روسیه، سه جزیره و نگاه کودکانه

تاکنون همه ۵ عضو دائم و دارای رای وتو شورای امنیت یعنی امریکا، فرانسه، بریتانیا، روسیه و چین، در باره جزایر سه گانه از موضع امارات حمایت می کنند و از خواسته ایران برای عدم اشاره به این اختلاف، پیروی نمی کنند.

رضا غبیشاوی در عصر ایران نوشت: ماجرا از این قرار است که در بیانیه مشترک اخیر وزیران خارجه روسیه و اتحادیه عرب در مراکش، یک بند هم به موضوع جزایر سه گانه اختصاص داشت. در این بند، ضمن اشاره به وجود اختلاف میان ایران و امارات بر سر حاکمیت بر جزایر سه گانه، از تلاش های امارات برای حل مسالمت آمیز این اختلاف بر پایه منشور سازمان ملل متحد از طریق مذاکرات دو جانبه یا دادگاه بین المللی حمایت شده است.

این موضوع باعث اعتراض ایران شد و به احضار کاردار روسیه در تهران به وزارت خارجه ایران هم کشید.

ایران ، سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک را بخشی جدایی ناپذیر از خاک خود می داند و اصل وجود اختلاف با امارات بر سر حاکمیت بر جزایر سه گانه یا هر گونه مذاکره یا اشاره به این موضوع را هم رد می کند.

در مقابل ، امارات، این سه جزیره را متعلق به خود و بخش های تحت اشغال ایران توصیف می کند. امارات خواهان بازگشت این سه جزیره به حاکمیت خود است و در این راستا، دو راه مذاکرات دوجانبه یا مراجعه به دادگاه بین المللی را ارائه می کند. تهران هم نه تنها این دو راه را قبول ندارد بلکه با هر گونه اشاره به وجود اختلاف هم مخالف است. از نگاه تهران، هر گونه اشاره به وجود اختلاف درباره جزایر سه گانه، به سود امارات است.

۱.  موفقیت دولت امارات در ثبت موضوع جزایر سه گانه در بیانیه پایانی نشست مشترک وزیران خارجه روسیه و اتحادیه عرب یک موفقیت مهم برای این کشور به شمار می رود. همزمان این اتفاق یک امتیاز منفی مهم در کارنامه سیاست خارجی ایران ثبت می کند.  موفقیتی و ناکامی که قبلا در بیانیه های مشترک شورای همکاری خلیج فارس - روسیه و بیانیه مشترک چین - شورای همکاری هم تکرار شده بود.

نشست وزیران خارجه روسیه و کشورهای عربی در مراکش

موضوع جزایر سه گانه زمینه یک رویارویی دیپلماتیک را میان ایران و امارات فراهم کرده است. 

امارات و هم پیمانانش از طریق ابزارهای مختلف در روابط با روسیه و چین توانسته اند این تاثیر را بر مسکو و پکن داشته باشند که به طرح موضوع جزایر سه گانه در بیانیه های مشترک، رضایت دهند. قطعا اگر روسیه و چین ، مخالفت می کردند طرف مقابل نمی توانست این بخش را به بیانیه اضافه کند. در مقابل، ایران چنین توانایی و چنین ابزارهایی ندارد تا این دو کشور مهم را در این موضوع با خود همسو کند.

امارات با جمعیت 10 میلیون نفری ( یک میلیون نفر شهروند / بومی و 9 میلیون نفر خارجی مقیم) و مساحتی کوچکتر از ایران (تقریبا هم اندازه مساحت سمنان)، از ابزار و توانمندی هایی برخوردار است که ایران 85 میلیونی با مساحت وسیع برخوردار نیست. همین موضوع اگر مسوولان ایرانی را به تامل وادارد ریشه بسیاری از مشکلات و مسائل کشور و راه حل آنها مشخص می شود و آن، عبور از نگاه سنتی به ابزارهای قدرت است.

۲. کافی است سطح روابط ایران و امارات را با روسیه مقایسه کنیم.

