احادیثی از ائمه درباره وقف

آشنایی با احادیثی درباره وقف

در این مقاله از ، با نمونه هایی از احادیث درباره وقف آشنا می شوید. وقف، از ارکان نیکوکاری و سنت‌های حسنه در اسلام است که از دیرباز در میان مسلمانان رواج داشته و مورد تأکید و تشویق ائمه معصومین (ع) نیز قرار گرفته است. در این مقاله، به بررسی دیدگاه ائمه درباره وقف و جایگاه والای آن در آموزه‌های اسلامی می‌پردازیم.

وقف چیست ؟

وقف در لغت به معنای حبس و در اصطلاح فقهی، حبس عین مال و تسبیل منافع آن برای امور خیریه و عام المنفعه است. به عبارت دیگر، واقف، ملکی را از مالکیت خود خارج و منافع آن را برای همیشه یا مدتی معین به مصارف خاص یا عام اختصاص می‌دهد.

از تعالیم اجتماعی اسلام که بر اساس تعاون و حس نوع دوستی بنا نهاده شده، وقف است که از آن در روایات به «صدقه جاریه» تعبیر شده است. بخش مهمی از کتب حدیثی درباره احکام و مقررات وقف و صدقات جاریه و انفاق و کارهایی است که برای عموم مردم مفید است.

آياتي که در قرآن به انفاق احسان و عمل صالح و ايثار و ... اشاره شده مي تواند مشوق وقف باشند و از سويي در قرآن در آيات بسياري با کنز مال، تکاثر، تفاخر، استکبار، سرقت طغيان، کسب حرام، حب مال راندن مهر آميز يتيم، پرخاش از مسائل، خودبيني و... مبارزه شده که به شکلي مي تواند به مقام و جايگاه وقف در قرآن اشاره داشته باشد.

نعبيـر خداوند چه قدر لطيف و زيبا است. خدا که مالک همـه چيز است. مالک همه ي ماست. مالک لحظات عمر ما و مالک نفس هاي ماست. به ما مي گويد به من قرض بدهد آن هم با تعبيراتي که يک سائل مي گويد. شما به خدا قرض بدهيد خدا به شما جزا مي دهد.«مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً ۚ وَاللَّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ.» (سوره بقره، آيه 245)

دليلش اين است که خدا مي خواهد از طريق ما انسان ها اين همکاري و همدلي اتفاق بيفتد. "وقف" مهم ترين وسيله ي اين راه است و تفاوتي که وقف با صدقات موقّتي دارد، پايدار بودن و ماندگار بودن آن است.

«الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا.» (سوره‏ کهف، آیه 46)

مال و فرزندان زیب و زینت حیات دنیاست و اعمال صالح که (تا قیامت) باقی است نزد پروردگار از نظر ثواب بهتر و از نظر امیدمندی نیکوتر است. در این آیه باقیات صالحات می تواند شامل نماز، تهجد، ذكر خدا و صدقات جاری همچون بنای مساجد، مدارس و موقوفات و خیرات در راه خدا باشد.

اهمیت وقف از نظر ائمه :

ائمه اطهار (ع) وقف را از مهم‌ترین اعمال خیر و ثواب آورترین کارها دانسته‌اند و در روایات متعددی بر فضیلت و آثار نیکوی آن تأکید کرده‌اند.

پیامبر اسلام (صلی الله علیه واله) و ائمه (علیهم السلام) گذشته از این که به فقرا، ضعفا،مستمندان و قشرهاى محروم اجتماع کمک می کردند، آیندگان را نیز فراموش نمی ‏کردند و با به جا گذاشتن صدقات و موقوفات زیادى از املاک و زمین ها و اموال خویش، سنت حسنه وقف را پایه ‏ریزى کردند.

*******

حضرت محمد (ص) می فرمایند : کسی که در کنار جاده ‏ای برای عابران منزلی بسازد، خداوند در روز قیامت او را بر مرکبی که از گوهر تزیین شده سوار می‏ کند و نور صورت او بر تمام نورها برتری می‏ یابد تا آنجا که برابر نور حضرت ابراهیم قرار می‏ گیرد و مردم می‏ پرسند، آیا این فرشته ‏ای از فرشتگان است. هرگز مانند او را ندیده‏ ایم و با شفاعت وی هزار هزار انسان به بهشت می‏ روند.

*******

در روایتی نیز رسول خدا (ص) فرموده است: «اِذٰا مٰاتَ ابْنُ آدَم انْقَطِعَ عَمَلُهُ اِلا مِنْ ثَلاثَ صَدَقةٍ جارَیة، اَوْ عِلْمٍ ینْتَفَعُ بِهِ، اوْ وَلَدٍ صٰالِحٍ یدْعُوا لَهُ؛ وقتی انسان بمیرد، پرونده اعمال وی بسته می‌شود، مگر در سه مورد، صدقه جاریه، علمی که از آن نفع برده شود و فرزند صالحی که برایش دعا کند.»

حدیث هایی از ائمه درباره وقف

امام على عليه السلام فرمودند : الصَّدَقَةُ و الحَبسُ ذَخيرَتانِ فَدَعُوهُما لِيَومِهِما؛ ‏

صدقه و وقف دو ذخيره اند، آنها را براى روز خودشان (قيامت) وانهيد.

