هولاکو خان
در این مقاله از به بررسی زندگینامه هولاکو خان، یکی از فرمانروایان نامدار مغول می‌پردازیم. هولاکو خان نوه چنگیز خان بود که نقش مهمی در گسترش سلطه مغولان در غرب آسیا ایفا کرد. او با سرکوب اسماعیلیان و سقوط بغداد، خلافت عباسی را پایان داد. زندگینامه هولاکو خان سرشار از وقایع تاریخی تأثیرگذار در سرنوشت ایران و منطقه است.
هولاکو خان، نوه‌ی چنگیز خان و یکی از نامدارترین سرداران مغول، از چهره‌های تأثیرگذار سده هفتم هجری (قرن سیزدهم میلادی) در تاریخ ایران و جهان اسلام بود. او نه‌تنها با فتح بغداد به خلافت عباسی پایان داد، بلکه با تأسیس سلسله‌ی ایلخانان در ایران، مسیر تازه‌ای در تاریخ فرهنگی، علمی و مذهبی این سرزمین گشود. در این مقاله، زندگی، فتوحات، سیاست‌ها، عقاید دینی و میراث تاریخی او را بررسی می‌کنیم.
تاریخ مغول‌ها
هولاکو خان (Hulagu Khan) در حدود سال ۱۲۱۷ میلادی (۶۱۴ هجری قمری) در میان قبایل مغول زاده شد. او پسر تولوی، چهارمین پسر چنگیز خان و برادر کوچکتر منگوقاآن (خان بزرگ مغول) بود. از آنجا که مغول‌ها بر پایه نظام خانوادگی قدرت را تقسیم می‌کردند، هولاکو در رأس سپاهی عظیم به‌منظور فتح سرزمین‌های غربی از جمله ایران، شام، و مصر منصوب شد.
هولاکو در دهه‌ی ۶۴۰ هجری قمری وارد ایران شد. نخستین هدفش، سرکوب فرقه‌ی اسماعیلیه بود که پایگاه اصلی آن‌ها قلعه‌ی الموت در کوه‌های البرز بود. وی در سال ۶۵۴ هجری قمری با حمله‌ای گسترده، قلعه الموت و دیگر دژهای اسماعیلیان را تصرف کرد. خواجه نصیرالدین طوسی، دانشمند بزرگ ایرانی، که در اسارت اسماعیلیان بود، در همین زمان آزاد شد و بعدها مشاور اصلی هولاکو شد.
سیستم حکومتی مغول
یکی از نقاط عطف دوران هولاکو، حمله به بغداد در سال ۶۵۶ هجری قمری (۱۲۵۸ میلادی) بود. وی به‌رغم هشدارهای برخی منجمان، با اعتماد به خواجه نصیرالدین طوسی که گفته بود «اتفاقی نمی‌افتد»، به بغداد حمله کرد. در این حمله، خلیفه مستعصم بالله کشته شد و به ۵۰۰ سال خلافت عباسی در بغداد پایان داده شد.
غارت بغداد، نابودی کتابخانه‌ها، قتل‌عام مردم، و تخریب آثار هنری و علمی از فجایع این حمله بود که در حافظه تاریخی مسلمانان همچنان زنده است.
پس از فتح بغداد، هولاکو مرکز حکومت خود را به مراغه در آذربایجان منتقل کرد و در آنجا رصدخانه مراغه را به کمک خواجه نصیرالدین طوسی بنیان نهاد. او حکومتی را در ایران بنیان گذاشت که به «ایلخانان» مشهور شد. ایلخانان تحت فرمانروایی مغول بودند، اما در طول زمان رنگ و بویی ایرانی گرفتند و فرهنگ و تمدن ایرانی ـ اسلامی را پذیرفتند.
هولاکو غنایم بی‌شماری از حملات خود، به‌ویژه از بغداد، گرد آورد. این ثروت عظیم در جزیره‌ای از دریاچه ارومیه ذخیره شد. بنا به گفته برخی مورخان، این جزیره در سال ۶۸۱ هجری، یعنی هنگام مرگ پسرش اباقاخان، در آب فرو رفت.