ولادیمیر پوتین رئیس فدراسیون روسیه تاکنون هیچ سفر دوجانبه ای به تهران نداشته است اما در 5 سال اخیر، 2 سفر دوجانبه به عربستان سعودی و امارات داشته است.

مقامات ارشد روسیه هیچگاه ایران را شریک راهبردی خود توصیف نکرده اند اما هم پوتین هم لاوروف یعنی رئیس و وزیر خارجه روسیه بارها امارات را شریک راهبردی مسکو دانسته اند.

 پوتین در سفر اخیر خود به ابوظبی گفته بود: امارات بزرگترین شریک تجاری روسیه در جهان عرب است. با امارات طرح های بزرگی را در زمینه نفت و گاز اجرا می کنیم. درسال گذشته میلادی، نزدیک به یک میلیون گردشگر روسی به امارات سفر کردند. امارات بزرگترین سرمایه گذار عربی در اقتصاد روسیه است.

حجم تجارت امارات - روسیه در سال 2022 با ثبت رکورد به 9 میلیارد دلار افزایش یافت. حجم تجارت ایران - روسیه هم در 10 ماه اول سال 2021، به رقم 4 میلیارد دلار رسید. حم تجارت امارات با روسیه دو برابر ایران است.

در تفاوت سیاست ایران و امارات در برابر روسیه همین بس که رابطه ایران با مسکو، غیرانتخابی است اما امارات همزمان با امریکا و اروپا، با چین و روسیه هم رابطه نزدیک دارد.

روسیه می داند هر اتفاقی رخ دهد ایران را از دست نخواهد داد چون مشتری دائمی است اما مسکو باید تلاش کند امارات را نگه دارد چون روسیه برای امارات، یک گزینه انتخابی است در کنار سایر گزینه ها. 

امارات در کنار ترکیه، به مسیر اصلی دور زدن تحریم های غرب علیه روسیه تبدیل شده اند. با خروج سرمایه گذاران غربی از روسیه و اخراج سرمایه گذاران روس از اروپا و امریکا، ترکیه و امارات، سعی کردند جای خالی را پر کنند. هم اکنون شمار بسیاری از سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی روس از غرب به دبی کوچ کرده اند.

۳. تیر ماه گذشته هم وزیران خارجه روسیه و 6 کشور جنوب خلیج فارس (شورای همکاری)  در مسکو، بیانیه مشترکی صادر و به موضوع جزایر سه گانه اشاره کردند. در آن زمان مسوولان ایرانی در نتیجه فشار افکارعمومی و رسانه ها، به مقامات روسیه اعتراض شدیدی داشتند اما با گذشت 5 ماه دقیقا همان موضع از طرف روسیه تکرار شد. این نشان می دهد مسوولان ایرانی در تغییر موضع مسکو موفق نبودند. با این رویه، این موضوع در آینده هم به احتمال زیاد تکرار خواهد شد. این هشداری مهم برای تهران است.

۴. واکنش برخی مسوولان ایرانی در واکنش به موضع روسیه در برابر  جزایر سه‌گانه، خنده دار و بیش از هر چیز نشانه ای از شدت ناآگاهی، نگاه نادرست و تصورات تخیلی آنان از جهان و روابط بین الملل است. تخیلات و آرزوهایی که به طور شفاف نشان می دهد چرا ایران در عرصه داخلی و خارجی در چنین شرایطی است و چرا فرصت های بسیاری از دست می رود. روابط بین الملل عرصه واقعیت هاست. اگر واقعیت را نادیده بگیریم واقعیت از بین نمی روند بلکه خود را به ما تحمیل می کنند.

در نگاه برخی اما کشورهای جهان به دو بخش دوست و دشمن تقسیم می شوند. کشورهای دوست که باید به مانند مستعمره از ما پیروی کنند و بخش دوم، کشورهایی که حتما ما باید در هر حال و شرایطی باید با آنها در نزاع و رویارویی باشیم. در حالی که منافع ملی را باید در میان همه کشورها جستجو کرد و به دنبال کسب آنها بود. عشق و نفرت در ارتباطات سیاست خارجی و روابط بین الملل جایی ندارد که اگر داشت تبدیل به علم نمی شد و کارشناس و پژوهش و تحقیق نمی طلبید.
 
