نیاز به ولتاژهای بالاتر از نیاز برای یک کنتاکتور دارند.
استفاده از کنتاکتور به جای کلیدهای دستی
یکی از دلایل استفاده از کنتاکتور به جای کلیدهای دستی، امکان کنترل از راه دور توسط مصرف کننده است. کنتاکتور قدرت قطع و وصل سریعی دارد که موجب برتری آن نسبت به کلیدهای دستی شده است. کنتاکتور از لحاظ محافظت نسبت به کلید دستی مقاوم‌تر و بهتر است. میزان استهلاک در کنتاکتور نسبت به کلیدها بسیار کم است. با استفاده از کنتاکتور می‌توان از چند محل مختلف، کنترل مصرف کننده را در دست گرفت! به دلیل استهلاک کمتر، کنتاکتور طول عمر بالایی نیز دارد. در واقع کنتاکتورها در زمان قطع و وصل شدن همانند کلیدها مسئله ساییدگی را ندارند. کنتاکتورها مطمئن‌تر و امن‌تر هستند. پرشین تکنیک یکی از شرکت‌های متخصص فعال در این زمینه است که در زمینه تاسیسات و پروژه‌های برقی در سطح کشور فعالیت می‌کند. این شرکت آماده ارائه خدمات در زمینه تأمین، طراحی و اجرای پروژه‌های برقی شما عزیزان است.

 نکته پایانی

کنتاکتور و کلید برق یا مدارشکن دو عضور جدانشدی و مهم در تاسیسات برقی هستند. امکان ندارد شما مشغول یک پروژه برق ساختمانی باشید اما از این تجهیزات استفاده نکنید. در این مطلب سعی شد تفاوت‌های اساسی بین مدارشکن و کنتاکتور بیان شود تا شما بتوانید با آگاهی بیشتری از آن‌ها در فعالیت‌ها و پروژه‌های خود بهره ببرید.

منبع