*******

امام صادق (علیه‌السّلام) نیز نزدیک به همین مضمون را در حدیثی فرموده است: «ليس يتبع الرجع بعد موته من الاجر الاثلا ث خصال: صدقه موقوفه لا تورث او سنّه هدي سنها و کان يعمل بها وعمل بها من بعده او ولد صالح يستغفرله؛ پس از مرگ آدمی، پاداشی به دنبال فرد نمی‌آید، مگر در سه خصلت، صدقه‌ای که فرد در زمان حیاتش جاری و برقرار ساخته که پس از مرگش تا قیامت جاری و برقرار می‌ماند؛ صدقه‌ای که وقف کرده و به ارث گذاشته نمی‌شود و نیز سنتی که برقرار کرده و در زمان حیاتش به آن عمل می‌شده و پس از مرگش به آن عمل می‌شود و فرزند صالحی که برایش طلب آمرزش کند.»

*******

همچنين امام صادق (ع) فرمودند:«ست خصال ينتفع المؤمن بعد موته؛ ولد صالح يستغفرله و مصحف يقرأمنه و قليب يحفره و غرس يغرسه و صدقه ماء يجريه و سنّه يؤخذ بها بعده؛ شش خصلت است که پس از مرگ مؤمن به مؤمن نفع مي رسد: فرزند صالحي که برايش طلب آمرزش کند و قرآني که از روي آن خوانده مي شود و چاهي که حفر مي کند و درختي که غرس مي کند و صدقه ي آبي که جاري و مستمر مي سازد و سنّت خوبي که پس از آن پيروي شود.»

*******

امام صادق عليه ‏السلام فرمودند : تَصَدَّقَ رَسُولُ اللّه‏ِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بِأموالٍ جَعَلَها وَقفا؛ پيامبر خدا اموالى را صدقه داد و آنها را وقف كرد.

*******

امام صادق (ع) فرمودند : «کل معروف صدقه و اهل المعروف في الدنيا اهل المعروف في الاخره و اهل المنکر في الدنيا اهل المنکر في الاخره؛» امّا وقتي که صدقه فقط به معناي وقف به کار رود، با قرايني هم چون جاريه و مشابه آن همراه است.

*******

به حضرت صاحب الامر (عجّ) نوشت که حدیثی از امام صادق (ع) رسیده که فرموده است: «اگر وقف بر اشخاصی معین حاضر و بر عقب و نسل ایشان باشد و اهل وقف، همه اتفاق بر فروش وقف نمایند و فروش آن اصلح به حالشان باشد می‌توانند آن را بفروشند.» حال اگر اتفاق نداشته باشند آیا می‌توان حق بعضی‌شان را خرید یا نه حتما باید همه اتفاق داشته باشند؟ سؤال دیگر اینکه: کدام وقف است که فروش آن جایز نیست؟

حضرت پاسخ دادند که: هرگاه وقف بر امام و پیشوای مسلمین باشد فروش آن جایز نمی‌باشد. و اگر وقف بر گروهی از مسلمین باشد، می‌توانند آن را بفروشند چه همه با هم و چه جداگانه تصمیم بگیرند. «فاجاب (علیه‌السّلام): اذا کان الوقف علی امام المسلمین فلا یجوز بیعه و اذا کان علی قوم من المسلمین فلیبع کل قوم یقدرون علی بیعه مجتمعین و متفرقین ان شاء الله».

*******

از امام باقر (ع) روایت شده است که روزی پیامبر به مردی رسید که در باغ خود مشغول کاشتن نهالی بود، به او فرمود: آیا می‌خواهی تو را به نهالی راهنمایی کنم که ریشه‌اش محکم‌تر باشد و زودتر به بار نشیند و میوه‌اش خوشمزه‌تر و پاکیزه‌تر باشد؟ آن مرد عرض کرد: بله! پدر و مادرم به فدایت‌ ای رسول خدا! فرمود: هرگاه صبح و شب خود را آغاز کردی، بگو: سبحان الله و الحمدالله و لااله الاالله و الله اکبر؛ زیرا اگر این جمله را بگویی، برای هر تسبیحی، ده درخت از میوه‌های گوناگون در بهشت خواهی داشت و اینان از باقیات الصالحات هستند. مرد عرض کرد: ‌ای رسول خدا! شاهد باش که من این باغم را وقف مسلمانان تهی‌دست اهل صفه کردم. در این هنگام، خداوند این آیه را نازل کرد: «و اما کسی که عطا کرد و تقوا داشت و پاداش نیکوتر را تصدیق کرد، به زودی راه آسانی را پیش پای او خواهیم گذاشت.» 

سخن پایانی :

یكی از مهمترین تعالیم اجتماعی اسلام كه بر اساس تعاون و حس نوعدوستی بنا نهاده شده، مساله وقف و صدقات جاریه است. هدف اصلی از وقف، تامین و تثبیت محل سكونت و منبع ارتزاق و تامین قسمتی از نیازمندی های عمومی و گسترش فرهنگ و تشویق به احداث بناهای علمی، بهداشتی و مذهبی است.

گردآوری: بخش مذهبی