متاسفانه برخی نگاه ها در ایران در برابر دیگر کشورها و از جمله روسیه، همین عشق و نفرت است. یک بار عاشق می شویم و چشم به همه نقاط منفی و ضعف می بیندیم و یک بار متنفر می شویم و دیگر ابعاد را فراموش می کنیم. نمی توان یک روز روسیه را در حد قدیس بالا برد و روزی دیگر در حد خائن به زمین کوبید. نیازمند نگاه متعادل و واقع نگر به روسیه هستیم. روسیه هم کشوری است به مانند همه کشورهای دیگر که منافع ملی خود را دنبال می کند. نگاه صفر و صدی به دولت ها و روابط با آنها ، نگاه عقلانی و سودمندی نیست.

استقبال از سفر پوتین به ابوظبی با نمایش هوایی به رنگ پرچم روسیه

دولت ها در روابط با یکدیگر، در مسائلی، هم نظر هستند و اشتراک نظر دارند؛ در مسائلی تضاد یا رویارویی دارند و در مسائلی هم بی تفاوت هستند.

همکاری نظامی – امنیتی ایران و روسیه در بحران سوریه به معنی صفر بودن اختلافات میان دو طرف نیست.  متاسفانه این تصویری است که برخی کودکانه به دنبال ترویج آن هستند. همزمان که از کشورهای غربی، صفر می سازند روسیه و چین را در جایگاه صد قرار می دهند و هر دو خطا هستند. بسته به هر موضوعی می توان اشتراکات و اختلافاتی با کشورهای همسو یا ناهمسو، هم پیمان یا ناهم پیمان داشت. 

ایران در منطقه بیشترین و بالاترین سطح روابط نظامی – امنیتی را با سوریه و عراق دارد اما هر دو کشور در اتحادیه عرب، پای بیانیه هایی که جزایر سه گانه را بخشی از خاک امارات می داند امضا می کنند. کشورهای دیگر ولو اینکه رابطه نزدیک و دوستانه و حتی هم پیمان با ایران داشته باشند مستعمره ایران نیستند که انتظار داشت به صورت خودکار، ابتدا تا انتهای سیاست خارجی شان مطابق با منافع و خواست تهران باشد که اگر این گونه بود چه نیازی به وزارت خارجه و دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی است.

با کشورهای دوست و همسو هم نقاط اختلافی کم نیست. وظیفه دولت ها و دستگاه سیاست خارجی آنها همین است که به سود منافع ملی خود، از تعداد این نقاط اختلافی بکاهند و به فهرست اشتراکات بیافزایند. این نیز نیازمند علم و دانش و آگاهی و ابزارهای قدرت است. با سیاست خارجی پرایدی و اقتصاد پرایدی و مسوولان پرایدی، نمی توان انتظار زیادی داشت.

اگر برخی فکر می کنند صرفا با تبلیغات و انتقادات سیاسی علنی، موضع روسیه درباره جزایر تغییر می کند و به سمت ایران چرخش پیدا می کند سخت در اشتباه هستند. تغییر موضع روسیه نیازمند مجموعه فعالیت های همه جانبه در داخل و خارج از ایران است. تنش زدایی و عادی سازی سیاسی - اقتصادی روابط خارجی ایران با کشورهای غربی و همزمان افزایش سهم ایران در اقتصاد روسیه گام اساسی است. عادی سازی و توسعه روابط سیاسی اقتصادی ایران با غرب، تناقضی با شرق ندارد و می تواند به صورت موازی دنبال شود.

۵. اختلافات میان کشورها بر سر حاکمیت بر مناطق متاسفانه از قاعده زور پیروی می کند و نه منطق و حقانیت. مهم نیست کدام طرف درست می گوید و کدام طرف اشتباه ، مهم این است طرفی که زور بیشتری دارد به حاکمیت بر منطقه ای که کنترل آن را در دست دارد ادامه می دهد. جز در موارد استثنایی که دز جنوب خلیج فارس و برخی کشورهای غربی دیده می شود؛ قاعده فعلی در جهان بر پایه زور است. 