دیانت هولاکو مسئله‌ای مناقشه‌برانگیز در منابع تاریخی است. شیعه‌گرایان مانند قاضی نورالله ادعا کرده‌اند که وی تحت تأثیر خواجه نصیرالدین طوسی مسلمان شد. اما شواهد تاریخی و اسناد ترجمه‌شده از متون بودایی تبتی، ثابت می‌کند که هولاکو تا پایان عمر خود پیرو بودیسم تبتی، فرقه‌ی کاگیو بود. همسرش، دوقوز خاتون نیز پیرو مسیحیت نسطوری بود و کلیساهایی در قلمرو ایلخانان تأسیس کرد.
رصدخانه مراغه
هولاکو با از میان برداشتن خلافت عباسی، ساختار سیاسی جهان اسلام را دگرگون ساخت. اما از سوی دیگر، با حمایت از دانشمندان، هنرمندان، و معماران ایرانی، مسیر رشد فرهنگی و علمی را هموار کرد. رصدخانه مراغه یکی از مظاهر این دوران بود که با همکاری دانشمندانی از ایران، چین و سایر کشورها فعالیت می‌کرد.
از نظر سیاسی نیز، تأسیس ایلخانان زمینه را برای شکل‌گیری دولت صفوی و ایران مدرن فراهم کرد. زبان فارسی در دوران ایلخانان احیا شد و جای عربی را در بسیاری از متون رسمی و علمی گرفت.
پادشاهی هولاکو خان
هولاکو خان در ربیع‌الثانی سال ۶۶۳ هجری (۱۲۶۵ میلادی) در نزدیکی دریاچه ارومیه درگذشت. او را در جزیره‌ای معروف به «جزیره شاهی» که خزائنش در آنجا نگهداری می‌شد، دفن کردند. منابع می‌گویند که در هنگام دفن او، قربانیان انسانی نیز به شیوه‌ی مغولی همراه جنازه خاک شدند. دوقوز خاتون، همسر او، نیز اندکی بعد درگذشت.
1. هولاکو خان چه نسبتی با چنگیز خان داشت؟
هولاکو خان نوه چنگیز خان و پسر تولی، یکی از پسران چنگیز بود. او برادر کوچکتر منگو خان و قوبلای خان، دو تن از بزرگ‌ترین خان‌های مغول بود.
2. هدف اصلی هولاکو خان از آمدن به غرب آسیا چه بود؟
هدف اصلی هولاکو خان سرکوب فرقه اسماعیلیان یا همان فدائیان الموت در شمال غرب ایران و سپس حمله به خلافت عباسی در بغداد بود.
3. هولاکو چگونه بغداد را فتح کرد؟
در سال ۱۲۵۸ میلادی، پس از امتناع خلیفه المستعصم از تسلیم، هولاکو خان با سپاه خود بغداد را محاصره کرد، پس از نبردی کوتاه شهر را تصرف کرد و خلافت عباسی را سرنگون ساخت.
4. آیا هولاکو خان مسلمان شد؟
برخی منابع شیعه مدعی اسلام آوردن مخفیانه هولاکو با تأثیر خواجه نصیرالدین طوسی هستند، اما شواهد تاریخی نشان می‌دهد که او تا پایان عمر بودایی و پیرو فرقه کاگیو باقی ماند.
5. سرنوشت هولاکو خان چه شد؟
هولاکو خان در سال ۶۶۳ هجری قمری (۱۲۶۵ میلادی) در نزدیکی دریاچه ارومیه درگذشت و در جزیره‌ای که محل نگهداری خزاینش بود، دفن شد.
هولاکو خان با آن‌که چهره‌ای خونریز و مهاجم در تاریخ اسلام شناخته می‌شود، اما نقش او در تحولات عمیق فرهنگی، سیاسی و علمی ایران غیرقابل انکار است. بنیان‌گذاری سلسله ایلخانان، پشتیبانی از دانشمندان، و تأثیرگذاری بر ساختار تمدنی ایران پس از قرون اولیه اسلامی از دستاوردهای ماندگار اوست. به‌همین خاطر، او را باید هم با شمشیر و هم با قلم سنجید.
گردآوری: بخش فرهنگ و هنر
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها