تسمیه سوره‌های قرآن کریم: راز و رمز آن

تسمیه سوره های قرآن کریم: راز و رمز آن

در این مقاله از ، با تسمیه سوره های قرآن کریم آشنا می شوید. تسمیه یا همان نام گذاری سوره های قرآن، از سوی خداوند متعال و به دست پیامبر اکرم (ص) انجام شده است. این نام ها بیانگر محتوا و غرض اصلی آن سوره ها هستند و از خلال نام هر سوره می توان مهم ترین و برجسته ترین موضوع و هدف آن سوره را دریافت و درک نمود.

تسمیه سوره های قرآن کریم

قرآن کریم، کتاب آسمانی مسلمانان، دارای 114 سوره است. هر یک از این سوره ها به نامی مسمی است که بیان کننده محتوا و غرض اصلی آن سوره است. از خلال نام هر سوره می توان مهم ترین و برجسته ترین موضوع و هدف آن سوره را دریافت و درک نمود.

ثابت شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) برخی از سوره های قرآن را نام گذاری کرده است، مانند فاتحه، بقره، آل عمران و کهف. 

در این که آیا نام همه سوره های قرآن را پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نامگذاری کرده است یا برخی از آنها بر اساس اجتهاد صحابه ثابت شده است اختلاف نظر دارند.

اکثر علما بر این عقیده اند که نام همه سوره های قرآن از سوی خداوند و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم انجام شده و موضوع توقیف است. از طریق وحی الهی و نصوص صحیح احادیث بدون جایی برای اجتهاد شناخته شود. 

انواع نام گذاری سوره های قرآن :

نام گذاری سوره های قرآن را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

نام گذاری بر اساس محتوا

در این نوع نام گذاری، نام سوره بر اساس موضوع اصلی آن سوره انتخاب می شود. به عنوان مثال، سوره ای که درباره داستان حضرت یوسف (ع) سخن می گوید، «یوسف» نامیده شده است. یا سوره ای که درباره قیامت و رستاخیز سخن می گوید، «قیامت» نامیده شده است.

نام گذاری بر اساس ویژگی های ظاهری

در این نوع نام گذاری، نام سوره بر اساس ویژگی های ظاهری آن سوره انتخاب می شود. به عنوان مثال، سوره ای که با حروف مقطعه «حم» آغاز می شود، «حم» نامیده شده است. یا سوره ای که دارای آیات زیادی است، «بقره» نامیده شده است.

داشتن بیش از یک نام برای برخی از سوره ها :

در میان سوره های قرآن کریم، برخی از سوره ها بیش از یک نام دارند. برای مثال، سوره حمد با نام های «فاتحة الکتاب»، «ام الکتاب» و «سبع المثانی» نیز نامیده می شود.

«فاتحة الكتاب»: به این دلیل است كه نخستين سوره قرآن است. نه فقط در مصحف شريف به عنوان اولين سوره ثبت شده؛ بلكه اولين سوره كاملى است كه از آسمان فرود آمده است. 

«أمّ الكتاب»: أمّ به معناى مقصد و هدف است و سوره «حمد» بدين جهت «ام الكتاب» خوانده شده كه تمام اهداف و اغراض قرآنى در اين سوره كوتاه فراهم شده است. از اين رو اين سوره را افضل سُوَر قرآنى به شمار آورده اند.

«السبع المثانى»: مشتمل بر هفت آيه و از سوره هاى كوتاه است (كه به آنها مثانى گفته مى شود). از اين جهت مثانى گفته مى شود كه قابل تكرار است، و بيش از سوره هاى بلند تلاوت مى شود. نمونه هايى از نام هاى متعدّد سوره ها در زير اِرائه مى شود: 

– توبه، برائت. 

– نبأ، عمّ. 

– اِسراء، سبحان، بني اسرائيل.

– بيّنه، لم يكن. 

– نمل، سليمان. 

– ماعون، دين، أ رأيت. 

– غافر، مؤمن. 

– مسد، تبّت. 

– فصّلت، سجده. 

– توحيد، إخلاص. 

– محمد، قتال. 

– دهر، إنسان، هل أتى. 

– قمر، إقتربت. 

– قريش، إيلاف. 

– ملك، تبارك. 

– شرح، إنشراح. 

– معارج، سأل، واقع.

روش نامگذاری سوره های قرآن

روش نامگذاری سوره های قرآن به گونه ای است که می توان بسیاری از این سوره ها را بر اساس یک نظم و ترتیب مشخص و هماهنگ دسته بندی نمود و هر سوره را در دسته ای خاص قرار داد، همچون نامگذاری سوره ها به حروف مقطعه که می توان سوره های طه، یس و ... را در این دسته جای داد و نیز دسته بندی بر اساس نام انبیاء و بزرگان دین، نام حیوانات و ... .

تسمیه سوره های قرآن کریم چیست

طبقه بندی نام های سوره های قرآن :

نام های سوره های قرآن را می توان بر اساس معیارهای مختلف طبقه بندی کرد. یکی از این معیارها، طبقه بندی بر اساس محتوای سوره است. بر این اساس، می توان نام های سوره ها را به دسته های زیر تقسیم کرد:

• نام های برگرفته از نام انبیاء و بزرگان دین مانند سوره محمد، سوره ابراهیم، سوره موسی، سوره یوسف و ...

• نام های برگرفته از نام حیوانات مانند سوره بقره، سوره مائده، سوره انعام، سوره نحل و ...

• نام های برگرفته از نام مکان ها مانند سوره طه، سوره مدثر، سوره ق، سوره ذاریات و ...

• نام های برگرفته از مفاهیم و موضوعات کلی مانند سوره حمد، سوره بقره، سوره آل عمران، سوره نساء و ...

معیار دیگری که می توان برای طبقه بندی نام های سوره ها استفاده کرد، طبقه بندی بر اساس ویژگی های ظاهری سوره است. بر این اساس، می توان نام های سوره ها را به دسته های زیر تقسیم کرد:

• نام های برگرفته از حروف مقطعه مانند سوره طه، سوره یس، سوره حم، سوره ق و ...

• نام های برگرفته از تعداد آیات مانند سوره مدثر که به دلیل داشتن 67 آیه به این نام نامیده شده است.

• نام های برگرفته از ویژگی های ترکیبی مانند سوره فاتحه که به دلیل آغاز قرآن به این نام نامیده شده است.

نمونه هایی از وجه تسمیه سوره های قرآن :

در اینجا به برخی نمونه های وجه تسمیه سوره های قرآن اشاره می کنیم:

سوره بقره: این سوره به موضوع «بقره» اختصاص دارد. در این سوره، داستان حضرت موسی (ع) و بنی اسرائیل و ماجرای گوساله سامری به تفصیل بیان شده است.

سوره نساء: این سوره به موضوع «زنان» اختصاص دارد. در این سوره، احکام و حقوق زنان در اسلام بیان شده است.

سوره یوسف: این سوره به داستان حضرت یوسف اختصاص دارد. در این سوره، ماجراهای زندگی حضرت یوسف از کودکی تا مرگ بیان شده است.

سوره اسرا: این سوره به ماجرای اسارت حضرت موسی (ع) و بنی اسرائیل اختصاص دارد. در این سوره، ماجرای خروج بنی اسرائیل از مصر و سفر آنان به سرزمین مقدس بیان شده است.

اهمیت نام های سوره های قرآن :

نام های سوره های قرآن اهمیت زیادی دارند. از طریق نام های سوره ها می توان به محتوا و غرض اصلی هر سوره پی برد. همچنین، نام های سوره ها در حفظ و شناسایی سوره ها نقش مهمی دارند.

در نتیجه :

نام گذاری سوره های قرآن صرفاً یک موضوع راحت نیست، بلکه سیستمی است که به دقت طراحی شده است که منشأ الهی، غنای موضوعی و انسجام ساختاری متن را منعکس می کند. درک این نام ها دریچه ای را برای درگیری عمیق تر با پیام قرآن می گشاید و به خوانندگان این امکان را می دهد تا در محتوای آن پیمایش کنند، زیبایی آن را درک کنند و حکمت آن را در سطح عمیق تری جمع آوری کنند.

گردآوری : بخش مذهبی