به عنوان مثال، اسپانیا از حاکمیت بریتانیا بر منطقه کوچکی در مرزهای جنوبی اش ( جبل طارق ) شکایت و گلایه دارد و خواهان پس گرفتن آن از انگلیسی هاست. همزمان اما خود دو منطقه از خاک مراکش را در شمال آفریقا،‌ در کنترل خود دارد در حالی که مراکشی ها این کنترل را اشغال خاک خود از سوی اسپانیا می دانند و خواهان پایان اشغال هستند.

همزمان مراکشی ها هم کنترل منطقه صحرای غربی را در جنوب سرزمین خود در دست دارند. این وضعیت از سوی الجزایر و مهمترین و بزرگترین حزب صحرایی (جبهه پولیسایایو) به عنوان اشغال توصیف می شود. مراکش بخش هایی از کشورش را در اشغال می داند اما همزمان خود متهم به اشغال کشور دیگری است. اسپانیا ازاینکه بخش کوچکی از کشورش در کنترل انگلیسی هاست گلایه دارد اما خود همزمان کنترل بخش هایی از خاک کشور دیگر (مراکش) را در دست دارد و متهم به اشغال گری است.

روسیه خود 5 منطقه شرق و جنوب اوکراین را اشغال کرده است اما همزمان خواهان حل اختلاف میان ایران و امارات بر سر حاکمیت بر جزایر سه گانه است. 

۶. تاکنون همه 5 عضو دائم و دارای رای وتو شورای امنیت یعنی امریکا، فرانسه، بریتانیا، روسیه و چین، در باره جزایر سه گانه از موضع امارات حمایت می کنند و از خواسته ایران برای عدم اشاره به این اختلاف، پیروی نمی کنند.

آنها هیچکدام حاکمیت امارات بر جزایر سه گانه را تایید نمی کنند اما از سخن ابوظبی برای مطالبه ایران به حل مسالمت آمیز اختلاف بر سرحاکمیت جزایر سه گانه از طریق مذاکرات دوجانبه یا مراجعه به دادگاه بین الملی حمایت می کنند. این وضعیت خطرناک و بدی برای ایران است.

نشست مشترک وزیران خارجه روسیه و 6 کشور جنوب خلیج فارس  در مسکو - دوشنبه 19 تیر 1402

نکته اینکه ایران هم اکنون در شورای امنیت، پرونده باز دارد (هسته ای) و با تحریم های تعلیق شده شورای امنیت سازمان ملل متحد، روبه رو است اما امارات عضو غیردائم این شوراست و در بحران اخیر غزه هم دو پیش نویس طرح ارائه کرد. اولی با وجود کسب 13 رای مثبت به دلیل مخالفت و وتو امریکا تصویب نشد. دومی اما با رای اکثریت تصویب شد. در مقابل، ایران در 4 دهه اخیر، هیچ گاه عضو این شورا به عنوان مهمترین نهاد سازمان ملل متحد نشده است.

۷.  امارات و ایران خود نیز با وجود اختلاف بزرگ و حساس در روابط دو طرفه دارند (اختلاف ارضی) اما بالاترین روابط اقتصادی را با یکدیگر دارند. حجم تجارت دو کشور 24 میلیارد دلار است. امارات بزرگترین صادرکننده کالا به ایران است و حدود 30 درصد واردات کالا به ایران از امارات انجام می شود. بزرگترین جامعه ایرانیان در منطقه، در امارات زندگی می کنند. پروازها به دبی در کنار استانبول، بیشترین پرواز خارجی ایرانیان است. همه این روابط مهم اقتصادی با وجود اختلاف میان دو کشور بر سر جزایر وجود دارد. این یعنی دو کشور تصمیم گرفته اند اختلاف را مدیریت کنند و با عبور از آن، به توسعه روابط اقتصادی خود بپردازند.